35. Terapiye muhtaç terapistler

 493

Terapiye muhtaç terapistler

Geçen yıl yaz ayları idi… Bir hanımefendi telefon etmişti.  Yorgun bir ses tonu ile “Hocam, çok kısa vaktinizi alacağım, bana birkaç dakikanızı ayırabilir misiniz?” diyerek yardım talep etmişti…

Böylesi çaresiz bir sesin sahibine “Hayır” diyemezdim. “Buyurun” diyerek kendisini dinlemeye başladım…

Telefondaki ses, öncelikle bu konuşmayı kendisi için değil, bir hanım arkadaşı için yaptığını söyledi. Arkadaşının psikolojisinin oldukça bozuk olduğunu, derdini tam anlatamayacağını düşündüklerinden dolayı ona yardımcı olmak istediklerini söyledi…

Anlatmaya başladı:

“Bayan arkadaşım 35 yaşında ve 10 yıllık evliliğinden 2 çocuğu var. Geçen yıla kadar mutlu bir aile ortamı vardı. Ancak geçen yıl arkadaşımın eşi, tanıştığı bir bayanla da nikâh kıymak istediğini belirterek arkadaşımızdan izin istemiş. Arkadaşım, böylesi bir talep karşısında şok geçirmiş ve evde kızılca kıyamet kopmuş. Ancak beyefendi ısrarla ve eşine şiddet uygulayarak bu durumu kabullendirmeye çalışmış. Durumu kabullenemeyen arkadaşım sonunda eşini evden kovdu.”

Bunları dinlerken, ülkemizde yaşanan aile dramları teker teker gözlerimin önünden film şeridi gibi geçmeye başladı...

Telefondaki ses devam etti:

“Hocam, arkadaşım yaşadığı bu haksızlığı sindiremedi ve sonunda ciddi bir depresyona girdi. Bizim toplantılarımıza katılamaz oldu. Bir hafta hiç yataktan kalkmadı. Çocuklarına yemek dahi yapmadı. Hayata küstü. Sonunda kendisini ziyaret edip durumunun iyi olmadığını, bir uzman desteği alması gerektiğini anlattık. Çevresi tarafından da tanınan bir aile oldukları için, tanıdık bir psikolog yerine uzakta bir yerde ve kendisini hiç tanımayacak biri ile görüştürmek istedik ve bir psikoloğa götürdük. Bayan arkadaşım birkaç hafta aksatmadan seanslara gitti. Hafif hafif toparlanır gibi oldu. Bir gün kendisini ziyarete gittiğimizde artık gününü yatakta geçirmediğini öğrendik ama yüzünde anlamsız bir HUZURSUZLUK hâli vardı. Gerginliği her hâlinden belli idi… Şimdiye kadar çocuklarına sesini dahi yükseltmemiş olan bu hanım, artık çocuklarını sopa ile dövmeye başladı.”

Tam bu sırada dayanamayıp araya girdim:

- Ama bir psikolog desteği almıyor muydu arkadaşınız?

- Evet hocam, psikolog ile görüşmeleri devam ederken olmuş zaten bu durum.

- Nasıl yani?

- Şöyle ki hocam… Arkadaşımızı götürdüğümüz psikolog, din ve dindarlara karşı çok önyargılı biriymiş. Arkadaşımızla yaptığı konuşmada ona, “Eşin seni terk edip başka bir kadına gitmiş. Sen ise hâlâ onun yasını tutuyorsun. Gençsin, sağlıklısın… Sana git bir başka adam bul demiyorum. Zaten başörtülü biri olduğun için bunu yapmazsın. Günümüzde teknolojik imkânlar çok. Gir internete, chat sayfalarında, Facebook’ta birileri ile konuş, sohbet et, yeni insanlar tanı, dikkatin dağılsın.” diye tavsiyede bulunmuş.

- “Bunu bir psikolog mu söylemiş?” diye şaşkınlığımı dile getirdim…

Aldığım cevap içime bir zehir gibi aktı: “Evet hocam, arkadaşımızı götürdüğümüz uzman böyle tavsiyede bulunmuş. Arkadaşımız da o andaki bozuk ruh hâliyle ne yapacağını bilememiş ve bir süre sonra bu tavsiyeye uymuş. Aradan günler geçmiş, internette yeni yeni insanlar tanımaya başlamış. Zaten duygusal bir boşluğun da içinde olduğu için bir kişinin güzel sözlerine kanmış. Onunla dostluğunu ilerletmiş. Telefonlaşmaya bile başlamışlar. Ama arkadaşım yaşadığı bu anormal durumu da bir türlü kendisine yakıştıramamış, içine sindirememiş… İçinde yaşadığı bunca çatışmaların üstüne bir de bu eklenince arkadaşımızın psikolojisi tamamen bozuldu. Çocuklarına karşı hırçın, saldırgan, tahammülsüz bir insan olup çıktı. Şimdi ise girdiği bu bataktan çıkamıyor, bize nasıl yardımcı olabilirsiniz?”

Açıkçası ne diyeceğimi şaşırdım…

Geçen hafta Isparta’daydım.

Süleyman Demirel Üniversitesi’nin düzenlediği “I. Ulusal Aile Danışmanlığı Çalıştayı”na katıldım… Bozulan aile kurumuna tedavi sunmak için Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın çaba ve gayretlerini gördüm. Bakan Fatma Şahin, aileleri toparlamak için Aile Danışmanlığı kurumunu hayata geçirmeyi planlıyor… 450 saat eğitim alan kişilere “aile danışmanı” unvanı verilecek ve bu kişiler aile bireylerini terapi edecekler…

“Bu iş iyi para kazandırıyor” diyen herkesin danışman olmasına izin veren şu anki yasa beni ciddi şekilde kaygılandırdı… Kişilik zafiyeti olan, aile kurumuna inanmayan, geleneksel Anadolu aile yapısını bilmeyen ve eşi evden gitmiş kadına “Üzüleceğine git bir tane de sen bul!” diye tavsiyede bulunacak kişilerin sayısını artıracak diye endişelendim…

Umarım Bakan Şahin, bir anne hassasiyeti içinde bu konuya el atar ve terapist olacak kişileri seçerken “terapistin kişilik özelliği”nin de dikkate alınacağı bir sınav sistemini hayata geçirir…

Yoksa bırakın aile kurumunu kurtarmayı, ailelerin daha çok zarara uğramasına zemin hazırlanmış olur...

