Her çocuk özeldir

Osmanlı Devleti’nin eğitim sistemi oldukça ilginçtir. Her çocuğun sahip olduğu potansiyeli ortaya çıkarmak ve o potansiyeli geliştirmek, Osmanlı eğitim sisteminin en önemli özelliğiydi.

Bu anlayışa göre her çocuk özeldir ve her çocuğun kendine has yetenekleri vardır. Önemli olan, eğiticinin, bu yetenekleri bulup geliştirmeye çalışmayı becerebilmesidir.

Bir hocanın, talebesinin yeteneklerine hitap edemeyeceğini fark ettiğinde, “Falanca semtteki filanca hocayı bulmalı ve ondan ders almalısın.” diyerek öğrencisini sahip olduğu yetenek türüne göre başka hocalara yönlendirmesi çok bildik bir uygulamadır. Günümüzde Howard Gardner ile temsil edilen “çoklu zekâ kuramı”, Osmanlı’da asırlarca uygulanmıştır. Dünyanın birçok ülkesinde eğitimde uygulanan “çoklu zekâ kuramı”na göre her çocuk, başka çocuklardan farklı zekâ türüne ve yeteneğe sahiptir.

Buna göre, bazı çocuklar matematik zekâsına, bazı çocuklar sosyal zekâya sahiptir. Ya da bazıları resim, müzik veya sanat zekâsına…

Sahip oldukları yetenekleri hesaba katmadan her çocuğu aynı eğitime tabi tutmak ve her çocuktan aynı sonuçları beklemek, bir “çocuk katliamı”dır. Böylesi bir uygulama, hem ülkenin geleceğini berbat eder hem de insanlardaki mutluluk duygusunu ortadan kaldırır.

Bir çocuk düşünün, duygu dünyası sıcacık. Gitarın tellerine dokunduğunda ne kadar da mutlu oluyor. Dudaklarındaki ince tebessüm, gözlerindeki ışıltı, vücut dilinin her hâli sizi bile kendinizden geçiriyor.

Bir başka çocuk, renkleri ve desenleri öyle güzel görüp hissediyor ki eline aldığı bir kâğıda çizdiği resimlerle kendisini izleyenleri hayretler içinde bırakabiliyor.

Bir diğer çocuk, öylesine candan ve öylesine sosyal ki girdiği arkadaşlık grupları içinde hep göz dolduruyor, aranan kişi oluveriyor…

Ve böyle onlarca farklı yeteneği kendi ruhunda barındıran çocuklar, maalesef ülkemizdeki klasik eğitim sistemi içinde heba olup gidiyor.

Geleceğin sanatçıları, ressamları, müzisyenleri, fizikçileri, edebiyatçıları kör olası bir inat uğruna yok olup duruyor. Ne anne babalar mutlu ne de çocuklar…

Ne kadar trajik bir durum değil mi, müzik ruhuna sahip çocuğa matematikte “logaritma cetveli” ezberletmek…

Ya da yazdığı hikâyelerle Nobel Edebiyat Ödülü’nü alabilecek bir çocuğa “trigonometri” hesabı yaptırmak ve onu canından bezdirmek…

Veya kendi yeteneği dışındaki alanlarda kendisine zoraki sunulan bu eğitimi başarmakta zorlanan çocuklara “dikkat dağınıklığı” veya “konsantrasyon bozukluğu” teşhisi koymak…

Çocuklarımıza yazık oluyor.

Kendi yeteneğinin dışında sunulan eğitimi başarabilmek için çırpınan, her çırpınışta daha da dibe batan ve battıkça da eğitimden ve insanlardan soğuyan çocuklar, ülkemizin temel problemi, ama heyhat kimsecikler bu trajik tabloya bakmıyor. Ve bu çocuklar bir süre sonra toplumun sorunlu kesimini oluşturuyor.

Kendisine hitap etmeyen eğitim sisteminde başarısız kabul edilip bir “baş belası” ilan edilen bu çocuklar, çete kurup o çetenin liderliğini mükemmel bir şekilde yapabiliyorlar, uyuşturucu satışında üstün başarı sağlayabiliyorlar, internet dolandırıcılığında inanılmaz yetenekler sergileyebiliyorlar, kız çocuklarını tuzağa düşürüp onlardan istedikleri gibi istifade edebiliyorlar!

Ve bu çocuklar bizim çocuklarımız…

Matematik sınavından kötü not aldı diye anne babasından azar işiten ince ruhlu çocuklarımız…

Fen ödevini yapmadı diye öğretmeninden CEZA alan sanatçı ruhlu çocuklarımız…

Bir yandan öğretmenler diğer yandan anne babalar, ille de eğiteceğiz diye çocuklara haksızlık ediyorlar. Kızmayın çocuklarınıza! İnanın arıza çocuklarınızda değil, her çocuğu aynı şekilde eğiteceğini zanneden eğitim sistemimizde!

 

Yok edilen çocukluk yılları

“Çocuklara ne öğretmeli?”, tarih öncesinden beri en sık sorulan sorulardan biridir. Ve her dönemde enteresan enteresan şeyler öğretmeye kalkmış yetişkinler çocuklara.

Antik çağlarda yaşamış Homeros’u bilirsiniz. Hani şu meşhur “İlyada” destanını yazan adam. Destan ki ne destan! Tam 16 bin dize…

Şimdi sıkı durun! O dönemde yaşayan eğitimciler, faydası olur (!) diye yaklaşık on ciltlik bir ansiklopedi büyüklüğündeki böylesi destanları çocuklara ezberletmişler.

Keza İngilizler, zekâları açılsın diye, Hindistan’ı işgal ettikleri yıllarda Hintli çocuklara “logaritma cetveli” ezberletmeye kalkmışlar.

Modern eğitim sistemlerini incelediğimizde bu “çağ dışı” yöntemlerin uygulandığı çocuklara ağlamamak mümkün değil.

İşte bu hüzünle geçen haftalardaki bir yazımı kaleme almış ve ülkemiz okullarında okutulan kitapların gereksiz birçok ıvır zıvır bilgi ile çocukları sersemleştirdiğini, agresifleştirdiğini, eğitimden soğuttuğunu yazmıştım. Hatta somut bir de örnek vermiş, “İlköğretim okullarında bütan gazı ile etil alkol arasındaki benzerliklerin sorulması hangi akla hizmettir?” demiştim.

Bütan gazını ilköğretim okulunda öğretmeye çalışmak ile logaritma cetvelini ezberletmeye çalışmak arasında “mantık” olarak ne fark var? İkisi de “bir gün faydası olur” diye gereksiz bilgi yığını oluşturuyor çocuğun o masum beyninde.

Hâlbuki benim kırk küsur yıllık hayatımda ne bütan gazı ile işim oldu ve ne de etil alkol ile… Yazık değil mi bana şimdi?

Hâlbuki öğrenilen konular ne kadar güncel yaşamı ilgilendiriyorsa, çocuk o kadar kolay öğreniyor. Çocuk, öğrenmenin keyfine vardıkça hayattan tat alıyor, yüzünde tebessümler açıyor. Ama dönüp bir bakın etrafınıza, kaç çocuk var öğrenmenin keyfi ile okula gidip gelen?

Ülkemizde çocuklar okul için yaratılmış sanki. Sabahtan akşama kadar okul, akşam eve gelince de ödev… Hatta öylesi anne babalar var ki tatil yaklaşınca “Hocam, tatilde çocuğumuza nasıl ders çalıştırabiliriz?” diye soruyorlar.

Yahu bu çocuk ne zaman kendisi gibi olacak! Ne zaman çocuk olacak! Ne zaman oyun oynayacak! Oyun oynama hakkı kısıtlanan çocuk sağlıklı bir ruha sahip olabilir mi hiç?

Bakın Japonya’ya…

‘Nükleer tehlike var’ diye sokağa çıkamayan çocukların oyun oynama ihtiyaçlarını gidermek için hükümet seferber oldu, risk altındaki bölgeye dev bir çadır kurup içini tam bir oyun bahçesine çevirdi.

Niye?

Çocuklar arkadaşları ile oynadıkça sağlıklı bir ruha sahip olurlar da ondan. Tatilde bile ders çalışarak değil…

Ama ülkemizde öğretmenler, sayfa sayfa ödev vererek, tatilde hangi kitapların okunacağını listeleyerek iyi bir şey yaptıklarını zannediyor.

Böylece bir yandan ebeveynler bunalıma giriyor çocuklar ödevi son güne bıraktıkça, diğer yandan çocuklar bunalıma giriyor ödevini yapmadığı için dışarı çıkmama CEZAsı aldıkça…

Yazık değil mi pencere saksısı gibi camın arkasından dışarıyı özlemle seyrederek büyüyen çocuklara?

Bırakın çocuğunuzun yakasını, bırakın çocuklarımızın yakasını!

Zira öğrenme ne kadar “doğal” ve “kendindenlikle” olursa o kadar kalıcı ve keyifli olur.

Çocukluk yılları çok çabuk geçer.

Annelik babalık coşkusunu yaşayacağınız yıllarda ‘ders, ders, ders’ diye çocuğunuzu bıktırmayın. Ödevlerine değil, ellerine bakın çocuğunuzun. Minicik elleri ile nasıl da ödev yapmak için çırpınıyor bir bakın. Uyurken yüzüne bakın. Öğretmeninden azar işitmemek için yaşadığı telaşa bir bakın. Hissedin çocuğunuzu ve kendisi olabilmesine izin verin.

Ne ezberlediği İlyada destanı size anne babalık duygusunu yaşatır ne de öğrendiği logaritma cetvelinin içindedir ebeveyn duygusu…

Çocuğunuzla yağmurda koşmak, güneşli bir günde çeşme başında soluk soluğa su içmektedir ebeveyn duygusu. Yaşamanızı tavsiye ederim.

 

Annenizi seyreder gibi

Çocuk ile anne arasındaki ilk yıllar oldukça önemlidir. Bir bebek, henüz tanımadığı sesler ve görüntüler arasında aslında korku ve endişe içindedir ve bir teselliciye ihtiyacı vardır. Endişelerini giderecek bir tesellici bulursa kişilik ve karakterini keyiflice şekillendirir, etrafa gülücükler saçar, ruhu ‘sükûn’ içinde güçlü bir benlik yapısına doğru adım adım ilerler ve çocuk kendisi gibi olur.

Eğer bir çocuk bu dönemde güven içerisinde bağlanacak bir kişi bulamazsa huzursuz ve agresif olur, şiddete meyleder. Ne kendisi gibi olabilir ne de kendisinden beklendiği gibi…

Ve aslında bu bir kısır döngüdür. Zira çocuğunda huzursuz ve agresif bir hâl sezinleyen birçok anne, kucağını açıp ona teselli vereceği yere, maalesef bu “mızmız” ve “ağlamaklı” hâlden rahatsız olup böylesi bir hâli CEZAlandırarak yok etmeye çalışmayı bir marifet zanneder.

Ve insanın dramı işte burada başlar.

Bir güven duygusuna ihtiyaç duyan çocuk, bulamadığı tesellinin huzursuzluğu ile daha çok hırçınlaşır ve annesini daha çok rahatsız eder. Anne ile çocuk arasında yaşanan bu kısır döngünün adı “kaygılı bağlanma”dır. Böylesi bir çocuk, annesinin varlığı içinde anne yoksunluğu ile büyür. İçinde adını koyamadığı bu yoksunluk hep yeni yeni problemler oluşmasına sebep olur. Anaokulunda okula alışamaz, ilköğretimde arkadaşları ile kavgasız günü geçmez, liseye geldiğinde kız ise erkeklerin, erkek ise kızların peşinde koşmaktan bıkmaz. Aradığını bulsa da ruhu sekineye ulaşamaz. Zira aradığı şey, bulduğu şey değildir. Boşluğunu hissettiği şey, bir dönem annesinden nedense hiç kana kana içemediği anne sevgisidir.

Annesine kaygılı bağlanan çocukluklar, sadece çocukluk ve gençlik döneminde değil, neredeyse yaşamlarının her döneminde güvensiz, iç huzurdan yoksun, çevresi ile çatışan, şiddete meyilli bir kişiliği barındırırlar bünyelerinde. Ve böylesi kişiler genelde problem çözme yöntemi olarak şiddeti tercih ederler.

Sevgi ifadeleri bile şiddet içerir. Çocuğunu severken döverek sever. Şaka olsun diye ensesine vurur, tekme atar, durduk yere güreş yapar, küçük düşürücü şakalarla sever. Böylesi kişiler, doymak bilmez bir sevgiye muhtaçtır ama kendileri sevebilme yeteneğine sahip değildir.

Ne kadar severseniz sevin, hep kendisini sevilmiyor gibi hisseder. Kendisinden sevgi isteseniz doyasıya sevemez, kendisini sevdiklerine “güven” içinde bırakamaz.

Zira sevebilmek bir yetenek ister ve kişi ancak çocukluk yıllarında sevildiği kadar sevebilir.

Sorun karşınızdaki asık suratlı bir kişiye, çocukluk yıllarında ne kadar sevilmiş?

Ya da gidin sorun patronunuza, şefinize, amirinize, müdürünüze, neden tebessüm edemiyor, neden hep bağırıp çağırıyor, neden iş arkadaşlarına coşku ile gülemiyor? “Beceremiyorum. Suiistimal edilir diye endişe duyuyorum.” olacaktır cevabı, eğer size güven duyabiliyorsa...

Bir kişinin yüzünün gülebilmesi, yüzü gülen bir anneye bağlıdır. Hadi o hâlde, gelecekte tebessüm edebilen, kendisi olmanın keyfini çıkartan, aslan gibi çocuklar istiyorsanız, eşinizin yüzünü güldürün. Çok zor değil. Alın bir çiçek, uzatın, bakın nasıl tebessüm edecek, hem size hem çiçeğe… Ve belki de sarılıp ağlayacak “çok ihtiyacım vardı” diyecek. Tabii becerebilirseniz…

Beceremiyorsanız, bugün saçlarınızı taramış olarak eve girin. Ya da ıslık çalın, bir şarkı mırıldanın. “Hayırdır!” dese de eşiniz, aldırmayın. “Sana yeniden âşık olmak istiyorum.” deyin, çekinmeyin. Uyandırın eşinizdeki annelik hissini. Göreceksiniz siz de bir çocuk gibi şenleneceksiniz onun annelik hissini hissettikçe…

Bu toplumda, işte bu ülkede, güzel günler görmek istiyorsanız kadına saygı gösterin. Asansöre binerken kapısını açın, önce o binsin. Otobüste, metrobüste, minibüste, metroda yer verin, belki çocuğuna sevgi taşıyordur, izin verin, azıcık dinlensin. Kapayın gözlerinizi azıcık görmeyin, bırakın iş yerinden yarım saat önce çıksın, koşarak çocuğuna gitsin ve siz saygı ile seyredin annelik sevincini…

Tıpkı yokluğunu hissettiğiniz annenizi seyreder gibi...
 

CEZA ile çocuk eğitimi olmaz

Eğitim, mekanik bir işleyiş değildir. Duyusal yanı vardır. Hatta kalıcı öğrenme “zihinsel” olarak değil, “duyusal” olarak gerçekleşir. Bunun içindir ki Batı’daki eğitim ekollerinden en başarılı olanları “ruhsal gelişmeciler”dir.

Mesela, Waldorf Eğitim Modeli ve Montessori Eğitim Sistemi, insanın duyuları ile öğrendiğini bilimsel olarak ispatlamış ve bu sahada dünyanın en gözde eğitim modelini ortaya koymuştur.

Çocukları “CEZA” ile sindirmeden ve “mükâfat” ile kandırmadan, yetenek ve kabiliyetleri ne ise onları o sahada keşfedip kendilerini başarılı oldukları alanda geliştirmek için “rehberlik yapılan” eğitim modellerini artık ülkemiz Millî Eğitim’i artık keşfetmelidir.

İşte görüyorsunuz, daha 30’lu yaşlara ayak basmadan “Google” isimli projeyi ortaya koyarak dünyanın en büyük servet sahipleri arasına giren iki genç Sergey Brin ve Larry Page, böylesi bir eğitim sisteminin içinden geçmiştir…

Çok mu zekiydi Larry? Ya da Sergey çok mu hırslı idi? Kendilerini takip ederseniz göreceksiniz, öylesine “sıradan” ve en doğal hâlleri ile var olmayı becerebilmiş iki genç işte. Başkalarının beklentilerine cevap vermek için “kırk türlü numara” yapmıyorlar. Elde ettikleri bir güç var: Kendileri gibi olabilme gücü…

Kendilerine ‘Başarınızın sırrı nedir?’ diye soran bir gazeteciye, büyük bir sükûnet içinde tebessüm ederek, çocukluk dönemlerinde aldıkları bu eğitime vurgu yapıyorlar.

Yani CEZA ile sindirilmemiş olmanın, mükâfat ile yönlendirilmemiş olmanın gücüne. Kendilerinin oldukları gibi kabul edilmiş olmalarının gücüne. İnsan olmanın keyfini çıkartarak aldıkları eğitimin gücüne.

Bu bir tesadüf mü?

Bence hayır. Sadece “Google”ın kurucularının değil, araştırın bakın, dünyanın en başarılı insanlarının ardında “CEZAsız” bir eğitimin yattığını görürsünüz.

Mesela, dünyanın en büyük internet satış şirketi olan Amazon’un sahibi Jeff Bezons da yine böylesi bir eğitim modelinden geçmiş biri… Dünya siyasetine yön veren Washington Post’un sahibi Katharine Graham, Prens William ve Prens Harry de öyle.  Sadece bu kadar mı? Hayır. Bill ve Hillary Clinton’un çocukları da şu an CEZAsız ve mükafatsız bir eğitimin içinde yer almanın keyfini çıkartıyorlar. Bu eğitim sisteminin oluşmasına gönülden destek veren Thomas Edison, Jean Piaget,  Alexander Graham Bell’den de bahsetmek gerek ayrıca.

Hâlbuki klasik eğitimde öyle bir müfredat var ki içler acısı. Öğretmenler, insan yetiştirme adına, karşısındaki çocuklar kim olursa olsun, hepsini aynı kalıbın içine sokmak için sinir bozucu bir harbe giriyor.

Mesela, illa da matematiği öğreneceksin…

- Yahu çocukta matematik öğrenecek yetenek yok, niye zorluyorsun?

- Zorlarım, çünkü matematiği öğrenmek zekâyı açıyormuş!

E, bu çocuk dünya çapında büyük projeleri ortaya koyabilecek sosyal zekâya sahip. Belki de dünya barışını tesis edecek insan!

- Umurumda değil bu özellikleri! Matematik ve fiziği yapamazsa, onun eğitim hayatına son veririm. Üniversite sınavında ortada bırakırım.

Geçenlerde, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın karne notlarına baktım. Notları hep düşük.

Düşünüyorum da, acaba bir de ülkemizdeki çocuklar daha okul yıllarında keşfedilse ne olur diye… İçim heyecanla doluyor. Ki bizim tarihimiz, dünyaya örnek insanlar yetiştirmiş bir “insan fabrikası” gibi özelliğe sahip. Ama günümüzde maalesef bu fabrika kapanmış!