 

57. Baba yoksunluğunun acısı kız çocuklarda daha derin oluyor

 530

Baba yoksunluğunun acısı kız çocuklarda daha derin oluyor

Gençlerle yaptığımız görüşmelerde dramatik bir gerçekle hep yüzleşiyoruz. Şimdilerde liselere kadar yayılmış olan “sevgili edinme” davranışının ardında maalesef “ebeveyn ihmallerini” görüyoruz.

Özellikle babaları tarafından ihmal edilen kız çocukları, içlerinde eksikliğini hissettikleri ve çoğu defa “anlam veremedikleri boşluğu” erkek arkadaşı edinerek gidermeye çalışıyor.

17 yaşındaki bir genç kız, okuldaki problemleri için yardım talebinde bulundu. Annesinin ifadesiyle çocuğun notlarının neredeyse tamamı zayıf. Okulla, eğitimle hiç ilgisi kalmamış. Hırçınlık ve HUZURSUZLUK had safhada.

Önce anne ile görüştüm. Çaresizliği her halinden okunan kadın, kısık bir sesle “Ne yapalım beceremedik hocam.” diye başladı konuşmaya ve gözyaşını usulca sildi: “Biz okusun, hayırlı evlat olsun diye dua etmiştik. Nasıl bir çocuk oldu, ben de bilemedim. Geçen yıl daha iyiydi, bu yıl hepten koptu bizden. Elinde bir telefon, sabahtan akşama kadar onunla uğraşıyor, bir kez kafasını kaldırıp yüzümüze bakmaz oldu.”

Sordum: “Ne yapıyor ki telefonla?”

“Bilemiyorum ki. Sorduğumda ya ‘Arkadaşlarımla mesajlaşmak da mı yasak ya!’ diye tepki gösteriyor ya da oflar puflarla odasına çekiliyor. Sözüm geçmeyince ne yapayım ben de şaşırdım.”

- “Babasını da mı dinlemez?”

- “Babasından korkar korkmasına ama o da ayrı problem!”

- “Nedir, sorun babası ile?”

- “İlgisiz işte… Eve sanki yatmaya gelir. Oturup çocuklarla oyun oynadığını görmedim. Ben ‘Azıcık şu kızla ilgilen’ dediğimde, ‘O benimle ilgilensin’ der. Ben çocuklarla ilgili bir problem söylesem, ya ilgilenmez ya da çok üstüne gitsem hemen köpürür, kızar, bağırır, çağırır. Problem çözmeyi bağırmak çağırmak zannediyor.  Zaten doğru düzgün sohbetlerimiz hiç olmaz evde. Günlük konuşmalar işte. Derin bir muhabbet yok. Ben de artık umudu kestim, bir şey söylemiyorum.”

Yokluğun verdiği acıyı anlatıyordu bu kadıncağız.

Anneden sonra babayı davet ettim odaya. “Nedir sorun?” diye sordum.

- “Hocam sorun morun yok. Bizim hanım böyle işte. Güya ben geç geliyormuşum, çocuklarla ilgilenmiyormuşum, kendi başına çocuklara yetemiyormuş. Benim annem 5 tane çocuğu tek başına yetiştirdi. Şimdiki kadınlar bir tane çocuk yetiştirmekten acizler.”

- “Babanız yok muydu? Neden anneniz ‘tek başına’ 5 tane çocuk yetiştirdi?”

- “Vardı da yoktu işte babam. Kendi halinde bir adamdı. Ama annem babamın yokluğunu hiç aratmadı. Koca evi çekip çeviriyordu. Annem çok otoriter bir kadındı. Babam ilgisizdi ama bir ‘kızılcık sopası’ vardı, bir hata yaptığımızda etlerimiz kabarana kadar döverdi de yine de sesimizi çıkartmazdık. Şimdiki çocuklara bir laf bile söylenmiyor.”

- “Kardeşleriniz nerede, onlarla görüşüyor musunuz?”

- “Vefasız çıktı onlar hocam sormayın. Erkek kardeşlerimden biri boşandı, gitti, kendinden 5 yaş büyük 3 çocuklu bir kadınla evlendi. Çocukları perişan. Benim küçüğüm var erkek. O da ne evlendi ne de iş güç sahibi. Kız kardeşim var ama hayırsız, ne arar ne sorar. Onun da kendine göre problemleri var tabii. İşte biz de böyle uğraşıp duruyoruz.”

Şaşmaz bir gerçek sanki. Aile içinde ilgisizlik başka bir şey, babanın ilgisizliği daha başka bir şey. Baba sanki bir tespihin ipi gibi taneleri bir arada tutuyor. Babanın yokluğu çocukları sağa sola savuruyor maalesef.

Kızı davet ettim sonra. Bir baba yoksunluğunun kız çocukta bıraktığı izleri kalbimin gözyaşları ile dinledim. Ailede göremediği sevgiyi, dışarıda erkek arkadaşlarından bulmak için çaba sarf eden, bulduğunu zannettiği sevgilerin hep zararına uğrayan, sonra yeni bir arayış ve sığınılacak bir liman ihtiyacı hisseden bir kız. Sonra yeni bir hayal kırıklığı ve yeni bir arayış… Sonunda ‘Ben bunları yapacak biri olamam’ diyerek kendiyle çelişip bunalmalar, hırçınlıklar, kendinden nefret etmeler… Ve sonunda ailesinden habersiz intihar girişimi.

Çıkışta babaya ayaküstü “Kızınızla ilgilenin, onunla gezin, sohbet edin.” dedim. “Bana değil hocam, annesine söyleyin. Ben kızımla hep ilgilendim, ilgilenirim de merak etmeyin.” dedi…

Ama ben merak ederim… Zira çocukla ilgilenmenin ne demek olduğunu kendi çocukluk döneminde doyasıya yaşamamış bir kişinin çocuğuyla ilgilendiğini zannetmesi çoğu defa bir yanılgıdan ibarettir… Ta ki çocuklarıyla ilgilenen bir başka aile görüp de kendisine çekidüzen verinceye kadar...

Yazarın 27 Mayıs 2013 tarihli yazısıdır

64. Çocuklara uyurken Kur’an dinletmek doğru mu?

 652

Çocuklara uyurken Kur’an dinletmek doğru mu?

Teravih namazında bir baba gördüm. Henüz 3 yaşlarındaki oğlu ile gelmiş namaza. Vakit hayli geç olduğu için yavrucak dayanamadı, oturduğu yerde uyudu kaldı… Babası, çocuğu, namaz kıldığı safın hemen yanına, yere yatırdı…

Cami sıcak olduğu için camlar açık ve rüzgâr esiyordu bir baştan bir başa… Çocuğun yattığı beton zemin sert… Fırsat buldukça gözlerim hep çocukta… Akşam rüzgârı üşütüyor olsa gerek ki çocuk arada bir sıçrayarak uyanıyor, sonra uykuya yenik düşen gözler hafif hafif tekrar kapanıyor…

Teravih namazı yaklaşık 45 dakika sürüyor…

Sanırım babası, “Çocuk uyurken Kur’an sesi duysun” diye bunu bilinçli olarak tercih ediyordu…

Ama bu doğru değil…

Çocuğun Kur’an atmosferinde uykuya dalması güzel, fakat henüz 3 yaşındaki bir çocuğun üşüyerek ve sert bir zeminde Kur’an dinlemesi doğru değil…

Çocukluk döneminde Kur’an huzur ortamında dinlenirse, yetişkinlik döneminde her Kur’an sesi duyulduğunda, çocukluk dönemindeki o huzur yeniden yeniden hissedilecektir…

Ramazan’ın başında bir anne mail ile şu soruyu sormuştu: “Eşim bir arkadaşından duymuş… Çocuklar uyurken Kur’an dinlerse dindar olurmuş… O yüzden 4 yaşındaki çocuğumuza gece kulaklık takıyor ve Kur’an dinletiyor, bunun faydası olacağını düşünüyor. Ben ise tereddütlüyüm. Çünkü çocuğumun son günlerde uykusunu tam alamadığını görüyorum. Hep bir HUZURSUZLUK hali yaşıyor.”

Ebeveynler çocuklarının dini değerlerine bağlı olması için ellerinden gelen çabayı sarf ediyorlar… Ama bu samimi çabalarda doğru pedagojik yöntemler kullanılmazsa gelecekte hiç ummadık olumsuz sonuçlar doğurabilir…

Çocuklara uykuda Kur’an dinletmek de bunlardan biri…

Şöyle izah edelim…

Biz artık biliyoruz ki insanın uykuya daldığı anda birkaç dakika boyunca yaşadıkları ve uyanmadan önce çevresinde hissettikleri bilinçaltına tesir ediyor…

O yüzden çocukların akşam yatırılması sırasında anne babalara “Çocuklarınızı yatırırken özel ilgilenin, sohbet edin, iyilikler ve güzellikler anlatın ve öylece uykuya yolcu edin.” diye tavsiye ediyoruz… Ve yine aynı şekilde “Çocuklarınızı uyandırırken sarsmadan, onları incitmeden hafif hafif uyandırın… Zira çocukların uyanma anı uykuya dalma anı gibi, bilinç altında oluşacak hatıralar açısından oldukça önemlidir… Gerekirse dokunarak uyandırmak yerine, camları açıp odanın içinin temiz oksijenle dolması sağlayarak çocuğunuzun uyanmasını kolaylaştırın… Ayrıca çocuğunuz uyanırken, kısık sesli bir Kur’an, bir ilahi veya radyo tiyatrosunu dinlemesi onun bilinçaltında huzur dolu olumlu izler bırakacağı için oldukça önemlidir.” diyoruz…

Fakat sadece uyurken değil de bütün gece boyunca kulağında bir ses var olursa, çocuğun uyku kalitesi düşer… Derin uykuya dalması zorlaşır… Böylece çocuk hırçınlaşır, uyku ile elde edilen gelişimler olan boy uzaması, iştahın oluşması, günlük enerjisinin depolanmasında aksaklıklar oluşur…

O yüzden çocuğun bütün bir gece boyunca değil, uykuya dalarken veya uykudan uyanırken Kur’an dinlemesi daha uygundur…

Bununla birlikte eğer çocuğun Kur’an dinlediği ortam ona huzur veren bir ortam değilse, çocukta Kur’an’a karşı içsel bir tepki oluşabilir…

Mesela, aile içinde gergin ve tartışmalı geçen bir akşamın ardından yatırılan çocuğa Kur’an dinletmeye kalkışılır ise, çocuk, dinlediği Kur’an ile evdeki huzursuz ortamı bilinçaltında birleştirir. İlerleyen yıllarda, bu çocukta, Kur’an denilince evdeki HUZURSUZLUK, aile içi HUZURSUZLUK deyince Kur’an çağrışım yapar…

Bu yüzden çocuklara Kur’an’ı huzur veren bir ortamda dinletmeli, çocuğun hatırasında Kur’an huzur veren bir atmosfer ile canlanmalıdır.

Pedagojik olarak bakıldığında, ebeveynin niyeti iyi olabilir. Ama unutmamak gerekir ki niyet ne olursa olsun, bir eğitimin içeriği kadar, o eğitimin nasıl ve hangi şartlarda çocuğa sunulduğu da önemlidir…

 

68. Evlilik, eşler için doğal terapi merkezidir

 513

Evlilik, eşler için doğal terapi merkezidir

“Günümüz insanının en temel sorunu nedir?” diye sorulacak olsa, hiç tereddüt etmeden anne ile çocuk arasındaki “bağlanma” sorunundan bahsederdim…

Çocuklar, maalesef anneleri “güvenli bağlanma” gerçekleştirmeden gençlik yıllarına adım atıyorlar. Bu durum, hem çocukta duygusal yoksunluktan kaynaklanan bir HUZURSUZLUK oluşturuyor, hem de çocuğu ile bağlanamayan annede hırçınlıklara neden oluyor.

Nedir güvenli bağlanma?

Benliğin henüz yeni yeni şekil almaya başladığı özellikle ilk 4 yaş döneminde, çocuğun, kendini annesine (veya bir duygusal yakına) güven içinde “bırakması” ile oluşan bağlanmanın adıdır güvenli bağlanma. Veya bir başka deyişle, bir çocuğun duygusal olarak annesine doyasıya erişebilmesi ile oluşan “ruh genişliğidir” güvenli bağlanma.

Erken çocukluk döneminde annesi ile güvenli bağlanmış çocuklar yetişkinlik yıllarında “strese” karşı daha bir dirençli, insan ilişkilerinde daha bir “olgun” kişilik özellikleri taşıdıkları yapılan bilimsel çalışmalarla sabittir. Ayrıca, güvenli bağlanmış kişilerin evlilik ilişkinlerinin de daha bir pozitif olduğu, araştırmalarda ortaya çıkmaktadır.