Çocukların CEZA ile sindirildiği, mükâfat ile yönlendirildiği, belli bir kalıba göre yetiştirildiği ülkemiz, çocukların kendileri gibi olmalarının önüne geçen bir eğitim modelinde ısrar ediyor hâlâ.

Hâlbuki insan “CEZA ile eğitilemez”…

Çünkü CEZA bir “şiddettir”.

Toplumsal kabul görmüş şiddetin adıdır “CEZA”.

İnsanın CEZA ile eğitileceğini zanneden toplumlara bir bakın, hepsi “şiddet” girdabında kıvranıp duruyorlar. Canlı bombalardan tutun da terör olaylarına kadar, acı içinde toplumsal cinnet geçiriyorlar.

Ankara Üniversitesi ile TÜBİTAK’ın ortaklaşa yaptığı “Akran Şiddeti” isimli çalışmaya rast geldiniz mi bilmem. 10 bin lise öğrencisi ile yapılan bu çalışmaya göre, liselerde okuyan her 10 öğrenciden dokuzu şiddet mağduru.

Bu rakam ürkütücü ama şaşırmadım.

Ne zaman ki eğitim anlayışımız “CEZA” ve “mükâfat”tan arındırılır ve kişinin özündeki yetenekleri bulmak ve onları geliştirmek için oluşturulan metodolojik yaklaşımlara geçilir, belki o zaman eğitimde çağı yakalayabiliriz.

Yoksa internette tıklanma rekoru kıran “Oğlum bak git!” videosunu izleye izleye “Bu çocukları bu hâle kim getirdi?” diye “Allah Allaaah!” çeker dururuz...

 

Öğretmenler için hazırlanan etik ilkeler

Çocuğa karşı duyarlı yetişkinlerin yüreğine su serpen haber, Başbakanlık’tan geldi.

Başbakanlık, öğretmenler için “etik ilkeler taslağı” hazırlığı içindeymiş.

Neler var hazırlanan “öğretmen etik ilkeleri” içinde?

“Dedikodu yapma!”, “İdeolojik davranma!”, “Öğrenciyi küçük düşürme!” diye sıralanıp gidiyor.

Eğri oturup doğru konuşacak olursak, çocuk eğitimini şiddet ile bir geleneğe dönüştürmüş bizim toplumumuzun bu hastalıklı ruh yapısından bir tavsiye mektubu ile kurtulması imkânsız.

Aşağılamak, küçük düşürmek, mahcup etmek, CEZA vermek, çocuğun duygu dünyasını tahrip etmek ve bütün bunları da çocuğun “iyiliği için” olduğunu düşünmek, maalesef artık bizim eğitim anlayışımızın genlerini oluşturdu.

İşte buyurun bakın, bir yandan Başbakanlık çocuk eğitiminde öğretmenlere etik kurallar belirliyor, diğer yandan da aynı başbakanın yardımcısına bağlı TRT1’deki “Süper Dadı” isimli programda çocukların nasıl baskı kurarak, CEZA ve şiddet uygulayarak eğitilmesi gerektiği tavsiye ediliyor.

Ve bunun da bilimsel “pedagojik” yaklaşım diye sunulması ne kadar büyük paradoks değil mi?

Bir çocuğun kolundan tutup odaya kapatmak mı bilimsellik?

Henüz eşya ve olaylar arasındaki bağlantıyı çözme yeteneği olmayan bir çocuğu yaptığı bir hatadan dolayı “düşünme sandalyesine” oturtup “Hadi şimdi hatanı düşün, sonra gel özür dile!” demek mi bilimsellik?

İnsani anlayış nerede, insana saygı nerede?

Hâlbuki çocuk CEZA ile terbiye olmaz. CEZA ile terbiye olmuş insan da insan olmaz.

Belki hayvanlar CEZA ile terbiye edilebilir (ki bu bile hayvana karşı saygısızlıktır) ama insan asla…

Zira duyguları var insanın. Vicdanı, kalbi, umutları var. Sevdikleri ve dostları var…

Sen nasıl olur da bunca hassas, değerli olan birisinin kolundan tutar da “Çık dışarı, CEZAlısın!” dersin, odalara kapatırsın, elindeki cetveli nasıl olur da parmak uçlarına vurursun?

Ülkemizdeki zalim sayısı yetmez mi de hâlâ Katolik kiliselerinin tavsiyesi olan “CEZA” ile çocuk yetiştirmeye çalışıyoruz.

Ve değil mi ki CEZA alan, CEZA vermeyi öğrenir.

Geçenlerde bir grup akademisyen arkadaşla okullardaki “gelenek hâlini almış” şiddetten bahsediyorduk. Herkesin kendi karakutusundan bir “utanç verici” öğretmen ismi çıkıyordu konuşmalar ilerledikçe.

Bir arkadaşın hikâyesi şöyleydi: “İlkokuldayken sınıf öğretmenimiz öyle ‘sapıkça’ şiddet uyguluyordu ki kimse korkudan ‘gık’ çıkartamıyordu. Öğretmenimiz bir kişiyi döveceği sırada, sakince masasına doğru yürürdü. Kolunda metal kordonlu bir saati vardı, onu usulca çıkarır, yavaşça masaya koyar, dayak yiyecek kişi kimse onun yanına doğru sakince dişlerini sıkarak gider, sol eli ile döveceği kişinin boğazından tutar, ayakları yerden kesilinceye kadar yukarı çeker, sağ eliyle de suratına öyle bir desteklice vururdu ki hepimizin kalbi ‘küt küt’ atardı. Sonra da boş çuvalın yere bırakılması gibi çocuğu öylece sırasına bırakırdı. Ne dayak yiyen ne de diğerlerimiz sesimizi çıkartamazdık.”

İnsanlık mı bu şimdi? Sorsanız öğretmene, “Ben onların iyiliği için dövdüm!” dahi diyebilir…

“Bunlar eskide kaldı, artık okullarda fiziksel şiddet yok.” demeyin. Ya psikolojik şiddet… Duygusal şiddet… Sosyal şiddet… Bunlarda mı yok?

Gidin bakın, okul koridorlarında, elleri arkasında “kabadayı gibi” dolaşan ve “cüssesi” ile öğrencisini sindirmiş olmaktan zevk alan öğretmenler göreceksiniz. Ben gördüm. Bir vesile ile gittiğim bir okulda tam da zil çalmıştı. Öğrenciler koridorlara koşacaklarken birden koridorun ortasında müdür muavinini gördüler. Ve o coşku dolu koşma birden sakince yürümeye dönüştü. Müdür yardımcısı koridorda eli arkada salına salına “kabadayıca” yürüyor, öğrenciler ise duvara yapışmış vaziyette kenardan geçmeye çalışıyorlardı…

Çok zoruma gitti, dayanamadım sordum: “Hocam bu ne hâl? Çocuklar duvara yapışmış gibi yürüyor.”

Müdür muavini hiç istifini bozmadan cevap verdi: “Bizim öğrencilerimiz saygılıdır, bir öğretmenle karşılaşınca ona yol vermek için duvar kenarında yürüyerek teneffüse çıkarlar.” dedi…

Nedir şimdi bu?

Siz bu ruha sahip öğretmenlere ne kadar etik ilkeler oluştursanız da “Öğrenciyi aşağılama, onurunu kırma!” diye mektup gönderseniz de o size gülüp geçecektir…

Asıl çözüm, eğitim fakültelerine öğrenci alırken, bir de mülakatların yapılmasıdır… Öğretmen olmak isteyen bu kişilerin insanlara karşı duyarlılığı nasıldır? Çocuk sevgisi ne kadardır? Sabrı ve hoşgörüsü var mıdır? Ve çocuğa dost olmayan biri asla eğitim fakültelerinin yakınından dahi geçirilmemelidir…

Yoksa eğitimin CEZA ve şiddetle olacağına inanmış, üstelik kendisi de dayak yiye yiye büyümüş birilerine etik kurallar oluştursanız ne, oluşturmasanız ne!
 

Okul öncesi kurumlar kapanıyor mu?

Yaşantımıza alelacele giren 4+4+4 eğitim sisteminin sonuçlardan biri ufukta göründü.

Okul öncesi kurumları maalesef bu yeni süreçte ciddi zarar görecek… Kimi kapanacak, kimisi ise gündüz bakım evine dönüşecek.

4-6 yaş arası çocuklara eğitim sunan bu kurumlar, yeni sistemde 4 yaşındaki çocukların “uğrak yeri” haline gelecek.

Böylesi bir durum ana okullarını ciddi bunalıma sokar ve öğrenci kapasitesini yarı yarıya düşürür.

Hükümet bu sorunu fark etmiş olsa gerek ki okul öncesi kurumları ayakta tutabilmek için birtakım tedbirler alıyor.

Ancak bu tedbirler uzmanlar tarafından yeterince tartışılmadan hayata geçirilmeye çalışıldığı için yeni yeni problemlere de aday görünüyor.

Mesela, bu tedbirlerden biri, anaokuluna başlama yaşının 37 aylık çocuklara kadar düşürülmüş olması…

Böylece 4 yaşındaki çocuklara arkadaş olarak 3 yaşındaki çocuklar da ana okullarına alınacak…

Avrupa’da okul öncesi kurumların birçoğu çocukları 3 yaşından itibaren okullara kabul ediyor. Ancak böylesi bir uygulama ülkemizde ciddi sorunlara neden olur.

Çünkü Türkiye’de yetişen okul öncesi öğretmenleri, “davranışçı ekol”e göre eğitim alıyorlar üniversitelerde. Yani “sınıfta disiplin sağlamak, sınıfa hâkimiyet kurmak, çocuğu yönergelerle yönlendirmek” üzerine yetişiyorlar. Bütün bunları sağlayabilmek için ise CEZA ve mükâfat gibi pekiştiricileri kullanmayı öğreniyorlar.

Böylesi bir eğitim yöntemi artık çağ dışıdır. Sırf bundan dolayı okul öncesi kurumlara çocuğunu gönderen ebeveynler ciddi sorunlar yaşıyor. Çocuklar bir-iki gün severek gittiği okuluna bir daha gitmemek için anne babası ile delice mücadele ediyor. “Ben okulu istemiyorum!” diye yerlere yatıp tepiniyorlar. Bu durum ülkemizdeki okul öncesi kurumların görünmeyen ama en temel sorunudur.

Böylesi zor durumda kalan birçok anne baba, sorunu hep kendi çocuklarında buldukları için okula ve öğretmene toz kondurmuyorlar. Aslında kan içiyorlar, ama kızılcık şerbeti içiyoruz diye etrafa gülücükler saçıyorlar.

Çocuk sevecen bir ruha bürünmüş bu baskıcı ortama alışsa bile bir süre sonra anne babasına yeni yeni sorunlar getirmeye başlıyor. Birden bire çocuğun huyu, konuşması değişiyor. Gülmesi, ağlaması farklılaşıyor.

Hâlbuki bu yaş grubu çocukların eğitimi için “hümaniter” eğitim modelleri uygulanması gerekir. Çocuk merkezli eğitim modelleri yani. Çocuğun gelişim sürecine uygun eğitim sistemi hayata geçirilmesi, hayati öneme sahip.

Okul öncesi kurumlarına öğrenci bulmak için alınan tedbirlerden bir diğerini de geçen hafta öğrendik.

Gazetelere yansıyan haberlere göre, çalışan anneler çocuklarını okul öncesi kurumlara gönderdikleri takdirde kreş ücretinin belli bir bölümünü devlet üstlenecek…

Tamam, kulağa hoş geliyor böylesi bir teklif ama bu tedbir anaokullarının kapasitesini artırmaz ki… Hem çalışan annelerin sorunu kreş parasını denkleştirememek değil ki…

Anneler çocuklarını özlüyor… Henüz bebeğinin emzirme döneminde işine geri dönmek zorunda kalan bir annenin duygularını düşünür müsünüz lütfen?

Anneler bebeklerini bırakıp iş yerlerine geldiklerinde gizli gizli koridorlara çıkıp “Kızım… buradayım… anneciğim… akşam geleceğim” diye henüz konuşma yetisi olmayan çocuklarına seslerini duyurmaya çalışıyor ve sonra da acılarını içlerine gömüp çalışma arkadaşlarının yanına dönüyorlar. Ve bu trajik hallerden kurumdaki hiç kimsenin kolay kolay haberi olmuyor…

Okul öncesi kurumlarının öğrenci açığını kapatmak ve anneleri çocuklarından ayırmak için “teşvik primi” verir gibi kreş yardımı yapmak yerine, annelere Avrupa’da olduğu gibi en az 3 yıl ücretsiz izin hakkı verilmeli. Ve bu süre dolup işyerine geri döndüğünde de yaşayacağı uyum sorunlarını atlatmak için yasal yardım yapılmalı.

Ama şu an böylesi bir kanun çıkartılamaz. Çünkü kreşlerin kapanma aşamasına girdiği bir süreçte hükümet annelerin bebekleri ile evde 3 yıl geçirmelerine göz yumamaz.

Zor bir döneme giriyoruz…

Bu dönemi önceden okuyabilen kurumlar ayakta kalacak, süreci geriden takip eden kurumlar ise maalesef kapanacak...

 

Hiperaktif çocukların dramı

Sanırım okul yılları en dramatik geçen çocukların başında, Albert Einstein gelir. Bilim dünyasının en zeki insanı olarak kabul edilen Einsten’in eğitim yaşamı tam bir dramdır.

Hiperaktif bir öğrencidir Albert. Kıpır kıpırdır, bir türlü yerinde duramaz. Öğretmeni ders anlatmaya başladığında canı sıkılır, onu bir türlü takip edemez. Hocası sosyal bilgiler, coğrafya anlatırken Albert bu konulara dikkatini veremez. Zira onun aklı sosyal bilgilere değil, fiziğe ermektedir. Matematik onun için bir haz kaynağıdır. Ama öğretmeni kafayı takmış ya, sırf onun iyiliği için ve öğrensin diye devamlı CEZA vermekte, aşağılamakta, küçük düşürmektedir…

Sonunda babasını çağırır ve “Çocuğunuzda ‘dikkat eksikliği ve hiperaktivite’ bozukluğu var. Dersleri öğrenemiyor. Diğer öğrencilerin öğrenmesine de engel oluyor. Onu daha basit bir okula yazdırsanız iyi olur.” diyerek Albert’i okuldan uzaklaştırır.

Oğlu için üzülen baba, onu askerî okula verir. O dönemde askerî okullar, işe yaramayan çocukların ‘Hiç olmazsa asker olsun’ diye gönderildikleri yerlerdir.

Askerî okulda derslere başlayan Albert’i yeni öğretmeni keşfeder. Albert normal bir çocuk değildir, üstün zekalıdır. Hiperaktivitesi de üstün zekasının bir sonucudur. Zira üstün zekalı çocukların birçoğu zaten hızlıdır, hiperaktiftir. Ve bu çocuklara öğretilmeye çalışılan konular ilgi çekici değilse “dikkat eksikliği” zannedilen bir ilgisizlik de görülmektedir…

Batı dünyası geçmişte üstün zekalı çocuklara “zihinsel engelli” muamelesi yaparken aynı dönemde Osmanlı’da “Enderun mektepleri” vardır. Ender çocukların, yani üstün yetenekli çocukların gittikleri okullardı bu okullar…

Bu okulların en önemli özelliği, çocukların bir türlü yerlerinde duramıyor oluşları idi. Hatta enteresandır, eğitimciler üstün yetenekli çocukları bulabilmek için köy ve kasabaları gezer, çocukların saçlarını sıfır numara ile traş ederlerdi. Çünkü kafasında kırık, yarık olan çocukların üstün yetenekli olma ihtimali vardı da onun için. Zira bu kırık ve yarıklar, onların hareketli olup sağa sola koşup çarpmalarından kaynaklanmıştır diye düşünülmekteydi.

Tarihte ne kadar önemli kişi varsa her birisinde hiperaktif bir hâl görmek mümkündür. Mesela, İstiklal Marşımızın şairi merhum Mehmet Akif Ersoy bir türlü yerinde duramayan ve mahalleliyi canından bezdirmiş bir çocuktur. Necip Fazıl Kısakürek de büyük bir enerji deposu gibi bir türlü dur durak bilmezdi. Atatürk de üstün yetenekleri daha çocukluk yıllarında keşfedilmiş hiperaktif bir çocuktu. Aynı dönemde yaşamış olan Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri de hiperaktif bir çocuktu. Öyle ki kendisini durduramadığı için, bırakın yerleri, minarelerin tepesinde yürüyordu…

Ama bu çocuklar çevresi tarafından yeterince anlaşılamadığı için genellikle şımarık, yaramaz, beceriksiz olarak tanınırlar.

Halbuki hiperaktif bir çocuğunuz varsa dünyalar sizin olması gerekir. Ondan ne olmaz ki… Belki bir dünya lideri… Kimi zaman bir bilim adamı… Kimi zaman da gelmiş geçmiş zamanların en büyük sporcusu… Tıpkı Londra Olimpiyatları’nda 15 altın madalya kazanan, 39 dünya rekoru kıran ve olimpiyat tarihine ‘’tüm zamanların en iyi yüzücüsü’’ olarak geçen Amerikalı Michael Phelps gibi…

Biz ülke olarak olimpiyatlardan 1 tek altın alsak zil takıp oynayacağız ama 27 yaşındaki bir delikanlı tek başına 15 altın madalya aldı…

Ancak Michael’in de eğitim yaşamı her hiperaktif çocuk gibi acıklı bir dram içeriyor…

Daha 7 yaşındayken yerinde oturmuyor, dersleri dinlemiyor. Sonunda öğretmeni “beni anlamıyor” diye Michael’in annesini okula davet ederek şu utanç dolu sözcüğü kullanıyor: ‘’Üzgünüm ama Michael hayatında hiçbir işe yoğunlaşamayacak kadar başarısız bir çocuk.”

Batıda böylesi trajedilere tek tük rastlanırken, ülkemizdeki durum içler acısı. Zira Türkiye üstün yetenekli çocuklar açısından bulunmaz bir altın madeni gibi.Maalesef çocuğu tanıma yeteneği olmayan öğretmenler, beş dakikalık psikiyatr görüşmeleri ve ilaç sektörünün teşvikleri ile koca bir milletin üstün yetenekli çocukları “Bundan hiçbir şey olmaz” denilerek harcanıyor, ilaçlanıyor…

Sizi bilmem ama bu çocukların düşürüldükleri durum benim çok zoruma gidiyor...

 

“Toplumsal Erdem”i yakalayabilmek için

Uzunca zamandır çocuğun CEZA ile “adam” edilemeyeceğini, CEZA ile “adam edilmiş” çocuğun ise adam olamayacağını yazıyorum, çiziyorum, anlatıyorum.

Çocuk, CEZA ile terbiye olmaz, diyorum.

CEZAnın yıkıcı tesirinden bahsediyor, CEZA alan CEZA vermeye başlar, böylece CEZA bir süre sonra şiddete dönüşür ve şiddet kısırdöngüsü içinde aileniz acı çeker, diyorum.

Ama şiddet ruhumuza öylesine sinmiş ki bir bardak suyun içine damlayan bir damla mürekkep gibi, ayrıştırmak neredeyse imkânsız hâle gelmiş.

Hâlbuki çocuk, yetişkinden alacağı CEZA korkusu ile değil, yetişkine duyduğu “güven” duygusu ile ancak “insan” olabilir.

Öğretmen ödevini yapmadı diye bir çocuğu sınıf içinde azarlasa, kolundan tutup dışarı çıkartsa, aşağılasa, belki bir sonraki sefere o çocuk ödevini yapar getirir ama o öğrencinin içinde tuhaf bir şekilde kopan, güven duygusudur. “Kendisine karşı güven duygusu kaybedilmiş bir yetişkin” dünyanın en iyi öğretmeni dahi olsa “insan” yetiştiremez, yetiştirse yetiştirse, belki iyi bir matematikçi, iyi bir mühendis, iyi bir bankacı yetiştirir o kadar.

Çocukluk yıllarında güven duygusunu yitiren kişilerin benlik yapıları kaygılı olur.

Kaygı ise birçok davranış bozukluğunun temelidir.

Anne babasının bu denli üzerinde baskı kurduğu çocuklara bakıyoruz, bazen “kimlik kaygısı” oluşmuş, bazen “sınav kaygısı”… Aslında kaygısızca sınava girse çok daha başarılı olacağı hâlde, sınav sonunda kendisine yönelen bakışlara nasıl karşılık vereceği düşüncesi, bildiği soruları bile yapamamasına sebep oluyor. Unutuyor çocuk… Beyni durmuş gibi hatırlayamıyor kaygıdan… Kaç defa gördüm, sınav günü yaklaştıkça suratı bembeyaz olan, panik atak nöbetleri başlayan, ortaokul-lise öğrencisi olduğu hâlde altını ıslatmaya başlayan çocuklarlar var... Yazık değil mi bir insanı bu hâle sokmaya.

Çocuk eğitiminde yöntem bu mu olmalı?

Yöntem bu olursa, kendisine şiddet uygulanan çocuk da gider kendi gücü yettiği kişiye şiddet uygular.

İşte rakamlar ortada, merak eden gitsin baksın. TÜBİTAK’ın Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi ile yaptığı ortak çalışmada liselerde akran şiddeti yüzde 90. Yani her 10 lise öğrencisinden 9’u okuldaki diğer öğrencilerden şiddet görüyor. Hem de bunların yüzde 20’si cinsel şiddete maruz kaldıklarını ilan etmişler bütün yetkililere. Rastgele bir çalışmadan değil, tam 10 bin öğrenci üzerinde yapılan bilimsel bir çalışmadan bahsediyorum.

Biz yanıldık… Eğitimciler yanıldı… Yöneticiler gerçekten çok yanıldı…

Çocuk CEZA ile yetişmezdi. CEZA ile çocuk yetiştirmek bir gelenek hâline geldi. Başka da bir yöntem bilemez olduk şimdilerde.

Mevlana’nın yaşadığı bir ülkede, insanları güven duygusu içinde yetiştirmek yerine, onları “kedi” terbiye eder gibi, sıkıştırarak, ezerek, döverek, CEZA vererek terbiye etmeye kalkınca sonuç bu oluyor işte.

Mevlana’lar artık yok ortada… Olsa bile önce anne babası kabul etmiyor yumuşak huylu, halim selim çocuğu. “Böyle mıy mıy mıy olursan tabii okulda da dayak yersin, sokakta da!..” diyerek çocuklarını şiddete teşvik ediyor ebeveynler.

Evde böylesi şiddet için davet alan, okulda kendisine şiddet uygulanan çocuk, içindeki bu zehri sokaklara kusuyor.

İşte bakın, trafikte şiddet…

Aile içinde şiddet…

Kadına şiddet…

Markette şiddet…

Siyasette şiddet…

Medyada şiddet…

Reklamda şiddet…

Kendisine ve ailesine onurlu bir yaşam sunmak isteyen ebeveynler ciddi bir karar verip neredeyse toplumsal cinnete dönüşmüş olan şiddet kısır döngüsünden çıkmayı başarmalıdır.

Erdemli olmak, kendini ezdirmemekle değil, başkasını ezmemeyi öğrenmekle olur…

Ve toplumsal erdemi yakalamak, kendini korumak için saldırganlığın öğretilmesi ile değil, başkalarına güven ve emniyet sunabilecek kadar duyarlı bireylerin yetiştirilmesi ile mümkündür...

 

Çocuk dövmeyi din emrediyor mu?

Ne zaman “CEZA ile çocuk eğitimi olmaz. Çocuk, eğitim için dövülmez.” desem, hep aynı itirazla karşılaşıyorum: “Ama dinimizde çocuğu dövmek var!”

“Nasıl yani?” diye sorduğumda “Peygamber Efendimizin ‘Çocuğunuz 7 yaşına gelince namazı öğretin, 10 yaşına gelince, kılmıyorsa dövün’ diye hadis-i şerifleri var.” denilerek çocuk eğitiminde dayağın yerinin olduğu iddia ediliyor…

Ben bir ilahiyatçı değilim. Bir pedagogum. O yüzden dinî kaynakları derinlemesine analiz etmesini bilmem… Ve bu konuda bir söz söylemem ilahiyatçılara saygısızlık olur…

Ama yıllardır “Çocuğun dövülmesi dinimizde var” denilerek ve bu hadis gösterilerek o kadar çok itiraz geliyor ki sonunda bu konuda ciddi bir araştırma yapma ihtiyacı hissettim…

Kendi yaşamı boyunca çocuklara kaşlarını dahi çatmamış bir şefkat peygamberi, acaba gerçekten böylesi bir tavsiyede bulunmuş mudur? Bulundu ise bunun gerekçesi nedir diye oldukça merak ettim…

Zira görüyorum ki CEZA ile eğitilen çocuklarda “kişilik kaybı” oluyor. CEZA alan, CEZA vermeyi öğreniyor… Hele ki çocuk kendisini CEZAlandıran anne babasını bir gün CEZAlandırmaya kalkarsa… Çocuğun anne babasını CEZAlandırması, anne babanın çocuğu CEZAlandırmasından çok daha korkunç oluyor…

Bu acı sonu yaşamış onlarca ebeveynin inilti dolu sesleri var hatıralarımda. “Kıydı yavrum kendine… Bu kadar çok sıkıştırma çocuğu diyordum eşime ama dinlemedi beni… Gitti yavrum!” diyen ebeveynlerin sesi hâlâ kulağımda…

Veya derste öğretmeninden CEZA alan, bir süre sonra eğitimden kopan, kişilik kaybına uğrayan, şımarık, duyarsız, yılışık binlerce çocuk var gözlerimin önünde…

Ama söylediğim gibi ben ne bir hadis uzmanıyım ne de bir ilahiyatçı…

O yüzden ben bu satırdan sonra susmak ve konuyu, işin uzmanı olan bir ilahiyatçıya, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi ve Hadis Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Ali Akyüz Hoca’ya bırakmak istiyorum (Aşağıdaki makalenin aslı 5 sayfadır. Çalışmanın hepsini bu satırlara sığdıramayacağımdan dolayı, sonuç kısmını sizlerle paylaşıyorum):

“[…] Hadisteki ikinci fıkranın belirleyici fiili “D-R-B” fiili mazi-sülasisinden üretilmiş olan “FE-DRİBÜ” emir kipiyle zikredilen fiildir. Arap dilinde yaygın biçimde kullanılan ve “dövmek” manasına gelen bu kelime, daha başka pek çok anlamı olan fiillerin başında gelmektedir.

Her fiilde olduğu gibi bu fiilin de cümle içinde kullanıldığı edata göre farklı anlamlar yüklendiği gözden ırak edilmemesi gereken hayati öneme sahip bir mevzudur. […] Yaptığımız araştırmaya göre hadisin ikinci fıkrasında yer alan “FE-DRİBÜ” fiili istisnasız bütün kaynaklarda “ALA” harfi ceri yani “ALA” edatı ile kullanılmaktadır. Bu kullanım oldukça önemli ve sonuç bakımından da fevkalade etkilidir. Söz konusu kelimenin başka harfi cer ve edatlarla anlamı çok değişmektedir. Mesela, “D-R-B”-“AN”, “D-R-B”-“MİN”, “D-R-B”-“Lİ”, “D-R-B”-“Fİ”, “D-R-B”-“MESELEN” v.s. kullanımların hiçbirisinde dövmek anlamı söz konusu değildir.

“Dövmek” anlamı yüklenmek istendiğinde daha çok yalın biçimde veya “ba” edatıyla kullanılan bu kelime, “ALA” edatıyla dövmek manasında değil, “sıkıştırmak”, “zorlamak”, “yaptırmak”, “kuşatmak”, “empoze etmek”, “mecbur etmek”, “sorumlu ve yükümlü tutmak” v.s. anlamlarına gelmektedir. Klasik ve çağdaş hiçbir sözlük müellifi bu kelimeye böyle bir anlam, yani “dövmek” anlamı vermemektedir.”

Belki ağır ve bilimsel dil olduğu için, özetlemek gerekir ise, Prof. Dr. Ali Akyüz Hoca, bu hadisin son kısmında geçen “… 10 yaşına gelince, kılmıyorsa dövün” tercümesinin doğru olmadığını ifade ediyor. Bu hadisin doğru tercümesinin “Çocuğunuz 7 yaşına gelince namazı öğretin, 10 yaşına gelince sorumlu tutun/yükümlü tutun” olduğunu bilimsel bir makale ile yayına sunuyor.

Ben yaklaşık 2 yıl önce Ali Akyüz Hoca’yla telefonda  konuşmuş ve kendisine “Bu görüşünüze İslam âleminden veya ülkemizden itiraz geldi mi hocam?” diye sormuştum. Aldığım cevap netti: “Hiçbir İslam ulemasından bugüne kadar bu makale hakkında bir itiraz gelmedi.”

Dediğim gibi, ben bir ilahiyatçı değilim. Bu makaleyi ve gerisini sizin vicdanınıza bırakıyorum…

(Not: Bu makale, 2002’de, hakemli bir dergi olan Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi’nin 10. sayısında yayımlanmıştır.)

Yazarın 1 Ekim 2012 tarihli yazısıdır.

Var oluşu tek tip kıyafetle aşağılanan çocuklar

Şehir hayatından bunaldığımda alır başımı giderim.  Çoğu zaman da kimselere haber vermem. Ya ıssız bucaksız uzun bir yola atarım kendimi ya da hiç bilmediğim bir dağ köyüne… İnsanlarla selamlaşır ve konuşurum. Ama öylesine konuşmalar. Havadan sudan ama yaşamın bizzat içinden.

İşte böyle günlerin birinde, yol kenarında kalabalık bir koyun sürüsüne rast geldim. Durup seyrettim. Başlarında bir çoban... Çobanın elinde uzun bir sopa… Koyunlar çobanın elindeki sopayı gördükçe bir o yana bir bu yana kaçarak ve fakat birbirlerinden de hiç ayrılmayarak yayılıp gidiyor.

Çobana yaklaşıp selamlaştım, kaç koyunu olduğunu sordum. “Yüz yirmi abi.” dedi. “Zor olmuyor mu onca koyunu gütmek?” dedim. Tebessüm etti, “İşi bilmezsen zor olur abi.” dedi. “Koyun gütmenin bilinecek nesi var ki?” diyecek oldum ki sormama izin vermeden devam etti: “Abi, bu işin püf noktası bu koyunları sürü hâline getirmekte yatıyor. Eğer bu koyunları tek başına bırakırsan, birini bir dağda kurt kapmış, diğerini diğer dağda korkudan çatlamış bulursun.”

Sonra “Bak, şu çoban köpeğini görüyor musun?” dedi ve koyunların etrafında korku salan Kangal’ı gösterdi: “Şu köpek, bu koyunları korkudan sürü hâline getiriyor. Eğer koyunlara korku salmazsan sürü edemezsin. Bak bir de sırtlarındaki boyayı görüyor musun? Sırtına boya sürüyoruz ki hem biz koyunlarımızı seçelim hem de onlar sürüsünü bilsin.”

Tam ayrılırken “Ha unutmadan bir şey daha söyleyeyim: Koyunu ne kadar erken sürüye koyarsan o kadar rahat edersin, yoksa asi olur, söz dinlemez.” dedi.

Sanki amfide ders anlatan psikoloji hocası gibi “sürü psikolojisi”nin özelliklerini anlatıyordu.

Ve belki mesleğim gereği, anlattıklarından sonra “ülkemiz çocuklarına nasıl da sürü muamelesi yapıldığı” gözlerimin önüne geldi.

Kendi ilkokul yıllarım bir film şeridi gibi gözlerimin önünden kayıp gitti. Bir koyun sürüsünün uysal koyunu gibi boynuma bir beyaz yaka, üzerime de siyah önlük giydirildiğini hatırladım.

Dikta rejimlerinin kendi ideolojilerini bir sonraki nesle aktarmak için suiistimal ettiği “kuzu”ların üzerlerine giydirilen ve “artık sen bu sürüdensin” işareti ile kendi bireysel var oluşlarını kaybeden arkadaşlarımı hatırladım.

O zamanlar çok zoruma giderdi, kendim gibi olamamak boğardı beni. Ben öğretmenlerimin gözünde sadece bir “kafa”dan ibarettim. Biri bir yanlış yaptığı zaman hepimiz birden korkardık. Çünkü CEZAlar toplu verilir ve sürü olduğumuz bize her an hissettirilirdi.

Bir gün kendime yakın bulduğum bir öğretmenime “Neden hepimiz siyah önlük giyiyoruz?” diye sorduğumda, “Elbise parası olmayanların ya da yırtık elbisesi olanların aramızda utanmaması için.” diye cevap verdiğinde çok şaşırmıştım. Daha o zaman çocuk aklıyla düşünüyordum ki parası olmayan anne-babalara ekstra masraf çıkartılıyor ve veresiye defterlerine kalem, defter, kitabın haricinde okul için bir pantolon, bir ayakkabı, bir önlük ve bir yaka yazdırılıyordu... Hâlbuki okulda kıyafet serbest olsa, kimse bu ekstra masrafları yapmayacaktı. Bunu ben düşünüyordum da öğretmenlerim neden düşünmüyordu?

Çobanla konuştuğumuz o gün, rejim bekçisi gibi yetiştirilen ve fakat kendisi gibi olmasına izin verilmeyen ülkemiz çocuklarını hatırladım.

Geçen hafta okullarda kıyafet serbestisini getiren yasayı görünce bu deli gömleğini kendi de giymiş bir “birey” olarak ve aynı zamanda bir uzman olarak mutlu oldum.

Çocuğu erken yaşlarda bir üniforma içerisine sokmak ve onu kendi bireysel farklılığını yok ederek “standart kişi” hâline getirmeye çalışmak “o çocuğun var oluşunu aşağılamaktır.”

Hiçbir pedagojik temeli olmayan ve daha da ötesinde çocuğun “benlik yapılanmasına zarar verici” bu uygulama ülkemizin yüz karası idi.

Millî Eğitim Bakanlığı’nı bu konuda ülkemiz çocukları adına kutluyorum.

 

Sessiz bir çocuktu aslında!

Geçen hafta bir anne-baba ile görüştüm…

Çocuğu için çırpınan, onun geleceği için kendisini feda etmiş bir anne-baba… Baba biraz sert mizaçlı olsa da 3 çocuğunu da çok sevdiğini söylüyor. Anne ise kuralcı, titiz…

En büyük oğulları 17 yaşında, lise öğrencisi.

Delikanlı derslerinde çok başarılı olmasa da okulda takdir edilen bir öğrenci. Ufak tefek haylazlıkları anne-babasına şikâyet olarak iletilse de, bu yaşa kadar hep sevilmiş öğretmenleri tarafından.

Benden yardım isteme sebepleri ise bundan bir süre önce çocuğun evde cinnet geçirmesi. Kırmış dökmüş her yanı. “Neden?” diye sorduğumda anlatmaya başladılar…

O gün, okul çıkışı bir grup arkadaşıyla kavga etmiş çocuk. Eve geldiğinde “Niye uydun onlara, sonra da dayak yedin” diye önce annesinden fırça yemiş. Akşam da babası “Sen de onlara vursaydın, elin armut mu topluyordu! Karşıma geçmiş bir de kadınlar gibi ağlıyorsun!” diye aşağılayınca, çocuk, gözyaşlarını silerek odasına atmış kendini… Yarım saat kadar süren bir sessizlikten sonra, odadan gelen bir çığlıkla evdekiler şok geçirmiş…

Evin en küçüğü olan 5 yaşındaki kızları, abisinin odadaki bağırtısından korkup annesinin kucağına sığınmış. Baba şaşkın bir hâlde ve tereddütle odanın kapısını açtığında, içeride ürpertici bir manzara… Anne, “Oğlumu hiç böyle görmemiştim.  Masasındaki bütün eşyaları yere savurmuş ve boğa gibi nefes alıyordu. Kapıyı aralayan babasına korkunç bir gözle bakıyordu. Eğer o an ufacık bir şey söylense elindeki bilgisayar hoparlörünü bize fırlatabilirdi herhâlde…” diye yaşadıkları o anı tarif etti.

Baba, “Hocam, oğlum sessiz bir çocuktur aslında. Tamam, bazen her evde olduğu gibi bizde de sesler yükselir, öfkemize yenik düştüğümüz anlar olur ama böyle bir şeyle ilk defa karşılaştık.” dedi.

Babanın söylediği bir cümle bana çok şey ifade etti: “Sessiz bir çocuktu aslında...”

Çocuklar sessiz değildirler ki… Çok konuşurlar. Yaşama sevinci ile doludurlar. Okulda ne oldu bittiyse anne-babasına anlatmak için fırsat kollarlar. Bitmek tükenmek bilmeyen bir heyecanları vardır içlerinde.

Bilmem haberlerde denk geldiniz mi, birkaç gün önce, İstanbul Esenler’de bir ilkokulda 14 yaşındaki kız, okulun 4. katından aşağı attı kendini. Şükür ki ölmedi. Yaşama tutunabildi.

Bu genç kızı da çevresindekiler “aslında sessizdi” diye tarif ediyorlar…

Ya da Amerika’da işlenen okul cinayetlerinin zanlılarına bir bakın isterseniz. “Aslında sessiz bir çocuktu” dediklerini duyacaksınız.

Değil işte… Çocuk fıtratının bir gereği olarak değil de CEZA ve baskı ile, yasak ve engellemeler ile “bunun hesabını vereceksin” ile derin bir sessizliğe bürünüyorsa, yetişkinler, bu sessizliği “Maşallah bizim çocuk sonunda akıllandı” diye karşılamak yerine “Acaba çocuğumuz kendisini ifade etmekten vaz mı geçti?” diyerek kendilerini gözden geçirmelidir…

Bana gelen delikanlı ile konuşmaya başladığımda, konuşmak isteyip de yıllarca konuşamadığı şeyler boğazına geldi tıkandı. Biraz konuşacak gibi oldu. Durdu… Konuşamadı. Sonra ellerini yüzüne kapatıp hıçkırarak ağlamaya başladı… Gözyaşları içinde babasına olan hasretinden bahsetti. İşlerinin yoğunluğu nedeniyle babasıyla bir türlü iletişim kuramamaktan bahsetti. Annesi yanındayken bile annesine ulaşamadığından ve annesine duyduğu özlemden bahsetti.  Aile içinde konuşmaların hep ders ve ödevler üzerine olduğundan, bir gün doyasıya oturup ailecek içten geldiğince konuşulamamasından bahsetti. Kendisi için önemli olan problemlerin ya geçiştirildiğinden ya da daha da büyütülerek evde yeni tartışmalara sebep olduğundan bahsetti.