Bunun tam tersi olarak, annesi ile “güvenli bağlanamamış” kişilerin en temel özellikleri, yaşama ve insanlara karşı “güvensizlik”leridir.

Böylesi kişiler tam bir güven içinde kimseye kendilerini teslim edemezler, bu, eşleri dahi olsa, “yarın ne olur ne olmaz” diye kendilerini emniyet içinde tutmaya çalıştıkları bir “güvensizlik alanı” oluşturma gayreti içindedirler. Yaşamı bir “dayanışma” içinde görmek yerine, “kimseye muhtaç olmadan” yaşayabilme çabasından bahsederler hep… Hayat, böylesi kişiler için bir “savaş alanıdır” ve “güçlü olan kazanacaktır.” Bu yüzden onlar için hayatta “duygusallığa” yer yoktur. Acımak, zavallılıktır. Gözyaşı, ancak zavallıların işidir.

Aslında bu kişilere dışarıdan bakıldığında yaşama karşı daha dirençli gibi görünürler. Duyarsızlıklarından elde ettikleri güç ile birçok başarıya imza atabilirler, ancak, duygu dünyalarını çok erken dönemlerden itibaren dinlememeyi bir alışkanlık haline getirdikleri için, o dik duruşlarının ardında aslında garip bir trajedi vardır. Böylesi kişiler, bir çocuk gibi her an sevgiye muhtaç ama açlığını itiraf edemeyecek kadar gururludur ve bir o kadar da sevgiye doyumsuzdurlar. Ne kadar sevilirlerse sevilsinler yine de daha da çok sevgi beklerler. Aslında bekledikleri sevgi ne eş ne dost sevgisidir. O, yıllar önce anne ile doyumsayamadığı ve “güvenli bağlanma” sırasında alamadığı sevginin boşluğudur.

Anne-çocuk bağlanmasının belki en iç acıtıcı tarafı ise, çocukluk döneminde kendi annesi ile güvenli bağlanamamış bir kız çocuğunun yetişip kendisi anne olduğunda, çok istediği halde kendi çocuğu ile bir bütünlük kuramamasıdır.

Bu kısır döngüden çıkmanın yolu, duygu dünyasında “duyarsızlığı” bir yaşam tarzı haline getirmiş olan annenin kendisini yeniden “duyabilir” hale gelmeye çaba sarf etmesidir. Zira insan duyabildiği kadar yaşayabilir ve çocuk, ancak kendisini duyabilen bir anneye bağlanır.

Çocuk, güvenli bağlandığı bir anneden güvenli ayrılır. Aksi takdirde anne bağımlısı olur. Zira bir çocuğun annesine bağımlı kalması, annesine bir türlü doyamamış olmasının bir sonucudur. Birçok anne “ben çocuğumu canımdan çok seviyorum ve ona bağlıyım” diye kendisini tarif etse de,  “bağlanma”, sevmek demek değildir. Bağlanma, annenin kendisini çocuğuna öylece bırakabilmesidir. Çocuğuna karşı buyurucu bir ruha sahip olmak yerine, onunla çocukluğunu yeniden yaşayabilecek genişliğe erişmesi demektir.

Peki, bütün bunlar tek başına olacak şeyler midir?

Tabii ki hayır!

Eş olmadan eş olunmaz…

Belki çocukluk yıllarında anne-çocuk bağlanmasında sorunlar yaşanmış olabilir. Ama unutmamak gerekir ki evlilik, bir doğal terapi merkezidir.

Kim geçmişte ne yaşadıysa yaşasın, huzurlu bir evliliği arzu eden eşler birbirlerinin terapisti olmalı ve birbirine “kördüğüm” gibi bağlanmalıdır.

Zira kim eşine kördüğüm gibi bağlanırsa, çocuğuna da bağlanabilir. Eşine pamuk ipliği ile bağlı olan, çocuğunu çok sevse de, kendini “güven içinde bir bırakmışlık hali” ile çocuğuna bağlamakta zorluk çeker.

 

80. Cinsel eğitim vermek için mahremiyet eğitimi zarara uğratılmamalı

 512

Cinsel eğitim vermek için mahremiyet eğitimi zarara uğratılmamalı

Yılın hep bu ayları geldiğinde, çocukların ebeveynler ile çatışmalarında bir artış gözlemliyoruz.

Ergenlik öncesi çocuklara bir hâl oluyor. Garip bir hâl… Ne oluyorsa bu dönemde çocuklarda, kimi zaman HUZURSUZLUK, agresiflik, hırçınlık, kimi zaman da içe kapanıklık gözlemliyoruz.

Bununla birlikte her yıl tam da bu dönemde içlerinde bir “hortlak” uyanmışçasına cinselliğe merak saldıklarına şahit oluyoruz.

Aileler, çocuklarında o güne kadar hiç rastlamadıkları şekilde internet arama motorlarında ahlak dışı kelimelerle arama yaptıklarını, filmlere ve resimlere yöneldiklerini şaşkınca dile getiriyorlar.  Yardım istiyorlar.

Önceki hafta 11 yaşında kızı olan bir anne yardım talebi ile kapımı çaldı.  Biraz mahcup, biraz utanarak  “Hocam, hiç iyi değilim. Kızım beni hayal kırıklığına uğrattı.” dedi.

“Ne oldu ki?” diye sordum.

“Aslında kızım çok ahlaklı, dürüst, masum bir kızdı. Ama babası bir gün, kızının internette hangi sitelere girdiğine bakmak istedi. Şok geçirdik. Kızım defalarca uygunsuz sitelere girmiş. Çok kötü yazılar, resimler... Hocam hiç sormayın…” diyerek elini dudaklarına götürdü ve ağlamaya başladı. “Ben kızımın böyle bir şey yapabileceğini hayal dahi edemezdim. Şu an onun yüzüne bakamıyorum.  İçimde ona karşı bir tepki var. Bize yardım edin.” dedi.

“Peki” dedim ve kızını davet ettim yanıma.

İçeri girdi. “Buyur otur istersen” dedim. Tam da karşıma utana sıkıla oturdu.

Yüzünü yere çevirdi. Parmakları ile kazağının kenarından sarkan bir iple oynamaya başladı. Sıkılıyor olduğu her hâlinden belliydi.