Yani sizden bahsetti… Bizden bahsetti…

Bilmem sözüm ne kadar tesir eder ama, eğer imkânım olsa anne-babalara “Çocuklarınızla konuşun” derdim… “Televizyonu kapatın, telefonu kapatın ve konuşun çocuklarınızla” derdim…

Ben bu gençle sadece konuştum…

Çıkarken sarıldı bana… “Şu an öyle rahatladım ki anlatamam.” dedi…

Dışarıda çocuklarının sorununun ne olduğunu merakla bekleyen anne-babaya, “Bir şey yok, üzülmeyin… Ama çocuğunuz ile konuşun, bol bol konuşun” dedim.

Baba biraz alıngan bir ifade ile “Biz zaten çok konuşuyoruz hocam” dedi…  Ben de “O zaman susun. O konuşsun.” dedim.

Çocuğunuzun derin sessizliği, size “maşallah” dedirtmesin… Bırakın çocuğunuz coşku ile konuşsun, siz de tebessüm ederek dinleyin…

Zira bir terapist de bundan farklı bir şey yapmıyor...

 

Montessori eğitimi Türkiye’de de başladı

Son zamanlarda Montessori eğitimini sıklıkla duyuyorsunuzdur sanırım.

Belki ilk defa duyanlar için söyleyecek olursak, İtalyalı bir kadın profesörün yüz yıl kadar önce ortaya koyduğu eğitim şekli. Bu eğitim modelini sistematik hâle getiren kişinin ismi “Maria Montessori” olduğu için o isimle anılıyor.

Özünde “insana saygı” var… “Sükûnet” var… “Yavaşlık” var… Çocuğa tepeden inme müfredat ile değil de kendi yeteneklerine göre rehberlik etme var…

Montessori eğitimi yaklaşık yüz yıldır dünyanın hemen hemen tüm ülkelerinde kullanılıyor. Ve bu eğitimi almış kişilerin nasıl da farklı durduklarını görüyorsunuz.

Kimler mi, örneğin dijital dünyayı parmakları ucunda oynatan “Google”ın kurucuları Sergey Brin ve Larry Page, Montessori eğitim sisteminden geçmiş iki kafadardır. Ya da dünyanın en büyük elektronik ticaretini yürüten www.amazon.com şirketinin sahibi Jeff Bezos da bu eğitim sistemi ile kendi gibi kalabilmiş bir kişidir. Veya dünyanın en etkin gazetelerinden olan The Washington Post’un sahibi ve editörü Katherine Graham da bu eğitim sisteminin içinden geçerek kendi fıtratından aldığı gücü ortaya koyabilmiş biridir.

Bu kişileri “Kendi gibi kalmayı başarabilmiş” diye tarif ettim, zira “klasik eğitimin” çocuktan aldığı en önemli şey “çocuğun kendisi”dir. “Çocuğu eğiteceğiz” diye onun fıtratının bütün özelliklerini kaybettiriyoruz, sonra da “Bu niye hiçbir şey yapmıyor?” diye ruhu ölmüş çocuk cesetlerinin başında ağıtlar yakıyoruz.

Klasik eğitimin bize gerçek gibi sunduğu anormalliklerden kurtulmalıyız ülke olarak.

Hani İngilizler Hindistan’ı işgal ettiği dönemde “Hintli çocukların zekâsı açılacak(!)” diye onlara “Logaritma Cetveli” ezberlemelerini tavsiye etmişlerdi… Ve zavallı Hintli anne-babalar da zekâsı açılacak diye çocuklarına logaritma cetveli ezberlettiriyorken, İngiliz çocuklar elektronik hesap makinalarında “nanoteknoloji”nin temellerini atıyorlardı…

Bugün ne farkımız var ki Allah aşkına bir bakın okullara… Çocukların zekâsı açılacak diye matematik dersi ile canlarına okunmuyor mu? Ya da bilmem ne fiziğinin bilmem ne kanununun daha ortaokul yıllarında çocuklara “zoraki” öğretilmesindeki amaç nedir? Çocuğu kendi fıtratı üzerine bıraksanız, soysal sahada öyle göz kamaştıracak yeteneği var ama “illa logaritma cetveli ezberletip zekânı açacağım” iyiliğinin ülkemiz çocuklarını ruhen hasta ettiğini görmüyor muyuz?

Sadece zoraki müfredat ve ders dayatmaları değil klasik eğitimin çocukları serseme çevirdiği noktalar… Eğitilen ile eğiten arasındaki “gizli şiddet” de bu ülke çocuklarını çok incitiyor anlayın beni. Çocuklar üzerinde kabadayılık yapmayı, gür ve buyurucu öğretmen sesi ile çocukları neredeyse altını ıslatacak vaziyete getirmeyi bir marifet zannediyoruz.

Koca bir millet olarak bunun hesabını nasıl vereceğiz bilmiyorum. “Dayak cennetten çıkmadır” diyenler, “kızını dövmeyen dizini döver” diye ebeveynlere tavsiyede bulunanlar ve ebeveyn ile çocuklarının arasını açanlar nasıl hesap verecek bilemiyorum…

Dün böyle değildik…

Aslında özümüzden uzaklaştık. Dün çocuk “aziz bir misafir” gibi evlerde barındırılırken… İnsan yetiştirmek üzere bir devlet sistemi oluşturulmuşken, düştüğümüz durum içler acısı. Okul koridorlarından gelen bağırtı içindeki öğretmen sesleri içler acısı… Banyolara kapatılıp cinnet geçirtircesine ağlatılan çocukların apartman boşluklarında yankılanan çığlıkları içler acısı… Ve bütün bunlara duyarsızca seyirci kalan bütün bir toplumun ruh hâli içler acısı…

Neden bütün bunları söyledim… Çünkü modern eğitim yöntemlerinde bunlar yok. Montessori eğitim sisteminde çocuğu “fıtratı” üzerine yetiştirmek var. Ne yanlış yaptı diye “CEZA” ne de doğru yaptı diye “mükafat” var. Yani insan olmanın keyfi var.

Bu eğitimin ilk adımları, İstanbul Bahçelievler’deki devlet okullarının bir kısmında, çocuğa karşı duyarlılığı ile bölgesinde çok sevilen Bahçelievler Kaymakamı Şevket Cinbir yönetiminde bir pilot proje olarak başlatıldı. Umarım olumlu sonuçlar alınır ve dünyanın yüz yıl önce başlattığı çocuğa karşı duyarlı eğitim modelleri ülkemiz geneline “Anadolu Pedagojisi” hassasiyeti ile hızla yayılır.

 

Çocuğu örgüte kaptırmak nasıl oluyor?

Önceki gün televizyonlarda çocuğunu bir örgüte kaptırmış babanın feryadı vardı: “Ben Duygu Yücel’in babasıyım. Kızımı İstanbul’a okusun diye gönderdim. Bu faşistler benim kızımı kale yaptı. Hayatını söndürdü.”

Bu sesli feryat gibi daha binlerce sessiz feryatlar var aslında. Kimseciklerin bilmediği, yüzlerin bir türlü gülmediği, cenaze evi gibi evler var çocuklarını “örgüt” e kaptırmış ailelerin…

Peki, nedir bu çocuğunu örgüte kaptırmak meselesi? Kim ki bu örgüt ve çocukları nasıl kapıyor ki bir süre sonra anne babalar “Bu çocuğa ne oldu!” dercesine şaşkınlık yaşıyorlar…

Aslında mesele her anne babayı çok yakından ilgilendiriyor olmasına rağmen bazı ebeveynler “Bizim çocuğun böylesi örgütle-mörgütle işi olamaz.” diyerek tuzlarının kuru olduğuna inanıyorlar…

Hâlbuki bir çocuğun bir örgüte “kapılması” sanıldığı gibi örgütlerin reklamının yapılmasıyla ya da çocukların davul zurnayla üniversite bahçelerinden toplanıp götürülmesi ile olmuyor…

Örgütler, “birey psikolojisini” ve “ihtiyaçları” çok iyi biliyorlar… Bir anne babanın çocukları ile ilgilenmediği kadar gençlerle ilgileniyorlar… Kantinde alışveriş yaparken parası eksik çıkan bir gence, arka sıradaki bir başka genç tebessüm ederek, “Sorun yok, ben hallederim!” diye dost kazanma yollarını arıyor…

Dindar bir ailenin 21 yaşındaki erkek çocuğuyla konuşmuştum geçmiş yıllarda. “Çok sevdim onları hocam” diye başladı söze ve devam etti: “Onlara haksızlık yapılıyor, bir tanısanız, televizyonda göründükleri gibi terörist olmadıklarını siz de anlarsınız!”

Daha sonra örgütle nasıl tanıştığını anlattı: “Bir kızla tanışmıştım, çok şefkatliydi… Benimle annem gibi ilgileniyordu… Kışın üstüme kabanımı almasam bana kızar, üşüteceksin derdi… Derslerden bunalsam, sınav öncesi yardıma koşardı…  Beni var olduğum hâlimle kabul eden belki de tek kişiydi… Bir süre sonra onun hayatımın tamamını kapladığını gördüm.”

Örgütler, bir örgüt olarak gençlerin sempatisini kazanmıyorlar başlangıçta… Birebir dostluklarla gençlere ulaşıyorlar… Bu dostluklara aracılık eden gençler ise sevimli, sempatik ve arkadaş canlısı kişiler… Birlikte ders çalışıyorlar, kantinde çay içiyorlar, olumsuz olaylara karşı birbirlerini kolluyorlar…

Bu aşamada bulunan bir genç, örgütle henüz “ideolojik bağ” oluşturmuş durumda değildir. Ancak bir süre sonra gruptaki kişilerin okudukları kitaplar, dinledikleri müzikler ve seyrettikleri filmler belli bir ideolojik formata bürünmeye başlıyor… (Bir ebeveyn ancak bu aşamada çocuğunun üzerinde birilerinin hâkimiyet kazanmaya çalıştığını fark edebilir, kıyafet değişir, okuduğu kitaplar değişir, dinlediği müzik değişir…)

İdeolojik hazırlık aşamasında bulunan bir kişi bir gün, o çok bağlandığı arkadaşlarına devletin, polisin, mahkemenin haksız(!) bir tutumunu gördüğünde, haksızlığa karşı “mücadele etmek” vefası ile artık örgüt “mensubu” oluyor… Zira gençlerin içindeki en güçlü duygu “adalet” duygusudur. Bir genç gece gündüz birlikte olduğu, türküler söylediği, şarkılarla dans ettiği ve insana karşı bu kadar yardımsever olan bir arkadaşının polis dayağının altındaki aşağılanmış hâlini gördüğünde “isyan” ediyor… İşte bu aşamadaki gence “kuş kafese girdi” gözü ile bakılıyor… Hele ki bu gencin o çok sevdiği dostları bir de ağır bir CEZAya çarptırılırsa, artık bu genci ne anne babası ve ne de eski dostları tanıyabilir… O artık bir dava adamıdır(!).

İşte televizyonlarda görünen, elleri arkaya kıvrılmış, başları öne zorla eğilmiş gençlerin “insanlık onuru işkenceyi yenecek” söylemi sizin için “saçma sapan” bir söz olsa da, o söz, o gençler için oldukça anlamlıdır…

Ülkemizde hâlen 12 yasa dışı örgüt ve örgüt niteliği taşımayan onlarca grup var… “Satanist” ve “hedonist” gruplar gibi… Bu örgüt ve grup üyeleri ortalama 14-25 yaşlarındalar ve genelde lise ve üniversite içlerinde konumlanmış durumdalar…

Ülkemizde bu kadar aktif grup varken, hiçbir ebeveyn “benim tuzum kuru” dememelidir… Ve çocuklarıyla, bir örgütün ilgilendiğinden daha çok ilgilenmelidir...

 

Öğrenmenin üç sihirli anahtarı

İnsanın yaşayabilmesi, öğrenmesine bağlıdır.

Bireyin öğrenmesinin önüne geçer, bilgi akışını durdurursanız, o kişi önce çıldırır, sonra ölür.

Bilgiye bu kadar zorunlu yaratılmış insan için her yeni duyumsadığı bilgi keyif vericidir. Buna “öğrenmekten kaynaklanan haz” diyebiliriz.

Çocuklar da öğrenmekten haz alırlar. Ancak çocuğun bir bilgiyi edinmesinde 3 temel şart vardır. Bu şartlar yerine gelmediği takdirde öğrenmeler geçici olur ve bir süre sonra unutulur. Bu şartlar, “güven, hoşgörü, tevazu”dur.

Çocuk ile yetişkin arasında güven bağı oluşmamış ise orada eğitimden söz etmek mümkün değildir. Zira “güven” yoksa “kaygı” vardır. Kaygı varsa eğitim yoktur. Çocuğu kaygı altında tutarak, inciterek, kızarak, CEZAlandırarak, belki bazı bilgiler zorla “ezber” ettirilse de böylesi bir eğitim ortamında bilginin içselleşmiş hali olan “edinme” oluşamaz. Çocuk bugün öğrendiğini yarın, ilkokulda öğrendiğini ortaokulda unutur.

Bu açıdan bakıldığında bir eğiticinin en önemli yeteneği, iyi ders anlatıyor olması değil, öğrencisi ile “güven” bağını kurabiliyor olmasıdır. Güven bağının kurulabilmesinin temel şartı ise “hoşgörü” dür.

Çocuk, yanlış, hatalı ve eksik yaptığında öğretmeninin “Olsun, ben de yanlış yapıyordum önceden” diyen sesini işitiyorsa, duyduğu bu “hoş gören” sesin çocukta oluşturduğu duygunun adı güven duygusudur.

Çocuklar yetişkinler kadar yetenekli değildir. Onlar kadar kasları gelişmiş de değildir. Bu yüzden yetişkinlerden daha çok hata içindedirler.

Amerikalı mucit Profesör Henri Jinott, kendisini diğer insanlardan farklı kılan şeyi soranlara şu hatırasını anlatıyor: “Başarımın sırrı annemin 6 yaşımdayken bana takındığı bir tavırdır. 6 yaşımdayken buzdolabından süt alırken, süt şişesini düşürüp kırdım. Annem olayı görünce bana kızmadı. ‘Aaaa Henri, sütten ne güzel bir göl oluşturmuşsun. Bu gölde benimle biraz oynamak ister misin?’ dedi. Bir süre oynadıktan sonra annem ‘Biliyor musun Henri, herkes kendi yaptığı şeyleri kendisi toplamalıdır. Şimdi bu süt gölünü temizlemek için benden sünger mi istersin, havlu mu?’ diye sorduğunda kendimi çok değerli hissetmiştim. Elimden geldiğince dökülen sütü temizledikten sonra annemle dışarı çıktık. Annem bana bahçede, süt şişesinin düşürmeden nasıl taşınacağını gösterdi. Bu olay benim diğer insanlardan farklı olmamı sağlayan en önemli olaydır.”

Bazı yetişkinler, çocuğun hatasını bulup yüzüne vurmayı bir marifet zanneder. Böylece çocuğun daha az hata yapacağına inanırlar. Hâlbuki çocuklar hatalarını ortaya çıkartan yetişkinlerle değil, hoşgörü sahibi yetişkinlerle olmaktan mutludurlar.

Bir çocukta güven duygusunun oluşumunun ikinci şartı, tevazudur. Tevazu, “bildiğini bildirmemektir”, bildiğini hissettirmemek.

Çocuklar büyüklük tutkunluğu olan yetişkinlerden bilgi edinirken kaygılanırlar, ezilirler. Onlar, ancak alçak gönüllü ve kendisini “bilgisi ile ezmeyen” yetişkinlerle olmayı tercihe ederler.

6 yaşında bir erkek çocuğu ile konuşuyorduk. İlkokul birinci sınıfa gidiyordu. Okulda yazmayı öğrenip öğrenmediğini anlamak için, “Gel istersen ikimiz de ismimizi yazalım” diye önüne bir kâğıt ve bir kalem koydum. Çocuk eline kalemi aldı ama yazmadı. Önce bana baktı. Ben de mahcup olmasın diye onu seyretmeyi bırakıp kendi önümdeki kâğıda yavaş ve özenerek ismimi yazmaya başladım. Yazıp bitirdiğimde çocuk elindeki kalemi bıraktı, “Ben yazmayacağım” diyerek omuzlarını kaldırdı. Şaşırdım, ama neden yazmak istemediğini anlamıştım. Çünkü ben bir yetişkin olarak kalemi çok güzel kullanıyor ve güzel yazıyordum. Çocuk “Bu çok bilmiş!” yetişkinin karşısında kendisini mahcup hissetmemek için yazmaktan vazgeçmişti. Onu utandırdığım için utandım. Az sonra “Biliyor musun ben bu elimle de yazabiliyorum” diyerek durumu düzeltmeye çalıştım. Kalemi sol elime alıp yazmaya başladığımda yazım önceki gibi düzgün olmadı, çizgiler eğri büğrü idi… Çocuk, benim eğri büğrü çizgilerime baktı, önce tebessüm etti, sonra o da kalemi eline alarak yazmaya başladı.

Çocuk eğitimi, yetişkin eğitimi gibi değildir. Onlara, güven, hoşgörü ve tevazu içinde yaklaşmayan yetişkin, eğitici değil, zarar verici olur.

Yetişkin nevrozlarının tamamına yakınında, çocukluk döneminde eğitimde yapılan hataların yer aldığı unutulmamalıdır.

Yazarın 22 Nisan 2013 tarihli yazısıdır

Ebeveynleri tedirgin eden reklama RTÜK yetersiz kalıyor

Bir okuyucumdan gelen mektubu paylaşmak istiyorum,

“O gün hava güzel olduğu için küçük kızım ile parkta oynamaya çıktık. Onu salıncağa bindirip salladığım sırada, tam karşımda çardak altına oturmuş 3 erkek 3 kız çocuğu gördüm. Sanırım okuldan kaçmışlardı. Kızlar eteklerini dizlerine kadar çekmiş, oğlanlar kravatlarını gevşetip aşağı sarkıtmış. Tavır ve davranışlarıyla etrafı rahatsız ediyorlardı. Kahkaha sesleri beni de rahatsız ettiği için salıncaktaki kızımı alıp yola koyuldum. Parktan ayrılmak üzereydim ki, çocuklardan birini arkadaşlarına sırtını dönük halde elinde kola şişesi ile fark ettim. Şişenin içine bir şeyler damlatıyordu. Diğer gençler ise habersiz gülüşüyorlardı. Neden sonra bu genç içine bir şeyler damlattığı kolayı gülüşen kızlardan birine uzattı. Kız, kolayı tereddüt etmeden aldı. Ben şüphelendim, kızın yanına yaklaştım, ‘İçme o kolayı’ dedim. Kız yüzüme baktı, öylece kalakaldı. Kızın elindeki kolayı aldım ve yere attım. Kolaya bir şeyler damlatan çocuk ayağa kalktı ‘N’oluyor ya!’ dedi. Ben kızgın bir şekilde, ‘Nedir o cebindeki çıkar’ dedim. Gençler ilk şoku atlattıktan sonra, biri benimle dalga geçercesine, ‘Gergedan abla o, gergedan’ dedi ve hepsi gülmeye başladı. Kendimi o an hiç iyi hissetmedim. Kızımı kucakladım ve eve gittim. O çocuk kolaya ne damlatıyordu, niyeti neydi bilemedim. Sonradan ‘Acaba ben mi kötü düşündüm?’ diye o günkü davranışımdan rahatsız oldum. Birkaç hafta sonra İstanbul’dan Ankara’ya gidiyorduk. Araçta radyo açıktı. Radyoda bir pazarlamacı, laubali üslupla utanç verici bir ürünün reklamına başladı. Reklamda, kızların kolasına, limonatasına damlatılacak bir ilaçtan bahsediliyordu. Parktaki çocuğun kolaya damlattığı şey geldi aklıma… Radyodaki reklamı dinlerken arkadaki oğlumun da varlığı ile yüzüm kızardı. Tanıtıcı reklam erkek ve kadınlar için hazırladıkları özel kapsüllerden bahsediyor, nasıl da işe yarayacağını ballandıra ballandıra anlatıyordu. Dayanamadım ve kanalı değiştirdim. Ancak başka radyo kanalında yine aynı reklamla karşılaştım. Radyoyu tamamen kapattık. Açık açık, kız çocuklarının içeceklerine damlatılan bir etken maddeden bahsediliyor olmasından dolayı ülkemizdeki anne babalar adına çok tedirgin oldum. Radyoları denetleyen kurumun bu tür yayınlar yapılmasına izin verilmesine bir anne olarak öfke duydum.”