“Ne oldu, neden annenlerle kavgalısın?” diye sordum. Kızardı önce, cevap vermedi. Sonra yavaş yavaş anlattı: “Babam bilgisayarıma bakmış. Ben bazı sitelere girmiştim, ona kızdılar.”

- O sitelere girmek nereden aklına geldi ki?

- Arkadaşlarım söyledi. Sınıfta herkes biliyor zaten. Merak ettim.

- Ne zamandır bunlar konuşuluyor ki okulda?

- Şey! Öğretmenimiz derste anlatmıştı.

- Neyi anlattı?

- Şey! Fen dersinde üreme konusunda anlatmıştı öğretmenimiz. Ondan sonra herkes şakayla bunları konuşmaya başladı zaten.

Çocuğun utana sıkıla anlattığı hikâye bana çok şey ifade etti.

Zira şu an okullarda fen dersi içinde yer alan “üreme” konusu, çocuklara hem erken yaşta hem de “topluca” verildiği için fayda sağlamak yerine zarar veriyor. Çocuklarda erken yaşta cinselliğe karşı merak duygusu uyandırıyor. O yaşta gündemlerinde olmayan bir konuyu “kontrolsüzce” ve “laubalice” konuşulur hâle getiriyor. Pandora’nın Kutusu açılıyor, sonra çocuklar öylece kendi hâllerine bırakılıyor. Bu konuları duyan çocuklar ne yapıyor, kendi aralarında neye yöneliyor kimse takip etmiyor.

Ben şahit olduklarımı söyleyeyim. Bu dersten sonra çocuklar kimi zaman uygunsuz davranışlara yöneliyor kimi zaman da içlerindeki HUZURSUZLUKları gizlemeye çalışırken aileleri ile çatışıyorlar…

Bu sorunu bizzat yaşamış olan birini siz de duymak isterseniz anlatayım. Önceki hafta radyo programına telefonla bağlanan bir dinleyici, 6. sınıfta aldığı bu dersten sonra cinselliğe nasıl merak saldığını anlattı. Küçük yaşta uyarılan duyguları ile kendi bedenine yöneldiğini ve yıllardır da bu alışkanlıktan kurtulamadığını utana sıkıla anlattı.  Ve ardından şu acısını dile getirdi: “Şu an kız kardeşim 6. sınıfta. Lütfen yetkililer sesimi duysun, kardeşim bu konuları duymaya hazır değil.”

Umarım yetkililer cinsel eğitim vereceğiz diye çocuklarda mahremiyet eğitimini zarara uğrattıklarını bir gün fark ederler.

 

88. Saygın evlilik, saygılı bir iletişimin sonucudur

 555

Saygın evlilik, saygılı bir iletişimin sonucudur

Yaşanmış bir olayın unutulmasını istemek anlamsız bir istektir.

Zira unutmak iradi değildir.

Kişi yaşadığı bir olayı unutmak istedikçe, zihin bu isteği kendine bir müdahale olarak algılar ve direnç gösterir. Daha çok akla gelir.

Aynı şey konuşmak için de geçerlidir.

Konuşmak bir ihtiyaçtır. Zihnin boşaldığı kanaldır. Zihin boşalmazsa, duygusal patlamalar olur. O yüzden önemlidir kişinin kendisini ifade edebilme özgürlüğünün olması.

Ancak, konuşmak yetmez. paylaşmak da gerekir. Kişinin bir odaya çekilip kendi kendine konuşması, onun zihnen boşalacağı anlamına gelmez. İnsan, paylaşarak konuşursa ruhen huzura erer, konuştuğu kişiye bağlanır…

Bugün aile içinde yaşanan birçok sorun, bu üç temel ihtiyacın karşılanamıyor olmasından kaynaklanmaktadır.

Geçmişte yaşanmış ve fakat çözüme ulaşılmamış hatıraların varlığıdır aile içinde HUZURSUZLUKların temel sebebi…

Eşler, geçmiş ile ilgili hâlâ çözümlenmemiş bir konuyu açtığında, “Sen hâlâ unutmadın mı onu?” diye birbirlerine baskı yapıyorlarsa, bu baskı o evliliği mutlu kılmaz, eşi eşe karşı yabancılaştırır, soğutur… Eşler, çoğu defa problem yaşamak yerine, problemi görmezden gelmeyi bir marifet zannediyorlar. Hâlbuki mutsuz evlilikler, problemi olan değil, problemi çözemeyen evliliklerdir.

Birçok evlilik, iletişim problemleri nedeni ile kahır yükü hâlinde devam eder de kimsecikler bilmez. Bir evliliğin kalitesi, o evlikteki iletişim kalitesi ile ölçülebilir.

Konuşma özürlü olmadığı hâlde konuşamayan bir eşe sahip olmak, bunalım kaynağıdır.

Konuşmayan eşi olan bir kadın, çocuklarına hırçındır, yaşamda mutsuzdur…

Kendisi ile konuşmayan eşi olan kişiler, kendi içlerinde konuşmaya başlar ki, bu o insan adına gerçek bir trajedidir.

Eş, eşi ile konuşabildiği kadar evlidir.

Ancak, konuşmak yetmez. Kişi konuştuklarının karşılık bulmasını ister. Sözlerinin karşısındakine dokunduğunu hissetmek ister, yankı bulmaya ihtiyacı vardır zira insanın… Kendi duygularının karşıda yankılandığını gördükçe değerli olduğunu hisseder insan.

Değersizlik hissi, yankı bulamamaktır.

Saygın bir evlilik, saygılı bir iletişimin sonucudur.
 

105. “İçimde engel olamadığım bir şiddet isteği var”

 600

“İçimde engel olamadığım bir şiddet isteği var”

Yaşamda karşılaşılan olaylar, kişinin taşıyabileceğinden daha ağır bir yüke dönüştüğünde, ruh kendine has otomatik bir koruyucu sistemi devreye sokar.

Duygular, kilitlenir…

Hisler kapanır…

Zihin, algı gücünü düşürür…

Bu sayede insan, istemsiz ve bilinçaltı bir reaksiyonla “ruhunu korur…”

Bu durumdaki kişi, büründüğü koruyucu zırh ile alacağı darbelere karşı daha korunaklı olmasını anlık hissizleşmesine, duyarsızlaşmasına, yaşadığı olaylara yorum getiremeyecek derecede zihinsel algısının düşmesine borçludur.