Bu mesajı aldığımda önce inanamadım.

Kadına yönelik ‘şiddete’ ve çocuğa yönelik istismara büyük tepki veren medyanın, radyo vasıtası ile içeceklere ilaç damlatarak istismarlara kapı aralıyor olmasını yakıştıramadım. Reklamdan üç beş kuruş kazanılıyor olsa bile, böylesi bir ürünün gündüz vakti cümle âleme duyurulması o radyo çalışanlarını da rahatsız etmesi gerekirdi.

Acaba konu hakkında RTÜK’e şikâyetlerde bulunulmuş mu ve Sağlık Bakanlığı bu konuda bir bilgilendirme yapmış mı diye kısa bir araştırma yaptım. Ancak orada karşılaştığım manzara insanın içini daha da acıtacak cinstendi.

Zira bakanlık, bu ürünün insan sağlığına zarar verdiğini ve ölümlere sebep olabileceği ikazını kamuoyuna duyurmuş. Fakat ürünün hâlâ gümbür gümbür tanıtımı yapılıyor.

RTÜK’e yüzlerce şikâyet ulaşmış, bu şikâyetlerden 7’si sonuçlandırılmış.

RTÜK’ün verdiği karar şu şekilde: “6112 Sayılı Kanunun 9’uncu maddesinin altıncı fıkrasının (c) bendindeki, ‘Yanıltıcı olmamak ve tüketicinin çıkarlarına zarar vermemek’ hükmünü ihlal ettiği gerekçesiyle yayıncı kuruluşa 1.187 TL para CEZAsı verilmiştir.” Evet, yüzbinlerce aileyi tedirgin eden, çocukların kolasına, limonatasına damlatarak onların istismar edilebilmesine zemin hazırlayan, yüzbinlerce lira kazanç sağlayan böylesi bir ürünü tanıtan kanala sadece 1.187 lira para CEZAsı verilmiş.

Bu CEZA caydırıcı olmuş mu? Aksine, bu kadar az CEZA almaktan kaynaklanan cesaretle olsa gerek ki, şu an onlarca radyoda, yüzlerce internet sitesinde reklamlar devam ediyor.

Böylesi bir durumda madem RTÜK yetersiz kalıyor, o halde anne babalar bu radyolar ile kendileri bizzat görüşerek şikâyetlerini iletmeli. Eğer, şu an on binlerce kapsülün satıldığı iddiası doğru ise, bir süre sonra birilerinin çocuklarının başı fena halde derde girecek gibi duruyor...

Yazarın 06 Mayıs 2013 tarihli yazısıdır

Hitap edilemeyen çocukların dramı

Her çocuğun öğrenme şekli farklıdır. Fakat öğrenmenin özelliği tektir: Konsantrasyon.

Konsantrasyon iki şekilde oluşur: Kaygı ve merak duygusu.

Kaygı, bir savunma halidir ve geçici bir süre konsantrasyonu artırır. Şöyle ki: Benlik kendini tehdit altında hissettiğinde, hayati birçok fonksiyonunu askıya alır ve tehditten kurtulmak için kaygı duyduğu noktaya odaklanır. Ancak kaygı süresi uzadıkça, yeni savunma mekanizmaları devreye girer: “Unutkanlık” veya “zihinsel körlük”…

Mesela, sert ve baskıcı bir öğretmen, derslerine çalışmayan öğrencilerini sınıfta bırakacağına dair kaygı oluşturuyorsa, bu durum, belki öğrencilerin belli bir süre derslere odaklanmasını sağlayabilir. Ancak günler geçtiği halde tehdit devam ediyorsa, öğrenciler, öğrendikleri konuları “unutmaya”, öğretmenin anlattığı detayları artık “algılayamamaya” başlar.

Bu, sadece okulda değil, çocuğun yaşadığı bütün ortamlarda böyledir.

Çocuk, kendini CEZA, baskı, zorlama, aşağılama gibi tehdit altında hissettiğinde belki istenilen davranışı bir yaşa kadar sergileyebilir, ancak zaman geçtiği halde tehditlerden kurtulamıyorsa bir süre sonra “yılışmaya” ve “şımarıklık” yapmak sureti ile “dikkatini dağıtmaya”, kendisinden istenilen davranışları “yok kabul etmeye” çabalar.

Günümüzde başarısız olduğu “zannedilen” birçok çocuğa yaşatılan trajedi aslında bundan farklı değildir.

Hâlbuki doğal öğrenmenin bitmek tükenmek bilmeyen gücü “merak” duygusudur. Merak, Allah’ın insanlara bir lütfudur ve kişinin içinde yaşadığı kâinatı kavrayabilmesi için garip bir enerji halidir…

Bir çocuğa yapılabilecek en büyük haksızlık, onun merak duygusunu yok etmektir ve en başarısız eğitici, çocuğun yaşı itibari ile yöneldiği merak alanından bir kanal bulup kendi anlatacağı konuya bağlayamayan eğiticidir.

Çocuk her yaş döneminde farklı konulara merak duyar… ve yine her çocuk mizacındaki farklılığı ile merak duyduğu alanlarda diğer yaşıtlarından ayrılır.

Bir yetişkinin kendisinde geliştireceği en önemli özellik, çocuğun merak duygusunu keşfedebilecek derinlikte duyarlılığa sahip olmaktır. Merakına hitap edici bir derinlikte rehberi olan çocuğun kendinde geliştirdiği yetenek “konsantrasyonudur”.

Konsantrasyon, bir “engel duyusu” oluşturur.

Engel duyusu, bir duyunun daha yoğun çalışabilmesi için, diğer duyuların işlevini geçici olarak yavaşlatması veya bilinç dışına itmesi halidir.

Mesela, öğretmenini dinleyen bir çocuğun gözlerini kırpmadan tavana bakması, aslında o çocuğun farkında olmadan kendisinde bir engel duyusu oluşturması halidir. Çocuk, görmek duyusunu geçici olarak askıya alarak zihinsel yoğunluğu artırma çabasındadır. Bazı çocukların gözlerini kapatıp sıraya başını koyması da bundan farkı bir şey değildir.

Veya öğretmenini dinlerken ağzı açık kalan bir öğrencinin durumu bundan farklı değildir. Zihin, konsantrasyon gücünü artırabilmek için vücudun birtakım organlarının kontrolünü devre dışı bıraktığında çocuğun ağzı açık kalmış olabilir.

Tıpkı bunun gibi, ebeveynini yoğun bir konsantrasyon içinde dinleyen çocuk, koltuğun üzerinden baş aşağı sarkıyor olabilir. Bu durum çocuğun yetişkine karşı lakaytlığı değil, aksine, anlatılan konuyu daha yoğun bir konsantrasyon ile dinlerken bazı vücut fonksiyonlarının kontrolünü bırakması hâlidir.

Bütün bunları neden söylüyorum? Çünkü geçen hafta bayramda karşılaştığım onlarca çocuğun kendi ebeveynleri tarafından anlaşılmıyor olduğunu gördükçe içime tuhaf bir zehir aktı durdu hep.

Hâlbuki konsantrasyonu olmayan çocuktan değil, merakı yok edilmiş çocuktan bahsetmek gerek.

Şımarık çocuktan değil, şımartılmış çocuktan bahsetmek gerek.

Başarısız çocuktan değil, hitap edilememiş çocuktan bahsetmek gerek.

Ve söz dinlemeyen çocuktan değil, itibarını kaybetmiş ebeveynden bahsetmek gerek.

 

Yaramaz çocuğun ilacı nedir?

Bir kadın vardı. Çocuğuna hiç laf geçiremiyordu.  Kadın ne söylese, çocuk onun zıddını yapıyordu. Çocuğun okulu da kötü gidiyordu. Ne derslerini istekli takip ediyor ne de ödevlerini tam yapıyordu.

Annesi kızsa da, dövse de kâr etmedi. Babası odalara kapatıp CEZAlar yağdırsa da çocukla baş edemedi.

Çaresiz kadın, bir gün çocuğu okula götürürken yol üstünde ‘ayı oynatıcısı’ gördü.

İnsanların merak içinde etrafını sardığı ayı oynatıcısı, tef çalıyor, burnunda halka takılı ayı da zıplaya zıplaya oynuyordu. Kadın durdu, düşündü. Kendi kendine güldü: “Ben bir çocuğu terbiye edemezken adam ayıyı terbiye etmiş!”

Sonra ayı terbiyecisinin yanına yaklaşıp “Ben bir çocuğu terbiye edemedim, sen nasıl oldu da vahşi bir ayıyı terbiye ettin?” diye sordu.

Adam tebessüm etti: “Her işin bir kolayı var, o da bende gizli.”

Kadın, “N’olur bana yardım et. Çocuğumla başım dertte.” diye yalvardı.

Ayı oynatıcısı çocuğa baktı, “Zor değil. Sen bunu bana bir hafta getir, ben onu da söz dinler hâle getiririm.” dedi.

Kadın sevindi.

Çocuğu ayı oynatıcısına götürmeye başladı. Aradan daha birkaç gün geçmesine rağmen çocuktaki eski davranışlar yavaş yavaş düzelmeye başladı. Çocuk artık annesine karşı gelmiyor, itiraz etmiyordu. Bir hafta sonra çocuk tam da kadının istediği kıvama geldi. Kadın çok sevindi.  Ayı terbiyecisine bolca dua etti.

Konu komşu bu duruma çok şaşırdı. O söz dinlemeyen asi çocuk gitmiş, yerine sessiz, sakin, akıllı uslu bir çocuk gelmişti. Öğretmeni çocuktaki bu değişikliklerden memnun oldu, kadına tebriklerini iletti.

Ancak çocuktaki bu değişiklik çok uzun sürmedi.

Eskiden olduğu gibi, sinirli, hırslı, öfkeli değildi belki ama bu sefer arkadaşlarının eşyalarını çalmaya, gizli işler yapmaya, göz göre göre yalanlar söylemeye başladı. Öğretmen çocuğun annesini çağırıp “Ne yapacaksınız bilmem ama çocuğunuz bir garip oldu. Artık hırsızlık yapmaya, yalan söylemeye başladı.” dedi. Kadın çok üzüldü. Yana yakıla yine ayı terbiyecisini aradı ama bulamadı. Adam oralardan gitmişti.

Kadının bu çaresiz hâlini gören, güngörmüş bir komşusu, “Üzülme” dedi, “Benim tanıdığım gönlü geniş bir âlim zat var. İstersen bir de ona durumu anlat.”

Kadın razı oldu. Çocuğunu aldı, bu âlim zata götürdü.

O zat, durumu dinledi, “Sen bir hafta bana bu güzel delikanlıyı getir, ben bir bakayım nesi varmış.” dedi.

Kadın razı oldu.

Çocuğu getirip götürmeye başladı. Daha iki görüşmeden sonra adam çok ürktü. Çocuğun annesine dönüp “Sen bu çocuğa ne yaptın! Ben çocukta hayvan siması görüyorum.” dedi.

Kadın şaşırdı, “Ben bir şey yapmadım.” dedi. Sonra hatırlayıp devam etti: “Ama bir zamanlar çok yaramazlık yapıyor diye bir ayı terbiyecisine götürüp çocuğu ona terbiye ettirmiştim.”

Adam çok üzüldü. “Be kadın, hiç hayvan terbiyecisine çocuk terbiye ettirilir mi! Hayvanlar korku ile, insanlar vicdanı ile terbiye olur. Bazen hayvanlar bağırılarak, dövülerek, CEZAlandırılarak, ayakları yakılarak terbiye olunur. Hâlâ sahibini dinlemiyorsa, karanlık odalara hapsedilip çaresiz bırakılarak terbiye olunur. Bunlar hayvana bile zulüm iken, sen nasıl olur da kendi çocuğunu hayvan terbiye eder gibi terbiye ettirdin?” dedi.

Sonra devam etti: “Hem unutma, çocuğuna laf geçirmek değildir çocuk eğitimi. Çocuğun kalbine girip ona şefkatle tesir edebilmektir asıl olan. Hadi sen al git çocuğunu, önce kendi vicdanını duyarsızlıktan kurtar, sonra da şeker şerbet içirir gibi onu koynuna al, kendini ona ver, sarmaş dolaş ol. Sen kendini ne kadar yumuşatabilir ve ‘kuzum’ diye kendini çocuğuna bırakabilirsen, çocuğun da o kadar yumuşayıp ‘annem’ diye sana kendini bırakır. Onun ilacı ne ayı terbiyecisi ne de benim, sadece sensin.”

Yazarın 30 Eylül 2013 tarihli yazısıdır

Çocuklara düzen alışkanlığı nasıl kazandırılır?

Anne babaların şikâyetçi oldukları konuların başında, çocuklarına kazandıramadıkları “düzen” alışkanlığı gelir.

Kimi ebeveyn, 10 yaşındaki oğlunun elbiselerini katlayıp dolabına yerleştiremediğinden, kimisi 12 yaşındaki kızının yatağını dağınık bırakıp okula öylece gittiğinden yakınır.

Aile içindeki düzensiz yaşam nedeniyle birçok evde çatışmaların ardı arkası kesilmez.

Hâlbuki düzen, öyle bir “ruhsal kazanımdır” ki çatışma arttıkça düzensizlik de artar. Bir çocuğun kendi yaşamını düzene koyabilmesi, ancak o çocuğun duygu dünyasının düzenli olması ile mümkündür.

Öte yandan düzen, çocuklarda “belli dönemlerde” ortaya çıkan bir ihtiyaç hâlidir. Eğer anne babalar, çocuklardaki bu ihtiyacın oluştuğu dönemleri bilir ve bunu karşılamak için rehberlik ederlerse, böylesi bir çocuk hiç zorlanmadan düzenli yaşamı kendinde bir tarz hâline getirebilir.

Düzen, üç ayrı yaş döneminde ortaya çıkar, bunların ilki 3 yaş, ikincisi 10 yaş ve üçüncüsü de ergenlik sonrası dönem, yani yaklaşık 19-20 yaş dönemidir.

Çocuklara en kolay düzen alışkanlığı kazandırılacak dönem, 3 yaş dönemidir.

Bu yaşlardaki çocuklar dikkatle izlenecek olursa, onların “içsel bir yöneliş” ile düzen oluşturma gayreti içinde oldukları gözlemlenebilir. Şöyle ki: Çocuklar bu dönemde düzeni sağlayabilmek için önce “alan” oluşturma çabası içindedirler. Zira düzen, ancak belirlenmiş bir alan içinde gerçekleşen eylemdir. Sınırları belli olmayan bir yerin tertip ve düzeni sağlanamaz.

İşte çocuklar 3 yaş döneminde garip bir şekilde kendilerine “alan” oluşturmaya başlarlar. Masaların altına girer, masaların kenarlarını yastıklarla kapatırlar. Arkadaşları ile oynarken onlara ve kendilerine sınır çizerler, “Buraya sakın geçme” diye birbirlerini ikaz ederler. Bu yaş dönemindeki çocuklara ev içinde bir oyun çadırı kurulacak olursa, çocuklar bu çadırın içinde kendi yaşamlarını kurmaktan çok mutlu olurlar.

Çocuğun bu dönemde oluşturduğu alanlara ondan izinsiz girilemez, girilirse çocuk tepki verir.

İşte çocuğun kendi içsel yönelişi ile gerçekleştirdiği bu çaba fark edilemez veya engel olunursa, çocuk bir süre sonra artık masanın altına girmez olur, dolapların içine saklanmayı bırakır, kendi hayalî alanlarının sınırlarını kullanmaktan vazgeçer. Aslında bu trajik vazgeçiş, çocuğun kendini gerçekleştirmekten vazgeçmesi anlamına gelir.

Eğer ebeveynler bu dönemi kaçırırlarsa, bir sonraki düzen kazanım dönemi 10 yaş civarına denk gelir.

Bu yaş döneminde ise çocukta düzen ihtiyacı “kendi kişiliğini oluşturma mücadelesi” ile oluşur. Böylece, örneğin, kız çocukları, aynı annesi gibi çanta kullanmaya, erkek çocuklar babası gibi cüzdan taşımaya heves ederler. Çocuk böylesi bir döneme girdiğinde, onun kendi kişiliğinin oluşumunu da destekleyecek şekilde, çanta, cüzdan, gözlük kılıfı, kalemlik gibi gereçlerin temin edilmesi oldukça önemlidir.

Yine bu dönemde çocuğun sadece kendisinin kullanabileceği bir odası olursa, düzen alışkanlığı “aidiyet hissi” ile de pekişir, daha bir kalıcı olur. Ancak çocuğa verilen oda evdekiler tarafından “izinsiz” kullanılıyor, annesi çamaşırları o odaya seriyor, baba kendince odada değişiklikler yapıyor, girip çıkıyor ise böylesi bir çocuk “aidiyet duygusu ile düzen oluşturma gücünü” yitirir.

Eğer bu dönemde de ebeveyn çocuğuna gerektiği gibi rehberlik yapmadı ise, artık bir sonraki düzen ihtiyacının oluşacağı dönem beklenmelidir. Çocukla tartışmak, onu aşağılamak, baskı altına almak, CEZAlandırmak geçici düzen oluştursa da, uzun vadeli olarak bakıldığında çocuğun düzen hissini derinden bozar.

Çocukların ergenlik döneminden sonra oluşturduğu düzen, içsel bir düzen değil, dış dünyaya düzensiz görünmemek adına düzendir.

Arkadaşları odasına girdiğinde, akrabaları onun çamaşırlarını ve pijamalarını yerlerde gördüğünde oluşan “mahcubiyet” hissi ile başarmaya çalıştığı düzendir ki bu oldukça yorucu bir çabadır.

Bütün bu bilgiler ışığında bakıldığında, aslında ebeveynlerin çocukları ile çatışmasına gerek olmadığını görüyoruz. Eğer bir çocuk düzensiz ise bu onun bir kabahati değil, gelişim dönemlerinde kendisine yeterince rehberlik yapılamamış olmasının bir sonucudur.