Örneğin, çocuğuna araba çarptığını gören bir annenin, duygu dünyası birden kilitlenir. Herkes bir telaş içinde sağa sola koşturur, bağırır-çağırırken, o, o an, öylece kalakalır. Halk tabiri ile “şok” geçirir. Bu hal, o annenin, ruhsal koruyucu mekanizmasının ani bir atak ile deveye girmesinin sonucudur.

İşte buna “travma” diyoruz…

Travma, kişinin başa çıkabilme yeteneğini aşan olaylar karşısında, ruhsal kilitlenmişlik halidir, geçici bir şok durumudur.

Her ne kadar geçici olsa da, yaşanan travmatik olaydan sonra kişi, önceki yaşamına kolay dönemez. Buna da, “Travma Sonrası Stres Bozukluğu” diyoruz.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu vaktinde tedavi edilmezse, ilerleyen yıllarda birtakım ruhsal rahatsızlıklara, davranış sapmalarına yol açar.

Çok sevdiği bir öğretmeninden dayak yiyen bir çocuktan tutun, karanlık sokakta önü kesilen bir kadının yaşadığı ürküntüye kadar farklı olaylar travmalara sebep olabilir.

Çoğu defa böylesi travmatik hatıralar, kişide “gece korkularına, sebebi bilinmeyen HUZURSUZLUKlara, dipten gelen bir panik haline, ağlama nöbetlerine” yol açar.

Böylesi kişiler, travmadan arta kalan bunaltıcı HUZURSUZLUKlarını önce en yakınlarına, eş ve çocuklarına, daha sonra sosyal çevresine yönlendirirler ki, bu da bir “savunma” çabasıdır aslında.

Vietnam savaşına katılan askerlerin Travma Sonrası Stres Bozukluğu üzerine çalışmalar yapan Amerikalı Psikiyatr Dr. John Grove, böylesi kişilerin, sürekli bir “alarm” halinde olduklarını, yaşadıkları güven kaybından dolayı tedirgin bir ruh hali ile “savunmacı” yaşam sürdüklerini ifade etmiştir. Tedavi edilmeyenlerin yüzde 80’i ise, yaşadıkları olayları tekrar tekrar hatırlamamak için madde bağımlısı olduklarını rapor etmiştir.

Yine, yapılan röportajlarda, bu durumda olan kişiler kendi duygu durumlarını, “İçimde engel olamadığım bir şiddet isteği var” diye tarif etmektedirler.

Ülkemiz, onurlu bir davranış sergileyerek, komşu ülkelerden gelen savaş mağdurlarına kucak açtı. Suriye’den, Irak’tan, İŞİD’den kaçanlar artık bizlerle birlikte yaşamaya başladılar. Komşumuz oldular. Sokakta çocuklarımızın oyun arkadaşı.

Ancak unutmamak gerek ki, komşularımız travmatik geçmişe sahipler. Onlara sadece ekmek, su ve deterjan temin etmek yetmez. Asıl ihtiyacı olan şey, sosyal yaşama yeniden entegre olmaları için psikolojik destektir. Bu insanlık borcumuzdur.

Yaşadıkları travmalar öyle yenilir yutulur cinsten de değil onların.

Onlar, gökten ne zaman düşeceği belli olmayan bombaların gerginliğini iliklerine kadar hissetmiş insanlar… Onlar, ağzına kurşun sıkılarak öldürülen komşularının hayatta kalma yalvarışlarını kulakları ile işitmiş insanlar…  Onlar, karısı ve kızını İŞİD’e kaptırıp yaşadıklarına bin pişman olarak ülkemize gelmiş insanlar…

Artık milyonları bulan ve ülkemizin her yerinde komşuluk ilişkileri başlattığımız bu kişilere, yaşadıkları travmalardan kurtulmaları için psikolojik destek sunulmaz ise, korkarım ki, bir süre sonra, kurbanının kimlerin olacağı belli olmayan ve hiç görmediğimiz türden cinnet olaylarının şahidi olacağız.

Yazarın 01 Eylül 2014 tarihli yazısıdır

130. Çocuğun kendi kendine oynaması?

 1085

Çocuğun kendi kendine oynaması?

Birçok anne baba, çocuğunun “kendi kendine” oyun oynamasını memnuniyetle karşılar. Bu sayede gündelik işlerini tamamlama fırsatı elde eder.

Ancak çocuğun kendi kendine oyun oynaması her zaman memnuniyetle karşılanacak bir durum değildir…

Oyun, kimi zaman gelişime katkı sağlayan bir araç olsa da bazı durumda çocuğun gideremediği duygusal ihtiyaçlarını bastırmak için bir “oyalanma davranışıdır” aslında.

Ebeveyni ile bağ kurmakta zorluk çeken, duygusal yoksunluk yaşayan, iletişim ihtiyaçları “vaktinde” karşılanmayan, içsel heyecanını aynı duygu düzeyi ile ebeveyniyle paylaşamayan çocuklar genelde oyun ile oyalanırlar.

Anne babası tartışan bir çocuğun, kenara bir yere çekilip sanki her şey yolundaymış gibi bebeğinin saçını taraması, şarkı söylemesi, araba yarışı yapması, o anki “korkusunu” ve kaldıramadığı “duygusal yoksunluğun acısını” bastırmak için “oyalanma davranışından” başka bir şey değildir.

Anne babaların, sadece tartışma anlarında değil, mutlu oldukları ve fakat fark etmedikleri birçok durumda da çocuklarını “oyunun yalnızlığına” terk ettikleri bir gerçektir…

Örneğin, telefonla uzun uzun konuşan ebeveynlerin çocukları genelde oyun oynar gibi görünseler de konuşmanın bitmesini beklemek üzere “oyalanma davranışı” içindedirler.

Derste öğretmeni ile “bağ kuramayan” öğrencinin, yanındaki arkadaşına tekme atması, çoğu defa bir şiddet eylemi değil, oyalanma çabasıdır.

Alışveriş merkezlerinde anne babasının işlerinin ne zaman biteceğini bilmeyen çocuğun, mağazanın bir ucundan diğer ucuna anlamsızca koşması, garip sesler çıkartıp ağzını burnunu eğmesi, oyun değil, oyalanma davranışıdır.

Uykusu olmadığı hâlde zorla yatırılan çocuğun yatağın içinde kendi kendine konuşması, oyun değil, oyalanmadır.