Son bir not: Hangi dönemde olursa olsun, çocuğun düzenli olabilmesi, ancak o çocuğun kendisine saygı duyuyor olması ile mümkündür. Kendine saygıyı öğrenmemiş bir çocuğun duyarlılık dönemleri iyi geçse de o çocuk düzensizdir.

Yazarın 06 Ocak 2014 tarihli yazısıdır

Öğrenme zihinsel bir faaliyet midir?

Pedagojiye dair ilk bilgiler bize, öğrenmenin zihinsel bir faaliyet olduğundan bahsediyordu. Beyin üzerinde yapılan nörolojik çalışmalar göz kamaştırıcı bilgiler ortaya çıkarıyordu.

Beyindeki nöronlar birer bilgi deposu olarak işlev görüyor, insan yaşamının her anı kayıt altına alınıyordu. İnsan ister yüz, ister bin yıl yaşasın, o küçücük beyin, neredeyse sınırsız bir kayıt cihazı gibiydi…

Beynin hayranlık uyandıran bu yapısı, bir süre sonra eğitimcilerin de ilgisini çekti. Onlar, bir yandan beyni daha iyi çalışan “zeki” çocukların peşine düştükleri gibi, diğer yandan da zekânın nasıl geliştirilebileceğini araştırmaya başladılar.

Yapılan çalışmalar gösterdi ki beyne birtakım “uyaranlar” verildiğinde, “dikkat artıyor”, öğrenme faaliyeti güçleniyordu. Bu uyaranlar arasında en güçlüsü “kaygı” idi. Kişiye belli düzeylerde kaygılar yaşattıkça, bireyin dikkati artıyor, artan dikkat öğrenilecek bilgiye yoğunlaşmayı sağlıyor, yoğunlaşılan bilgi kolaylıkla öğreniliyordu.

Bu heyecan verici bulgular, eğitimciler arasında hızlıca yayıldı…

Özellikle okullarda öğrencilerin başarısının artırılmasında  “kaygı oluşturma” etkin bir şekilde kullanılmaya başladı.

Öğrenciye, belli düzeylerde kaygı yaşattıkça performansın arttığı, derslere daha dikkat edildiği somut verilerle ortaya çıkmaya başladı.

Dersini yapamamış öğrenciye CEZA vermek, onda arkadaşlarının arasında “küçük düşme kaygısını” oluşturuyor, bu kaygı öğrencinin bir dahaki sefere ödevini tam getirmesini sağladığı gibi, sınıftaki diğer öğrenciler üzerinde de “benzer durum yaşamama kaygısı” meydana getiriyordu. Böylesi tutumu takip eden eğiticilerin sınıflarında başarı düzeyinin arttığı görülüyordu.

Ya da, öne geçen çocuklara mükâfatlar verilmesi, geride kalanlarda “mahcubiyet, utanma, değersizlik” gibi hisleri oluşturuyordu. Öne geçme çabası içindeki öğrenciler birbirleriyle yarışıyor bu da başarı düzeyi artıyordu.

Bu bilgiler eğitimi oldukça kolaylaştırdı, öğrenme süreci kontrol altına alınmaya başladı.

Ancak bir süre sonra, enteresan bir gerçek ortaya çıktı.

Kaygı ile öğrenilen bilgiler, “içselleşmiyor”, aksine, kaygı bittiğinde bilgiler silinip gidiyordu… Sanki bir virüs, gizlice beyne giriyor, nöronlara ulaşıyor ve kaygılı bilgileri siliyordu. “Unutma” da diyebileceğimiz bu silinme işinin nasıl ve kimin eliyle gerçekleştiğinin peşine düşüldüğünde, şaşkınlık verici bir bilgiye daha erişildi.

Buna göre öğrenmenin sadece zihinsel bir eylem olmadığı, öğrenme işlevinde “ruh”un da rol aldığı görüldü.

Aslında beyin, sanki “geçici bir depo” gibi çalışıyor, bu depodaki bilgilere bir süre sonra insan ruhu uzanıyor, kendi yapısına zarar vermeyecek olanları oradan alıyor, üzerine giydiriyor ve böylece bilgi içselleşiyordu. Bilgi artık kişinin kendi malı oluyor, unutulmaz bir yapıya bürünüyordu.

Ruh nöronlarda eriştiği bilgilerden, kendisine zarar verecek olanları ise almıyor, zihinde bırakıp işlevsiz kılıyordu. Bu bilgiler bir süre sonra bilinçaltı dediğimiz bir bölgeye kaldırılıyordu. Bu sayede ruh kendi sağlığını da koruyordu.

Ruhun zihinden elde ettiği bilgilere artık biz “öğrenilmiş bilgi” değil, “edinilmiş bilgi” diyoruz. Edinme, ruhun öğrenmesi, ruhun bilgiyi kendi bütünlüğüne dâhil etmesidir.

Edinilmiş bilgiler, ruh sağlığı kaybolmadığı sürece unutulması neredeyse imkânsız hale dönüşüyor.

Bu yeni bilgiler, eğitimcileri şaşırttığı gibi, “ruhsal öğrenme” sürecine dışarıdan müdahale edilip edilemeyeceği sorusunu da beraberinde getirdi.

Ruhsal öğrenmenin nasıl olduğuna, sürecin nasıl işlediğine de önümüzdeki hafta değinmeye çalışacağız.

Yazarın 18 Kasım 2014 tarihli yazısıdır

Kalıcı öğrenmenin 3 derinlik boyutu (5)

Bir öğretmen arkadaş ile ayaküstü sohbet ediyorduk, “Hocam, sizin anlattığınız her şeyi harfi ile yerine getiriyorum. Öğrencilerime ne baskı kuruyorum, ne de CEZA vererek aşağılıyorum. Onlarla güzel bir bağ kurduğumu da düşünüyorum. Ama yine de derste anlattığım konular bir süre sonra unutuluyor, kalıcı olmuyor. Bu da beni üzüyor” dedi.

Kendisine, “Öğrencilerinize hangi ‘erişim düzeyinde’ ders anlatıyorsunuz?” diye sordum. “Nasıl yani...” diye cevap verdi.

Şöyle ki, kişinin bilgiye erişimi, duyu organları vasıtası iledir, göz, kulak, dil, burun ve ten... Bunlar, bilgiye ‘erişim düzeyini’ belirler.

Bir eğitici, öğrencisine ‘hangi erişim düzeyinde’ hitap ediyorsa, bilgi o erişim düzeyinin ‘derinlik boyutunda’ içtenleşir.

‘Edinerek öğrenme’nin 3 derinlik boyutu vardır.

1-Yüzeysel Temas

2-İçsel Öğrenme

3-Kalıcı Edinim

Yüzeysel temas, ‘İşitme ve görme’ duyusu vasıtası ile çocuğa bilgi aktarmaya çalışmaktır. Örneğin, bir öğretmenin tahtaya çıkıp, öğrencilerine ‘sözel’ olarak ders anlaması, anlattığı dersin içeriğini de ‘görsel’ olarak desteklemesi, öğrencileri ancak ‘yüzeysel temas’ derinliğinde bilgiye eriştirir. Böylesi bir öğrenme geçicidir.

Hâlbuki minimum düzeyde bir kalıcı öğrenme için en az üç duygu organı işlevsel olmalıdır. Bir başka deyişle, öğretmen, öğrencisinin hem gözü, hem kulağına hitap ettiği gibi, anlattığı dersin özelliğine göre, dokunma, tatma, koklama gibi, öğrencisinin en az bir duygu organını daha deveye sokacak çözüm üretmesi gerekir.

Ayaküstü sohbet ettiğim arkadaş, birden tebessüm ederek, ‘Hocam matematik dersinde üçüncü duyu organını nasıl devreye sokabilirim ki, ne rakamları koklatabilirim ne de tattırabilirim.’ dedi.

Kendisine ‘bence yanılıyorsunuz hocam’ dedim. “Eğer biraz farklı düşünürseniz üçüncü bir duyu organını da devreye sokacak çözümler üretebilirsiniz. Örneğin, siz 2’nci sınıf öğretmenisiniz. Bu yaştaki çocuklar ‘kokuya’ karşı duyarlıdır. Her bir rakamı ayrı bir kokulu mumdan yaptırırsanız, çocuklar rakamları tahtada yazdığınız hali ile değil, bir de her bir rakamı kendisine has kokusu ile ‘duyarsa’, öğrenme düzeyini ‘yüzeysel temas’tan, ‘içsel öğrenmeye’ çıkartmış olursunuz.”

“Ama bu uzun iş hocam!” dedi.

Evet, eğitim uzun ve ciddi bir iş... Pedagojinin temel prensiplerinden yararlanılmazsa, hem çocuğun hem de eğiticinin yıprandığı bir iş.

Sanırım bu konuşma, kendisinde yeni yeni düşünme pencereleri açmış olacak ki, “Peki rakamları tahtaya yazmasak da çocuğun eline versek, o zaman yine 3’üncü duyu organını devreye sokmuş olur muyuz?” diye sordu.

Evet, çok basit gibi gelse de ahşaptan yapılmış ve artık neredeyse pazarlarda satılır hâle gelen rakamları çocuğun eline vermek, öğrenme seviyesini ‘içsel öğrenme’ye dönüştürür.

Hatta ahşap rakamların her birinin üzerine ayrı koku sürseniz ve öğrencilere, ‘Bunun adı 5’ diye gösterseniz... Sonra da çocukların ellerine verip bu rakamla tensel temas etmelerine ve koklamalarına zaman tanısanız, 4 duygu organını işlevsel hâle getirdiğiniz için, öğrenme boyutu, ‘kalıcı edinim’ düzeyine çıkar.

Bu, sadece ilkokul seviyesinde matematik dersi için değil, her öğrenme düzeyinde kullanılacak temel pedagojik prensiptir.

Örneğin, tarih dersinde hem görsel hem işitsel materyaller kullanıldığı gibi, anlatılan tarihî olayların geçtiği mekânları ziyaret etmek... Coğrafya dersinde Konya Ovası’nı resimlerle anlatmak değil, bizzat yerinde görmek... Fen dersinde laboratuvar etkinliği için her çocuğa ‘yeterince’ izin vermek, öğrenme düzeyinin ‘‘kalıcı edinime’ çıkarılması anlamına gelir.

Ayaküstü sohbet ettiğim öğretmen arkadaş, “Peki şuna ne demeli? Ben, öğrencilerime ders anlatırken kendim de öğreniyorum. Bu hangi düzeye girer?” diye espri yaptı.

Dil, sadece tat almak değil, aynı zamanda ‘konuşma eyleminin’ yöneticisi olduğu için, konuşan kişi aynı zamanda öğrenen kişidir.

Bir başka deyişle her öğretmen aynı zamanda kendisinin öğrencisidir...

Yazarın 06 Ocak 2015 tarihli yazısıdır

Karne notları kime ait?

Eğitimin amaç ve yöntemleri konusunda yeterince bilinçlenmemiş toplumlarda yetişkinler, okul başarısızlıklarının tek sorumlusu olarak çocukları görür.

Dönem sonunda alınan karnedeki düşük notların hesabı çocuklardan sorulur.

Kimi zaman zayıf notlardan dolayı azar işitir böylesi ailelerin çocukları, kimi zaman CEZAlandırılır. Çocuğa verilen sözler, düşük notlar yüzünden yerine getirilmez. Moraller bozulur…

Eğitim farkındalığı yüksek toplumlarda ise yetişkinler, eğitimde bir başarısızlık durumunda, tek sorumlunun çocuk olmadığını bilirler.

Nasıl ki karnedeki yüksek not, aynı zamanda tebrik edilecek bir öğretmen başarısının öyküsünü barındırdığı gibi, düşük notlar da, çocuğun eğitimde yaşadığı “sıkıntı derecesinin” göstergesidir.

Eğitim tıpkı bir futbol maçı gibidir.

Bu maç 4 kişilik takımlarla oynanır.

Oyuncular, ebeveyn, öğretmen ve müfredattır.

Kaleci ise öğrencidir.

Nasıl ki bir takımın yediği gollerin tek sorumlusu kaleci olamayacağı gibi, eğitimdeki bir başarısızlığın da tek sorumlusu çocuk olamaz.

Karne notu, anne-babalık notudur aslında.

Karne notu, öğretmenlik becerisi notudur.

Karne notu, eğitim sistemi yöneticilerinin notudur.

Zira biz biliyoruz ki başarısız çocuk yoktur, ancak hitap edilememiş çocuk vardır.

Anne-babalar, çocuğunun zayıf aldığı dersin muhasebesini sadece evladıyla değil, kendi vicdanları ile de yapmalıdır.

Her ebeveyn, çocuğunun karnesine baktığında aynada kendini görür gibi görmelidir notların arasında kendini.

Acaba bu düşük not, aile içinde bir türlü kurulamamış “düzenin” çocuğunun karnesine yansıması olabilir mi diye düşünmelidir kimi zaman.

Ya da eşler arasında sürekli “gerginliğin” karşılığı mı?

“Gece-gündüz hep sizin için çalışıyorum” diye “evde olmayan bir babanın” notu mu acaba karnedeki not?

Sürekli “ders, ders” diye söylenen annenin çocuğunda uyandırdığı “kaygının” notu mu?

Aile içi “ilgisizlik” notu mu? Duyarsızlık notu mu?

Kendini seyretmeli anne-babalar çocuklarının karne notlarına baktıklarında.

Sadece anne-babalar değil, karnedeki zayıf not, bir öğretmenin eğitimdeki “duyarlılık” notudur aslında.

Öğrencisinin karnesindeki düşük not, acaba “kişisel sorunlarını” derse yansıtan bir öğretmenin notu olabilir mi?

Yoksa, çocukla “iletişim” kurmayı beceremeyen bir eğitimcinin notu mu?

Eğitimi “insan olmaktan kaynaklanan bir eşitlik” düzlemine getiremeyen bir öğretmenin çocuk üzerinde oluşturduğu “değersizlik” notu mu acaba karnedeki not?

Sadece öğretmenin de değil, karne notu, o ülkenin eğitim sistemi kurucularının “anlayış” notudur aslında.

Eğitim sistemi yöneticilerinin, eğitimi “çocuk dünyasına göre” kurgulayıp kurgulayamadıklarının notudur.

Eğitimde “zaman planlamasını” doğru yapıp yapamadıklarının notudur.

Eğitimde rol alan herkeste bir “aidiyet duygusu” oluşturup oluşturamadıklarının notudur.

Eğitim yöneticilerinin öğretmen arkadaşlarında oluşturabildikleri “moral ve motivasyon” notudur aslında.

Karne notları, sadece çocuğun değil, bütün bir “eğitim sistemin” notudur.

Bunca sorumluluk sahibinin kenara çekilip başarısızlıkları sadece çocukların “ödev” yapmamasına veya “dikkat eksikliğine” bağlamaya çalışması, ancak eğitim farkındalığı düşük toplumların ahlâkıdır.

Yazarın 27 Ocak 2015 tarihli yazısıdır

Öfke ve şiddetin kökeni

Çocuk eğitimi ile ilgili katıldığım bir seminerde, gözü yaşlı bir anne yanıma geldi. “Hocam yardım edin. Vicdan azabından uyuyamıyorum artık.” dedi.

Biraz kenara çekildik. Ağlayarak anlatmaya başladı: “6 yaşında dünya tatlısı bir kızım var. Onu çok seviyorum. Ama yaramazlık yaptığında, sözümü dinlemediğinde daralıyor, tahammülsüzleşiyorum. Bazen kontrolümü kaybediyorum, bağırıyorum, vuruyorum… Sonra pişman olup özür diliyorum. Yavrumu da deliye çevirdim. Bir seviyorum, bir dövüyorum. Yardım edin Allah aşkına, ben hiç böyle bir anne olmak istemiyordum.”

Bu sözlere hiç de yabancı değilim. Ülkemizdeki birçok annenin ortak sorunu bu.

Çocuğuna şiddet uygulayan ebeveynler, çocuklarını sevmiyor değiller. Şiddet taraftarı hiç değiller. Çocuğun şiddetle terbiye olmayacağını bilmiyor da değiller.

Peki, nedir sorun?

Şiddet eğilimli davranışların kökeni çocukluk yıllarında yaşanan şiddete dayanır.

Biz biliyoruz ki çocuğunu çok sevdiği hâlde ona bağırıp çağıran, istemese de şiddet uygulayan anne babaların birçoğu kendi çocukluk yıllarında şiddet görmüş kişilerdir.

Hatta birçok anne baba, çocukluk yıllarında kendi yaşadıkları şiddeti asla çocuklarına yaşatmayacaklarına dair kendilerine söz verdikleri hâlde, şiddet uygulamaktan kendilerini alıkoyamamaktadırlar.

Şiddet eğilimli davranışlarda dikkat çekici iki durum söz konusudur…

Bunlardan biri, “çocukluk yıllarında” öfke kontrol sisteminin bozulmasıdır. Diğeri de bozulmuş bu sistemin dış dürtülerle uyarılmasıdır.

Pedagojik detaylara girip bilgi kirliliği oluşturmadan, kısaca izah etmeye çalışayım.

Saldırgan davranışlar, çocukluk yıllarında savunma amaçlıdır. Çocuğa zarar verici her türlü davranış karşısında, çocuk savunma amaçlı saldırgan davranış sergiler.

Saldırganlığı, insanın içinde bağlı duran güçlü bir boğaya benzetebiliriz. Bu boğanın boynunda kalın bir ip vardır ki bu, boğanın “öfkesini kontrol eden” iptir.

Erken yaştan itibaren kendisine insan olmaktan kaynaklanan “değerlilik” hissi ile davranılan çocukların içindeki boğa, sakin ve huzurludur, saldırgan değildir. Boğanın boynundaki ip de yıpratılmış değildir, sağlamdır.

Ancak bir kişi, çocukluk yıllarında şiddete maruz kaldı, CEZAlar verildi, baskın bir ortamda aşağılanarak büyüdüyse böylesi bir kişinin içindeki o güçlü boğa kendisine uygulanan bu muameleden kurtulmak için ha bire savunma amaçlı saldırganlık sergileyecek, kendisine kızana o da kızacak, kendini dövene kin ve nefret duyacak, bir başka deyişle boğanın boynundaki ip bu türlü saldırganlıklar karşısında zayıflaya zayıflaya yetişkinlik yıllarına erişilecek…

Çocukluk yıllarında kendini savunmak zorunda bırakılan, duyguları yıpratılmış kişiler, yetişkinlik yıllarında küçük olumsuzluklar karşısında, içlerindeki boğayı kontrol edemez, küçük olaylara büyük tepkiler verirler. Yeter ki bu duyguları ortaya çıkartan “eften püften” de olsa bir sebep olsun…

Kimi “yemek soğumuş” diye eşine…

Kimi “işe geç geldin diye” işçisine…

Kimi “ödevini yapmadın” diye öğrencisine saldırır…

***

İşte görüyoruz…

Son haftalarda, çocukluk yıllarında “adam edilmek” üzere şiddet uygulanmış kişilerin sağa sola saldırmalarının haberleri ile çalkalanıyor ülkemiz.

Kimi, hayatının baharında bir genç kıza saldırıyor, dövüyor, yakıyor, kollarını kesiyor…

Kimi, eski eşini takip edip yol ortasında bıçaklıyor…

Kimi, siyasi rakibini en ağır sözlerle aşağılıyor, hatta Meclis’te yumrukluyor…

Kimi, kendini kameraya çekerek canına kıyıyor…

Bütün bunların kökeninin çocukluk yıllarında yaşanan şiddet olduğunu fark edemezsek, sokaklarda gösteriler düzenler, hayalî birilerine bağırır dururuz… Ertesi gün yeni bir şiddet olayı ile travmalar geçirmeye devam ederiz…

Toplumsal şiddetin önlenmesi için, öncelikle anne baba ve öğretmenleri şiddetten arındırmalıdır. Kimse “Ben çocuğuma şiddet uygulamıyorum, bana ne!” dememelidir. Zira çocuğunu baskı ve zorlamalarla yetiştiren kişilerin çocuklarıdır, diğer çocuklara zarar veren kişiler…

Bir toplum şiddetten arındırılacaksa, ikinci yapılacak iş, şiddeti bir “problem çözme yöntemi” olarak kullananlara karşı toplumsal duyarlılık sergilenmeli, “yeter artık” denilmelidir…

Kızgınlık ve öfke ile bağıranlara, bir başkasına hakaret etmeyi kendi var oluşlarına zemin hazırlamak için kullananlara, “yeter artık” denilmezse, korkarım daha çok öfke kontrol sistemi bozuk nesiller yetişir...

Yazarın 24 Şubat 2015 tarihli yazısıdır

Kendinlik bozukluğu

Bütün kişilik bozukluklarının temelinde kişinin “kendi gibi” olamaması yatar.

Ünlü Psikolog James Masterson bunu “kendinlik bozukluğu” olarak adlandırmıştır.

Birçok kişi, kendi gibi olmayı, kuralsız, sınırsız, ilkesiz olmak zanneder. Hâlbuki kuralsızlık ve sınırsızlık kendi gibi olmanın değil, kendi gibi olamamanın en belirgin özelliğidir.

Kişi, belirli kurallar içinde var olabiliyorsa ancak o zaman kendi gibi olmayı becerebilir.

Nasıl mı?

İsterseniz baştan başlayalım…

Kendi gibi olmak, kişinin, yaratılıştaki özelliklerini kaybetmemiş olması hâlidir.  Bir başka deyişle, “fıtrat ve mizacına” ait özelliklerle yaşayabilmesidir.

Fıtrat nedir?

Fıtrat, türünün özelliğini barındırmaktır…

Örneğin kuşlar uçar, cik cik eder. Bu, “kuş fıtratının” bir özelliğidir.

Kediler miyavlar, farelerden rahatsız olurlar. Bu da “kedi fıtratının” özelliğidir.

İşte bunun gibi, insana ait ortak özelliklere “insan fıtratı” diyoruz.

Örneğin insan fıtratında, sevme, sevilme ihtiyacı vardır. Mahcubiyet ve utanma duygusu vardır.

Sevdiğinden ayrıldığında kendini kötü hisseder insanlar, sessizleşir, depresyona girerler.

Bir hata yaptıklarında, yüzleri kızarır, mahcup olur, utanırlar.

Fıtrata ait özellikler aynı zamanda o türün “sınırlarını” belirler.

Kediler âşık olamaz, evlenmeyi düşünmezler. Kuşlar bir hata yaptıklarında yüzleri kızarmaz, birbirlerine karşı mahcup hissetmezler örneğin.

İnsan fıtratının en temel özelliklerinden biri de, “insan iyidir…” Hiçbir insan doğuştan kötü değildir, katil olarak dünyaya gelmemiştir örneğin. Hiç kimsenin kanında eşkıyalık yoktur.

İnsanın katil olması, eşkıyalık yapması fıtri değil, “fıtratın bozulmasının” bir sonucudur.

İnsanın, temel insani özellikleri barındırması, bir sınırsızlık, kuralsızlık içinde yaşamayı değil, içten gelen ve oldukça keskin sınırları barındırır.

“Kendi olmayı” tam anlayabilmek için bir de “mizaç”tan bahsedilmesi gerekir.

Fıtrat, “türe ait” ortak özellikler diye tanımlanırken, mizaç, “bireye ait” özelliklerdir.

Örneğin, kiminin mizacı sakindir, kimisi cıvıl cıvıl… Kimi resim yapmayı sever, kimi müzik dinlemeyi… Her insan ayrı bir mizaca sahiptir.

Bütün bu bilgilerden sonra tekrar başa dönecek olursak, “kendi gibi olamama” kişinin fıtrat ve mizaç özellikleri ile yaşamasına izin verilmemiş olması ile oluşan bir “kendinlik bozukluğudur.” Neşeli, sempatik, heyecan dolu bir çocuğu, “Bu çocuk çok şımarıyor” diyerek baskı altına alıp, sessiz, sakin hâle getirmek, o çocuğun terbiye edilmişliğinin değil, mizacının bozulmuş olmasının bir işaretidir.

İşte bundan dolayı, gelişim döneminde aşağılanmaması, kızılmaması, incitilmemesi gerekir ki, çocuk mizacını dışa vurmaktan ürkmesin, utanmasın, sıkılmasın.

Ödevini yapmayan öğrencisini sınıf içinde mahcup etmekten çekinmeyen bir eğitici, belki bir dahaki sefere çocukların ödevini yapmasını sağlasa da, çocuğun içinde, sadece insana has, insan fıtratının çok kutsal bir özelliği olan, “utanma duygusunu” yok eder de farkına bile varmaz.

Çocuğunun kabahatini yüzüne vurmakta sakınca görmeyen, onu, parmak sallayarak CEZAlandırmayı marifet zanneden anne babalar, belki, çocuklarını daha az kabahat işler hale getirseler de, aşağılanmışlığın insan fıtratında yok ettiği, “mahcubiyet duygusunu” kaybettirdiklerini farkına bile varmazlar.

Yapılan çalışmalar göstermektedir ki, kişilik bozuklukları, çocukluk döneminden itibaren başlayan çocuğun kendi gibi olamama hâlinin, yetişkinlik yıllarında, başka bir kişilik içinde yaşamaya çalışma bunaltısından başka bir şey değildir.

Çocuk, ancak kendi gibi olmasına izin verildiği kadar kişilik sahibi olacak, kendi gibi olmasına izin verilmediği kadar sahte bir kimlik üretecektir…  Kişinin ürettiği bu sahte kişilik ile kendi mizacı arasındaki çelişki kadar da bunaltı yaşayacaktır.

İşte bu, “kendinlik bozukluğu” dur...

Yazarın 24 Mart 2015 tarihli yazısıdır.

İnanç eğitiminde sebep-müsebbip ilişkisi

Yıllar önceydi. Yurt dışında tanıştığım bir hanımefendi, içindeki huzursuzluktan bahsederken “Çocukken Allah’a çok kızgındım… Zor toparladım kendimi.” demişti.

Nedenini sorduğumda şunları söylemişti: “7 yaşımdayken babam vefat etti. Çok üzgündüm. Ölümü anlamlandıramıyordum. Teyzemin yanına gittim. O, ‘Allah sevdiği kulunu yanına çabuk alır’ diye bir şey söyledi. Babam çok iyi bir insandı bu doğru ama Allah’ın babama bunu yapmasını kabullenemedim. İyi insan olmak suç mu diye kendi kendime konuştuğumu, geceler boyunca ağladığımı hatırlıyorum. Ondan sonra ‘Ben iyi insan olmayacağım’ diye karar verdim. Allah ile bağımı kopardım.”

“Birisinin yanlış bir sözü, Allah ile bağınızı neden koparsın ki? Yaşınız büyüdükçe bu sözün doğru olmadığını anlamadınız mı?” diye sordum…

“Anladım anlamasına ama aradan yıllar geçti… O günden sonra sanki Allah ile inatlaşmaya başladım. Sırf kötülük olsun diye ilkokulda arkadaşlarımın kalemlerini alıp sokaktaki çöp bidonlarına attım… Ortaokulda insanları yalanlarımla aldatmaktan çok hoşlandım… Lisede erkek arkadaşlarım oldu, çok cesur davrandım… Hippi gibi giyinmeyi, sigara ve alkol kullanmayı marifet saydım… Annem bıkmıştı artık benden… Ama yapacağı bir şey de yoktu, gücü yetmiyordu bana. Sürekli ağladı durdu kadıncağız peşimde… Bugün bile hâlâ o zamanlar neden isyankâr olduğumu bilmez annem…” diye cevapladı.

- “Babanızı kaybettiğiniz için miydi bu isyankârlık?”

- “Hayır, Allah iyi insanları öldürdüğü içindi…”

Çocuk, henüz geldiği bu dünyada işlerin nasıl gittiğine dair sorular sorduğunda, pedagojik prensiplere uygun cevaplar verilmelidir. Rastgele verilecek cevapların oluşturacağı aksi tesir çocuğun on yıllarca kendisine gelememesine neden olabilir.

Özellikle inanca dair sorulara verilecek cevaplar, “tasavvufi derinlikte değil, çocuğun anlayabileceği sadelikte” olmalıdır.

Bunun yanı sıra, çocukların 12 yaşına kadar ölümü anlamlandırmak için sordukları sorulara “müsebbip değil, sebepler” üzerinden izahlar yapılmalıdır.

Bu ne demek?

Örneğin, 8 yaşında bir çocuğun “duygusal yakınlarından biri” vefat ettiğinde ona “Allah sevdiği insanları yanına erken alır” demek çocuğa iyi gelmez… “Ölüm sebebi” atlanılarak direkt Allah üzerinden izaha çalışmak pedagojik olarak doğru değildir. Böylesi bir cevabı belki yetişkinler anlayabilir, ancak çocuğun bunu anlayabilmesi için çok başka bilgilere de ihtiyacı vardır. Dine ve yaşama dair o bilgileri olmadan verilecek böylesi cevaplar, çocuğun inancını güçlendirmez, aksine iç seslerinin oluşmasına neden olur. Çocuk, duygusal bağ kurduğu kişinin ölümüne sebep olan ve henüz hiç görmediği Allah’a karşı cevapsız sorular sormaya başlar…

Çocuğun “duygusal bağ kurduğu” yakınlarından biri vefat ettiğinde, vefatın “sebebi” söylenmelidir, “müsebbibi” değil…

Yani “Babanın hastalığı çok ilerlemişti, tedavisi mümkün olamadı, vefat etti…” veya “Baban araçla giderken sanırım karşı taraftan gelen aracı görememiş, trafik kazasında vefat etti…” gibi...

Sadece ölüm haberleri değil, travmatik olayların çocuğa izahında da Allah’a vurgu yapılmamalıdır…

Örneğin, çocuğun depremle ilgili sorduğu bir soruya “Depremi Allah yaratıyor, günahı olan kişiler böylece CEZAlandırılıyor” diye izahta bulunmak, onun inancını kuvvetlendirmez, aksine huzursuzluk veren iç seslerinin oluşmasına yol açar… Bunun yerine, “Toprağın çok altında bir kayma olduğunda, yeryüzünde deprem oluyor. Bu kadar basit aslında…” diye izahta bulunmak “müsebbibe değil, sebebe vurgu yapmaktır.” Ve bu izah, çocuğu inancı ile barışık tutar… 12 yaşından sonraki inanç eğitiminde ise “sıfattan zata” bağ kurucu bir pedagojik usul takip etmek gerekir ki bunu da bir sonraki yazıda ele almaya çalışacağım...

Yazarın 7 Temmuz 2015 tarihli yazısıdır.

Öğretmenin görevi topluma iyi vatandaş yetiştirmek değildir

Meslekler ikiye ayrılır...

‘Makina Metaforu’ ile çalışanlar... ‘Hermeneutik’ ile çalışanlar...

Makina metaforu ile çalışan mesleklerde toplumsal duyarlılık, bireysel duyarlılıktan önceliklidir. Bir başka deyişle, yapılan meslek, toplumun huzur ve güvenliği içindir ve toplumsal huzur, bireysel huzurdan önce gelir.

Hekimlik, hâkimlik, askerlik gibi meslekler makina metaforu ile çalışır…

Bir hekime kolu kırılmış hasta geldiğinde, oturup hasta ile birlikte ağlaşmaz. Onun için, ortada bir kol vardır ve bu kol kırılmıştır. Görevi o kırık kolu tamir etmektir, o kadar! Hasta psikolojisini iyi bilir, naziktir, ama hastasının acısını duymamaya çalışır.

Hukuk da öyle, makina metaforu ile çalışır...

Hâkimin karşısında sanık vardır. Bu sanığın işlediği düşünülen bir suç vardır. Suçun kanunda bir tanımı vardır. Sanık suçlu ise, makina çalışır, birey CEZA alır. Sanık yalvarsa, yakarsa da, hâkim sanığa duyarsız, mesleğine duyarlıdır. Sanığa nezaketli davranır, ancak gereken CEZAyı da verir.

Asker de öyle...

Asker bilir ki karşısında kendini öldürmek üzere kurşun atan biri vardır. Ondan önce kurşun atmalı ki görevini yapabilsin. Kurşun atacağı kişinin kendini nasıl hissettiği askeri ilgilendirmez. Bireye değil, toplum için yapacağı göreve duyarlıdır.

Bir de ‘Hermeneutik’ ile çalışan meslekler vardır ki, bunlar toplumdan önce bireyi düşünür. Bu mesleklerde ‘bireye duyarlılık, topluma duyarlılıktan’ önceliklidir.

Psikoloji, pedagoji, öğretmenlik gibi sosyal meslekler hermeneutik ile çalışır...

Örneğin bir psikolog, eşinden dayak yiyen kadının acısını anlamaya, hissetmeye çalışır. Toplumsal kuralları değil, önce bireyin duygularını önemser. Onun amacı bireyi iyi etmektir, toplumu değil. Zira bir psikolog, bireyleri iyi olan toplumun zaten iyi bir toplum olacağını düşünür.

Bir pedagog, önce çocuğu düşünür, aileyi değil. Çünkü o, çocuk iyi olursa ailenin de iyi olacağına inanır, önceliği aile değil, çocuğun kendisidir. Bundandır ki bir pedagog için en can sıkıcı söz ‘çocuklar bizim geleceğimiz’ sözüdür. Bu sözde, toplumun geleceği için çocuğa iyi davranmak anlamı çıkar ki, böylesi bir bakış açısı çocuk suiistimalidir.

Bunun gibi öğretmenlik de hermeneutik ile çalışan bir meslektir. Öğretmenin önceliği, öğrencisini iyi vatandaş haline getirmek değil, iyi bireyler olmasına yardımcı olmaktır. Ve bir öğretmen bilir ki, bireyleri iyi olan toplum zaten iyi bir toplumdur.

Bundandır ki,

öğretmen, öğrencisinin eksiklerini anlamaya, onu hissetmeye, onun sorularını çözmeye odaklanır...

Eksik ve yanlışları olan bir çocuğu ‘çocuğun iyiliği için’ veya  ‘toplum için’ CEZAlandırmaya çalışmak, öğretmenlik mesleğinin özüne aykırıdır. Zira o, öğretmendir, ne bir asker ne de bir hâkim. O, bireye karşı duyarlılığı ile ön plana çıkmış bir mesleğin sahibidir.

Kişiler, kendi bireysel yatkınlıklarını dikkate alarak meslek seçerlerse ancak mesleklerinde verimli olabilirler. Hermeneutik ile kişiliğini geliştirmiş bir kişinin makina metaforu ile ilgili meslek seçmesi hizmet ettiği ‘toplumu’ zarara uğratacağı gibi... makina metaforu ile kişiliği gelişmiş bir kişinin de, hermeneutik ile ilgili meslek seçmesi hizmet verdiği ‘bireyi’ zarara uğratır...

Yazarın 3 Ağustos 2015 tarihli yazısıdır.

Ebeveyn-çocuk ilişkisinin 4 farkındalık seviyesi (2)

Başka bir yazıda, ebeveyn-çocuk ilişkisinin 4 farkındalık seviyesinden ikisini kaleme almıştık: Yetersiz Farkındalık ve Geleneksel Farkındalık…

“Yetersiz Farkındalık” seviyesindeki ebeveynlerin, çocuğun zaten kendi kendine büyüdüğüne inandıklarını söylemiş, çocuk eğitiminin aslında “lüzumsuz” bir abartı olduğu ön yargısını taşıdıklarından bahsetmiştik. Böylesi ebeveynlerin çocuklarının genelde “ilgisizlikten” kaynaklanan bir kuralsızlık, “duygusal yoksunluktan” kaynaklanan bir doyumsuzluk yaşadıklarının altını çizmiştik.

“Geleneksel Farkındalık” seviyesindeki ebeveynlerin ortak özelliklerinin ise çocuklarının fizyolojik gereksinimlerine aşırı düşkün oldukları hâlde, duygusal ihtiyaçlarını fark edemediklerini belirtmiştik. Çocuğunu odaya kapatıp CEZAlandıran bir ebeveynin, ertesi gün onu süsleyip püsleyip okula göndermesi veya en güzel bayram kıyafetleri almak için hiçbir fedakârlıktan sakınmadığı hâlde, yaşının küçük olduğuna aldırmadan çocuğunun gözleri önünde kurban kesmeye çalışması gibi… Bu gruptaki anne babaların, pedagoji kitapları okumak yerine, anne babalarından gördüklerini uygulayan ebeveynler olduğundan bahsetmiştik. Böylesi ortamda yetişmiş çocuklarda ise ya edilgenlikten kaynaklanan “ezik” bir benlik yapısı veya duyarsızlıktan kaynaklanan bir “ebeveyn tesirsizliği” görüldüğünü söylemiştik.

Ebeveyn-çocuk ilişkisinin üçüncü farkındalık seviyesi, “Gözlemci Farkındalıktır.”

Bu gruba giren ebeveynler, çocuğun kendine has bir duygu dünyası olduğunu fark etmişlerdir. Onların küçük boylarına rağmen, insani bütün özelliklere sahip olduklarını, CEZAlandırıldıklarında aşağılanma hissettiklerini, azarlandıklarında içlerinin acıdığını, zorla bir şey yaptırıldığında her insan gibi tepki verdiğini tebessümle fark etmişlerdir.

Çocuğu fark etmek her ne kadar anne babalara tuhaf bir mutluluk hissi verse de Gözlemci Farkındalık seviyesi en zor ebeveynlik düzeyidir. Zira onlar, çocuk dünyasını gördükleri hâlde, o dünyaya hitap edemiyor olmanın iç çatışması ile baş başa kalmışlardır… Bu gruptaki ebeveynler, çocuğa iyi davranmak gerektiğini bildiği hâlde, bazen kendini yenemez, öfkelenir, bağırır çağırır, çocuğun kalbini kırar. Öfkesi dindiğinde verdiği tahribatı görür, kendini affettirebilmek için fırsat kollamaya çalışır. Herkes, ona “sen iyi bir anne-babasın” dese de o hep pişmanlıklar içindedir.