Ebeveyni geç kalkan çocuğun, erken kalkıp anne baba odasına gelmesi, kenarda bir yerde oynaması, çoğu defa oyun değil, anne babasının kalkmasını beklemek üzere bir “oyalanma davranışıdır”…

Can sıkıcı zamanlarda oyalanma davranışı sergilemeyi becerebilen çocuklar, yaşadıkları duygusal yoksunlukları psikolojik probleme dönüştürmeden atlatabilme şansını taşırlar.

Ancak oyalanma davranışına yatkın olmayan veya beceremeyen çocuklar, bu HUZURSUZLUK hâllerini agresif davranışlarla ortaya koyarlar. Yaşadığı can sıkıcı durumdan nasıl kurtulacağını bilemediği için zorba davranışlar sergilerler. Anne babalarının peşini bir türlü bırakmazlar.

Bu durum, çocuğun “şımarıklığı” değil, can sıkıcı durumdan nasıl kurtulacağını bilememenin çaresizliği ile bir kurtuluş arayışıdır… Böylesi durumlarda kalan ebeveynler çocuğu reddetmek yerine, birkaç dakika da olsa, “kaliteli iletişim” ile çocuğun o anlık duygusal ihtiyacını gidermeye çalışmalıdır. Bu, çocuğa “yüz vermek” değil, onu duygusal zorluktan kurtarmak için doğru bir ebeveyn tutumudur.

Oyalanma davranışını bilemeyen çocuklarda agresiflik gözlemlendiği gibi, sıklıkla oyalanma davranışına mecbur bırakılan çocuklarda ise “dikkat dağınıklığı” gözlenmektedir. Böylesi çocuklar, oyalanmalar sırasında, sıklıkla, gerçek yaşamdan el çekip hayal âleminin içine girmeye alıştıkları için, okul yaşamlarında, anlayamadığı konuları anlama gayretine girmek yerine, kendilerini oyalamayı tercih ederler. Bu çocukları ders esnasında, uyurgezer gibi kalkıp yürürken, dalgın vaziyette tahtaya bakarken veya arkadaşı ile tekmeleşirken görmek mümkündür.

Çocukluk döneminde yaşadığı ilgisizliklerle oyalanmayı öğrenmiş kişiler, ilerleyen yaşlarda, duygusal zora düştüklerinde, karşılaştıkları problemleri çözmek yerine, problemden kaçmayı, onu görmezden gelmeyi tercih ederler. Geçeklerle yüzleşmek yerine, hayallerle oyalanmaya, kurdukları hayallere karşı çıkanlara ise öfkelenmeye yatkındırlar. Böylesi kişiler, duygusal kırılganlıkları fazla ve kendi duyguları ile yalnız yaşamaya alışkındırlar.

Ebeveynler, kendi yaşamlarını kolaylaştırdığı için, çocuğun oyun oynadığı her anı, memnuniyetle karşılamamalıdır. Oyun, çocuğun gelişimine bir katkı sağlayan araç olduğu gibi, iyi analiz edilmediği takdirde çocuğun gelecek yaşamını zora sokan bir oyalanma davranışı da olabilir...

Yazarın 14 Nisan 2015 tarihli yazısıdır.

135. Çocuk, ebeveyninin inancını ne zaman terk eder?

 557

Çocuk, ebeveyninin inancını ne zaman terk eder?

19 yaşında bir gencin babası ağlamaklı hâlde derdini paylaştı benimle: “Nerede yanlış yaptım bilemedim... Küçükken çok iyi idi, bir dediğimi iki etmezdi. ‘Baba baba’ diye peşimden ayrılmazdı. Evde benimle beraber namaz kılar, benimle beraber camiye gitmek için can atardı. Ramazanda sahura kalktığımızda sesimize uyanır, pijamasıyla, uykulu gözlerini ovuştura ovuştura yanımıza gelirdi. Küçük hâli ile sahuru da yapamaz öylece koltukta uyuyakalırdı…”

Islak kirpiklerini silerken devam etti: “Şimdi ne namaz kaldı ne oruç!”

Göz ucu ile anneye baktım, o da gözlerini siliyordu. Yardıma ihtiyaçları vardı ama ne yapacaklarını da bilemiyorlardı.

Konuşmak için delikanlıyı davet ettim içeri…

Kılık kıyafeti düzgün, aklı başında biri idi.

Önce havadan sudan sohbet ettik. Keyifli birine benziyordu, yüzü güleçti.

Konuştukça dost olduk…

Ne yalan söyleyeyim, uzunca zamandır, benim de, böylesi tebessüm eden simalar görmeye ihtiyacım vardı.

Anne babası ile yaşadığı sorunları konuşmaya başladık. “Hocam o konulara hiç girmeyelim, içim daralıyor.” dedi. Sebebini sordum: “Valla bilmiyorum, o konuları konuşunca kendimi iyi hissetmiyorum. Ama merak ediyorsanız söyleyeyim, ben ateistim. Ailem gibi düşünmediğim için evde her gün ha bire kavga var…”

Uzun uzun konuştuk, ateist olma serüvenini anlattı.

Huzur istediğinden bahsetti, bunu da ateizmde bulduğunu söyledi.

“Nasıl yani?” dedim. “Şöyle söyleyeyim.” dedi, devam etti: “Birçok ateist tanıdığım var, çok insancıl kişiler bunlar. Hatta bırakın insancıllığı, hayvancıllar…” dedi, güldü.

“Hayvanları bile seviyorlar yani. Mutlular, huzurlular… Hâlbuki anne babama baktığım zaman, hep bir kaygı, hep bir telaş, hep bir öfke, kızgınlık var. Çocukluğumdan beri dinî hikâyeler dinliyorum, dinlediğim şeyler içimi daraltıyor, anlatabiliyor muyum?” diye devam etti.

Aslında anlattıklarına çok da yabancı değildim...

Şöyle söyleyeyim, din bir yaşam tarzıdır. Ve yaşamın nasıl anlamlandırılacağına dair bilgi kaynağıdır. Her inanış, kişiye hayatın nasıl yorumlaması gerektiği hakkında bilgi sunar. Bu bilgiler insana huzur verdiği kadar, insan o inanışın yaşam tarzını benimser. Her ne kadar, çocuklar başlangıçta anne babalarının inançlarını devam ettirseler de ailelerinden ayrılıp yaşama kendi gözleri ile bakmaya başladıklarında, çocukluk dönemindeki inanışlarını sorgulayabilirler. Kimse kendisine iç çatışmaları ve HUZURSUZLUK veren bir yaşam tarzını tercih etmez.

Aslında inanç, insana huzur verir… Ve kişi kendini iyi hissettiği kadar da inancına tutunur.

İşte sorun da burada yatıyor, eğer bir inanç kişiye huzur vermiyorsa, o kişi o inanca sempati değil, antipati duyar. Sadece o inancın içeriği değil, aynı zamanda o inancı anlatan kişinin bireysel tutumu HUZURSUZLUK veriyorsa, korku ve endişe yaşatıyorsa… Öfke ve kızgınlık varsa, bu da o inancın içselleşmemesinde rol oynar. Bir üçüncü faktör de, o inancın toplum içindeki görüntüsüdür, aynı inançtan olan kişilerin yaşam tarzının, o kişilere yaşattığı huzur veya HUZURSUZLUK hâlidir.

Ondandır ki çocukluk döneminde din anlatımı, çocuğun zihninin kavrayabileceği “sadelikte” ve duygularının gücünün yetebileceği “ağırlıkta” olmalıdır.

Çocuğa anlatılan bilgi korku ve endişe uyandırmamalı… Anlatan kişi, öfkeli ve kızgın olmamalı… Ve toplumda o inancın temsilcileri tebessüm eder bir huzur hâlinde olmalıdır ki çocuk ebeveyninin inancını kendi başına kaldığında da devam ettirebilecek gücü kendisinde barındırsın.

Yazarın 30 Haziran 2015 tarihli yazısıdır.

138. İnanç eğitiminde sebep-müsebbip ilişkisi

 604

İnanç eğitiminde sebep-müsebbip ilişkisi

Yıllar önceydi. Yurt dışında tanıştığım bir hanımefendi, içindeki HUZURSUZLUKtan bahsederken “Çocukken Allah’a çok kızgındım… Zor toparladım kendimi.” demişti.

Nedenini sorduğumda şunları söylemişti: “7 yaşımdayken babam vefat etti. Çok üzgündüm. Ölümü anlamlandıramıyordum. Teyzemin yanına gittim. O, ‘Allah sevdiği kulunu yanına çabuk alır’ diye bir şey söyledi. Babam çok iyi bir insandı bu doğru ama Allah’ın babama bunu yapmasını kabullenemedim. İyi insan olmak suç mu diye kendi kendime konuştuğumu, geceler boyunca ağladığımı hatırlıyorum. Ondan sonra ‘Ben iyi insan olmayacağım’ diye karar verdim. Allah ile bağımı kopardım.”

“Birisinin yanlış bir sözü, Allah ile bağınızı neden koparsın ki? Yaşınız büyüdükçe bu sözün doğru olmadığını anlamadınız mı?” diye sordum…

“Anladım anlamasına ama aradan yıllar geçti… O günden sonra sanki Allah ile inatlaşmaya başladım. Sırf kötülük olsun diye ilkokulda arkadaşlarımın kalemlerini alıp sokaktaki çöp bidonlarına attım… Ortaokulda insanları yalanlarımla aldatmaktan çok hoşlandım… Lisede erkek arkadaşlarım oldu, çok cesur davrandım… Hippi gibi giyinmeyi, sigara ve alkol kullanmayı marifet saydım… Annem bıkmıştı artık benden… Ama yapacağı bir şey de yoktu, gücü yetmiyordu bana. Sürekli ağladı durdu kadıncağız peşimde… Bugün bile hâlâ o zamanlar neden isyankâr olduğumu bilmez annem…” diye cevapladı.

- “Babanızı kaybettiğiniz için miydi bu isyankârlık?”

- “Hayır, Allah iyi insanları öldürdüğü içindi…”

Çocuk, henüz geldiği bu dünyada işlerin nasıl gittiğine dair sorular sorduğunda, pedagojik prensiplere uygun cevaplar verilmelidir. Rastgele verilecek cevapların oluşturacağı aksi tesir çocuğun on yıllarca kendisine gelememesine neden olabilir.

Özellikle inanca dair sorulara verilecek cevaplar, “tasavvufi derinlikte değil, çocuğun anlayabileceği sadelikte” olmalıdır.

Bunun yanı sıra, çocukların 12 yaşına kadar ölümü anlamlandırmak için sordukları sorulara “müsebbip değil, sebepler” üzerinden izahlar yapılmalıdır.

Bu ne demek?

Örneğin, 8 yaşında bir çocuğun “duygusal yakınlarından biri” vefat ettiğinde ona “Allah sevdiği insanları yanına erken alır” demek çocuğa iyi gelmez… “Ölüm sebebi” atlanılarak direkt Allah üzerinden izaha çalışmak pedagojik olarak doğru değildir. Böylesi bir cevabı belki yetişkinler anlayabilir, ancak çocuğun bunu anlayabilmesi için çok başka bilgilere de ihtiyacı vardır. Dine ve yaşama dair o bilgileri olmadan verilecek böylesi cevaplar, çocuğun inancını güçlendirmez, aksine iç seslerinin oluşmasına neden olur. Çocuk, duygusal bağ kurduğu kişinin ölümüne sebep olan ve henüz hiç görmediği Allah’a karşı cevapsız sorular sormaya başlar…

Çocuğun “duygusal bağ kurduğu” yakınlarından biri vefat ettiğinde, vefatın “sebebi” söylenmelidir, “müsebbibi” değil…

Yani “Babanın hastalığı çok ilerlemişti, tedavisi mümkün olamadı, vefat etti…” veya “Baban araçla giderken sanırım karşı taraftan gelen aracı görememiş, trafik kazasında vefat etti…” gibi...

Sadece ölüm haberleri değil, travmatik olayların çocuğa izahında da Allah’a vurgu yapılmamalıdır…

Örneğin, çocuğun depremle ilgili sorduğu bir soruya “Depremi Allah yaratıyor, günahı olan kişiler böylece cezalandırılıyor” diye izahta bulunmak, onun inancını kuvvetlendirmez, aksine HUZURSUZLUK veren iç seslerinin oluşmasına yol açar… Bunun yerine, “Toprağın çok altında bir kayma olduğunda, yeryüzünde deprem oluyor. Bu kadar basit aslında…” diye izahta bulunmak “müsebbibe değil, sebebe vurgu yapmaktır.” Ve bu izah, çocuğu inancı ile barışık tutar… 12 yaşından sonraki inanç eğitiminde ise “sıfattan zata” bağ kurucu bir pedagojik usul takip etmek gerekir ki bunu da bir sonraki yazıda ele almaya çalışacağım...

Yazarın 7 Temmuz 2015 tarihli yazısıdır.