Gözlemci Farkındalık seviyesindeki ebeveynlerin çocukları, genellikle duyarlı olur… Her ne kadar anne babaları zaman zaman köpürüp çocuğun üzerine yürüse de, sonrasında gerçekleşen yakınlaşma çabaları, çocuğun kişilik gelişimini yavaşlatır, ancak tamamen durdurmaz. Bu çocuklar, genellikle kendileri de sık sık öfkelerine hâkim olamasalar da ebeveynlerinden daha “dengeli”, daha “duyarlı”dırlar. En zayıf yanları “iradelerini” kullanmaktaki zorluklarıdır. Kendi başlarına iş yapmaktan sıkılırlar. Süreklilik gerektiren işlerde dirençli değildirler.

“İçtenleşmiş Farkındalık” seviyesine sahip ebeveynlerin ortak yanları ise çocuk eğitiminin aslında ebeveyn eğitimi olduğunu fark etmiş olmalarıdır… Onlar çocuklarını yetiştirmek için kendi iç düzenlerini kurma peşindedirler. Kimi zaman aldıkları destekler ve okudukları kitaplar ile “kendilerini çocuğa hazır hâle getirmeye” çalışırlar.

Çocuk eğitiminin en üst farkındalık seviyesi olan İçtenleşmiş Farkındalık’a sahip ebeveynlerin savaşları çocukları ve eşleri ile değil, kendileri iledir.

Bütün bunlarla birlikte şu da bir gerçektir ki eşler kendi aralarında farklı farkındalık seviyesinde iseler, bu bir sorundur. Yüksek farkındalık seviyesindeki eş, düşük farkındalık seviyesindeki eşin yetersizliğini gördükçe acı çeker.

Aile içinde düzeyli bir çocuk eğitimi öngören eşler, kendilerini eğittikleri gibi eşleri ile de aynı farkındalık seviyesine çıkmak için fırsatlar oluşturmalıdır.

Yazarın 15 Eylül 2015 tarihli yazısıdır.

Şiddet Nedir?

Bir süre önce aile içi bir probleme şahit olmuştum. Hanımefendi bir haftadır eşi ile konuşmuyormuş. Adamcağız ne yaptıysa karısını yumuşatamamış, benden yardım istemeye karar vermiş…

“Nedir sorun?” dedim, anlatmaya başladı: “Geçen hafta sudan bir sebeple tartıştık. Üstüme çok geldi. Sinirlendim, şöyle hafifçe ittirdim. Koltuğa düştü. Hepsi bu yani… Zoruna gitmiş hanımefendinin. ‘Sen bana nasıl vurursun!’ diye bas bas bağırmaya başladı. Anlayacağınız biraz gurur yaptı yani.”

“Gurur yaptı?..”

“Ne bileyim işte... Dün anneme anlattım. Annem ‘Ben yeni gelinken babandan öyle dayaklar yedim, öyle dayaklar yedim ki… Ama yine de gıkımı dahi çıkarmadım. İşime gücüme baktım. Şimdiki gelinler nazlı. Azıcık kocasından yüz bulunca, el ucu ile itsen, adamı maskaraya çeviriyorlar.’ dedi.”

“Haklı mı anneniz?” dedim.

“Yani haklı bence… İnanın bir şey yapmamıştım, şöylece itiverdim. Hepsi bu.”

Bu beyefendi, eğitimsiz biri değildi. Üniversite mezunu idi. Ancak eğitim insanı “duyarlı” hâle getirmeye gerçekten yetmiyordu. Yetseydi, eşini koltuğun üzerine iten bu adam karısına “şiddet” uyguladığının farkına varırdı.

“Eşinize hiç şiddet uyguladığınız oluyor mu?” diye sordum. “Hocam yapmayın... Öyle şey mi olur? Yedi yıllık evliyiz, eşime bir fiske vurmadım.” dedi…

Muhtemelen bu beyefendi, şiddeti “dövmek” olarak anlamıştı.

Dayak bir şiddet midir, tabii ki evet. Hem de travmatik bir şiddet. Ancak pedagojide dayak, fiziksel acı yaşattığı için değil, “aşağılama hissi” oluşturduğu için şiddettir.

Ve ister kaba kuvvet barındırsın, ister el ucu ile itme, fark etmez, “her türlü aşağılama eylemi şiddettir…”

Pedagojik yetersiz bireylerden oluşan toplumlar şiddeti sadece “vurma” eylemi olarak tanıdıkları için, böylesi toplumlarda kadınlar ve çocuklar sürekli zarara uğrar. Ve bu zarara uğratmanın adı “CEZA” ve gerekçesi “çocuğun iyiliği içindir.”

Hâlbuki hiçbir aşağılayıcı davranış, gerekçesi ne olursa olsun bireyin “iyiliği için” maskesine sığdırılamaz. Ve hiçbir aşağılayıcı davranış “CEZA” adı altında kuzu postu ile gösterime sunulamaz.

Örneğin, ödevini yapmadığı için çocuğu arkadaşlarının önünde tahtada bekletmek, bir CEZA değil, şiddettir. Aşağılama davranışıdır.

5 yaş grubundaki çocuğu yaramazlık yapıyor diye, 4 yaşındaki küçük çocukların sınıfına göndermek, CEZA değil, aşağılamadır.

Annesinin sözünü dinlemeyen çocuğu kolundan tutup odaya kapatmak, CEZA değil, şiddettir, aşağılamadır.

Otobüste bir yetişkine yer vermesi için çocuğa “Utanmıyor musun, bak kocaman teyze ayakta bekliyor sen orada oturuyorsun!” demek aşağılamadır.

Çocukluğunda aşağılanmaya alışmış bir bireyin, eşini koltuğun üzerine ittiğinde onu aşağıladığını fark etmesi oldukça zordur…

Amaç iyi olsa da, pedagojik araçları kullanmayı bilememek, aşağılamayı, CEZAyı bir problem çözme aracı olarak görmek, eğitimde şiddetin asıl sebebidir,

Ve unutmamak gerekir kiçocuklarda görülen bütün davranış bozukluklarının kökeninde eğitim kusurları yatmaktadır.

Yazarın 9 Kasım 2015 tarihli yazısıdır.

Kuşlar Uçmayı Unutur Mu?

Benim bir muhabbet kuşum vardı. Babam almıştı. Tahtadan bir de kafesi vardı.

Anneannem hiç hoşlanmamıştı kuşun kafese hapsedilmesinden. Babama her gün söyleniyordu “Kuş kafese konmaz. Günah.” diye... Bazen de dönüp bana “Götür bu kuşu ormana bırak, uçsun.” diyordu...

Babam kızar diye yapamadım hiç. Keşke yapsaydım.

Eve gelen çocuklara kuşumu gösteriyordum. Arkadaşlarım onu papağan zannedip konuşturmaya çalışıyorlardı. Azıcık ötecek olsa “Bak, bak, benim dediğimi tekrar etti!” diye seviniyorduk. Bu çok hoşuma gidiyordu...

Bir gün anneannemin kafesin yanında ağladığını gördüm. Kuşla konuşuyordu. “Niye ağlıyorsun?” dedim. “Kuş uçmayı unuttu.” dedi.  Şaşırdım... Kuşuma baktım, “Uçuyor ya işte!” dedim. Kirpiklerini sildi, “Kuş uçmayı unuttu.” dedi...

Korktum birden... Balkona koştum, misafirlerin arasından babamın yanına gittim. Heyecanla “Baba, baba, baba” derken, ağızımı kapattı babam. “Büyükler konuşurken laf arasına girilmez, Tacettin amcan konuşmasını bitirsin, bekle biraz.” dedi...

Beklemedim, tepindim, ağzımı kurtardım elinden. “Benim kuşum uçmayı unutmuş.” dedim. Misafirler güldü bana... Babam tebessüm etti. “Kim dedi bunu?” diye sordu. Anneannem, dedim... Saçlarımı eli ile dağıttı, başıma usulca vurdu: “Kuşlar uçmayı unutmaz kerata, hadi git içeri, oyuna devam et.”

Kuşumun yanına koştum ama içim hiç rahat etmedi...

O günden sonra anneannem kuşu serbest bırak, diye hiç demedi bana...

Evde kimsenin olmadığı bir gün, kafesi alıp çıktım dışarı. Ağaçlıklı bir yere gittim. Çocukluk işte...

Kafesi açtım. Kuşumu yere koydum. Hadi uç, dedim. Uçmadı birden...

Ayağımı toprağa vurup korkuttum, ayak ucuyla ittim... El çırptım, “Uçsana ya!” diye kızdım... Uçmadı... İçime bir şey düştü sanki. “Uç be!” dedim... Uçmadı... Korktu, kaçmaya başladı...

Peşinden gittim, yakalamaya çalıştım, badi badi çalıların arasına girdi, kaybettim dalların arasında...

Kaç gece kâbusla uyandım, kuşum uçmayı unuttu, diye... Annem, “Unutmaz oğlum, o yine uçar.” dese de uçamadı kuşum. Ben gördüm onu...

Yıllar sonra öğrendim, muhabbet kuşları başlarını bir yere çarpınca ya da psikolojileri bozulunca ‘beyin sarsıntısı’ geçiriyor, uçmayı unutuyorlarmış. Psikolojisi bozulmuş çocuklar gibi...

Dışarı çıktıklarında uçamıyormuş çocuklar...

Arkadaşlarının arasına giremiyor, hep kenarda duruyorlarmış...

Cıvıl cıvıl olamıyorlarmış örneğin... Dayak yeseler ağlıyor, tacize uğrayacak olsalar kaçamıyorlarmış...

Evlendiklerinde evliliklerini beceremiyorlar, anne olsalar anneliklerini, baba olsalar babalıklarını beceremiyorlarmış... Çocuklarını kendi kafeslerine hapsediyor, onları uçamaz hâle getiriyorlarmış... Kızmamalıymış çocuklara, yapamadığı işler yüzünden CEZAlandırmamak, yaramazlık yaptı diye azarlamamak lazımmış...

Kuşların babasına biri haber verse, ‘Kuşunuz uçmayı unutur, böyle yapmayın’ diye… Onlar, ‘Merak etmeyin, bir şey olmaz, kuşlar uçmayı unutmaz’ diyorlarmış...

Ama ben öğrendim bunu. Psikolojisi bozulunca çocukların, muhabbet kuşlarının uçmayı unuttuğu gibi, unutuyorlarmış uçmayı...

 

Çocuğuna sahip çıkan kazanır

Takke düşünce kel görünürmüş ya…  Karneler alınınca da eğitim sistemimizin keli göründü. Ama maşallah kimse üzerine alınmıyor.

Herkes hesabı çocuklara soruyor.

Şu dersin ortalaması niye düşmüş,  bu ders niye zayıfmış, eğer zayıflarını düzeltmezsen yazın karne hediyesi alınmayacakmış…

Sanki karnedeki notlar sadece çocuklara aitmiş gibi, çocuğun eğitiminden sorumlu herkes kenara çekiliyor, ortada kala kala Paris soytarısı gibi çocuklar kalıyor.

Hâlbuki çocukların ellerindeki karneler onların kendisinden daha çok, o çocuğun anne babasının karnesidir. Ve o çocuğa ders anlatan öğretmenin bizzat kendisinin karnesidir. Ve daha da ötesi, bu çocukların eğitim almaları için kitaplar ve ders notları hazırlayan milli eğitimin karnesidir o karne…

Açın bakın lütfen çocuklarınızın okul kitaplarını, okuyun örnek sorulardan birkaçını ve siz bu yaşta çözebilecek misiniz bir bakın.

Bakın ben açtım… Kendi çocuklarımın matematik kitaplarını açtım ve kitaplar çocuklara ne kadar hitap ediyor diye bir uzman gözü ile kontrol edeyim dedim.

Sayfaları çevirdikçe, içim burkuldu. “Bu anlatılan konuların hepsi benim çocuğumdan mı isteniyor?” diye, yatakta masumca uyuyan çocuğumun yüzüne bakarken gözlerim doldu.

Nasıl dolmasın rica ederim, şu soruya siz de bakar mısınız?

“Cüneyt’in hesap makinesinde 5 tuşu çalışmamaktadır. 355 – 252 işlemini hesap makinesinde yapabilmesi için Cüneyt’e yardım edebilir misiniz? Hangi tuşlara basarak nasıl işlem yapması gerektiğini Cüneyt’e kısaca açıklayın.”

Soru bu…

Ne anladınız Allah aşkına bu sorudan?

Çekinmeyin söyleyin lütfen.

Ben arka arkaya 3 defa okudum ve soruyu anlayamadım.

Anladıysanız lütfen bana bir e-mail gönderin. Küçük düşürün beni.  “Bu kadar basit bir soruyu da anlayamıyorsan nasıl pedagog olmuşsun?” deyin, hafife alın. Ben anlayamadım, ama eminim siz de anlamadınız ve soruyu anlayabilmek için bilmem kaç kez okudunuz Allah bilir…

Bu soruyu ilköğretim 5’inci sınıfların matematik kitabından aldım, yani daha 10–11 yaşındaki bir çocuğun matematik sorusu… Siz bilmem kaç yaşındasınız ve hâlâ “Bu soru ne demek istiyor?” diye düşünüyorsanız, ya bir de 10 yaşındaki bir çocuk ne anlasın bu sorudan rica ederim siz söyleyin…

Sadece böylesi anlamsız sorular değil, sayfaları karıştırdıkça ülkemiz çocuklarının “sizi eğitiyoruz diye” nasıl ezildikleri gözlerimin önüne geldi.

Bir örnek daha vereyim… Bu örnek de ilköğretim 4 üncü sınıf yardımcı kitaplarından alınmış bir soru:

“Sıvı etil alkol ile bütan gazın ortak özellikleri nedir?

a.    Belirli bir şekillerinin olması.

b.    Belirli bir hacimlerinin olması.

c.    Bulundukları kabı tamamen doldurması.

d.    Akışkan olmaları.”

Evet soru bu.

İnanabiliyor musunuz, ilköğretimin 4’üncü sınıf öğrencisine, “sıvı etil alkol” ve “bütan gaz” arasındaki farkı öğretiyorlar bu ülkenin eğitim kitaplarında ve bu çocukların yaşları henüz 9.

Yani Allah’tan korkmak lazım…

Yazık değil mi bu çocuklara rica ederim siz söyleyin. Daha oyun çağındaki bir çocuğa “bütan gazın özelliklerini” öğretmeye çalışmak hangi eğitim anlayışı ile bağdaşır, anlamakta zorluk çekiyorum. Ben kırk küsur yaşındayım ve hayatımda ne “sıvı etil alkol” ile işim oldu ne de “bütan gazının” özelliklerini bilmem gereken bir olayla karşılaştım.

Çocuk ne anlasın bu anlamsızlıklardan, söyler misiniz lütfen?

Sonra da çocuğun eline bir karne tutuşturun. Zavallı çocuk da bütün masumiyeti ile koşa koşa karnesini size getirsin ve başlayın bakalım bütün eğitim sisteminin hesabını çocuğunuzdan sormaya: “Bu zayıflar ne böyle? Seni CEZAlandırıyorum. Bir daha zayıf getirirsen, tatil hediyesi almayacağım sana.”

Bozun bakalım çocuklarınızın kişiliğini... Yükleyin bakalım bütün eğitim sisteminin sorumluluğunu minicik omuzlara…

Hayır! Eğer azıcık vicdanınız var ise, koca bir sistemin sorumluluğunu çocuklarınızın omuzlarına yükleyin. Karne davası yüzünden onu mahcup etmeyin.  Sahip çıkın çocuğunuza ve tebessümle sarılıp, “Boşver karneyi marneyi oğlum. Sen benim aslan oğlumsun. Karnen ister zayıf olsun, ister takdir getir, benim için fark etmez. Ben seni koşulsuz seviyorum.  Ben seni, sen olduğun için seviyorum.” diyerek ona teselli verin ve usulca da kulağına fısıldayın, “Sana bir sır vereyim mi, ben de senin zamanında iken zayıf aldığım derslerim vardı. Kafana takma. Hadi gel seninle biraz dışarıda dolaşalım.”

Çocuklarınıza sahip çıkın…

Zira günümüzde çocuğuna sahip çıkan kazanır...
 

Öğrenmenin motivasyonu “kaygıdır” edinmenin motivasyonu “istek” tir

Soru: Oğluma ödevlerini yapmasını hatırlattığımda, “Yapsam da yapmasam da karnem çok iyi geliyor. Öğretmenler herkese aynı notu veriyor.” dedi. 1. sınıfta bunun farkına varması ilerleyen yıllarda başarısını nasıl etkiler?

Cevap: İlkokulda her çocuğa aynı notu vermek, çocuğun başarısını köreltir. Bunun iki sebebi var. Birincisi zaten ne yaparsa yapsın hep aynı notu alacak olması karneyi önemsememesine neden olduğu gibi, bir tane düşük not alsa buna da çok üzülür… kırılır incinir…

İkincisi, ilkokul çağındaki bir çocuğun not ile başarı puanı sıralamasına sokulması pedagojik olarak doğru değildir… Modern eğitim sistemlerini en başarılı şekilde uygulayan Danimarka’da ilkokul sonuna kadar hiçbir öğrenciye, ödev, not ve karne verilmez… Çocuk okulu gündelik yaşamın bir parçası ve “öğrenme evi” olarak görür… Çocuğu karne ve not ile “dış motivasyona” değil, kendini gerçekleştirmesi için fırsat vererek iç motivasyona yönlendirilir. İç motivasyonun ana unsuru “merak” tır… Çocuk merak ettiği bir işi yapmak için çaba sarf ederse, merak motivasyonu “heves” e dönüşür… Heves içsel bir güçtür… ve çocuk heves ettiği bir işi başardığında “istek” ortaya çıkar… Çocuk istekli bir şekilde yeni işler yapmaya yönelir… Bu pedagojik gerçekten yola çıkan Danimarka, Hollanda, Norveç gibi ülkeler ilkokul çağında çocuğu iç motivasyon kazanımına ayırt etmektedirler…

Çocuk iç motivasyonla elde ettiği güç ile orta okula başladığında, artık öğrenmez, edinir… Edinmek; kalıcı öğrenmektir… edinilen bilgi kişiliğe dönüşür… unutulmaz… Öğrenmenin motivasyonu “kaygıdır” edinmenin motivasyonu “istek” tir…

Bundandır ki klasik eğitimciler çocuğu kaygılandırmaya özen gösterirler, kimi zaman CEZA vermek, kimi zaman not ile tehdit etmek, kimi zaman çocuğun yapmadığı ödevi anne babasına söyleyerek kaygılı bir öğrenme gerçekleştirirler… Halbuki kaygı ile öğrenilen bilgi, kaygı ortamı geçtiğinde unutulur gider… Bakın bundan dolayı ülkemizde çocuklar 12 yıl eğitim alıyorlar ama bir yabancı dil edinemiyorlar… Üniversite sınavına giriyorlar, kendilerine daha önce anlatılan bilgilerden oluşan soruları çözemiyorlar… Birçoğu kaygıdan dolayı sınav kağıdını okuyamıyor… Bütün bunların kökeninde daha ilkokul çağından itibaren çocuğa bir performans kaygısı aşılamak olduğunu görüyoruz… Halbuki, ilkokul çağındaki 6-7 yaşlarındaki çocuğa karne vermek, not vermek onun çocukluk özgürlüğünü elinden almaktan başka bir şey değildir…

Adem Güneş'in 20 Haziran 2016 tarihinde Parents Dergisinde yayınlanmış olan yazısıdır.