Güvenli Bağlanma

Tanıtım

Hayat bağlanmalardan ibarettir.

Hayat bağlanmalardan ibarettir. Önce anneye… Sonra babaya… Aileye… Ardından "yaşama" ve "yaşamaya" bağlanma… Yaşama sevincini kaybetmiş kişiler bağlanamayanlardır. Birçok psikolojik sorunun kökeninde bağlanamamak ya da bağlanmanın şiddetini ayarlayamamak vardır. Ve bu duygusal kazanım ancak çocukluk yıllarında edinilir.

 

Bebeğin, kendisini tümüyle bebeğine bırakmış annesinin kucağında huzur bulmasıyla başlayan, yetişkinlik yıllarında romantik bağlanmalara kadar devam eden hayatın ana çizgisidir bağlanma.

 

Pedagog Adem Güneş yeni kitabı Güvenli Bağlanma'da insanın olmanın, kişilik gelişiminin, hayatın her döneminde sağlıklı ve doyum veren ilişkiler kurmanın esası olan "bağlanma" konusunu ele alıyor.

 

Emzirmeden birlikte uyumaya, aidiyet ilişkisinden ayrılmaya, süt annelikten tuvalet eğitimine, farkında olmadan bebeğe hissettirilen duygusal ve psikolojik şiddetten baba-bebek ilişkisinin sınırlarına varıncaya kadar pek çok konuyu "bağlanma" çerçevesinde değerlendiriyor.

 

 

İçindekiler
 

Başlarken       11

Önsöz  13

Hayat Bağlanmalardan İbarettir        15

Bağlanabilme 17

“Güven Duygusu” Bağlanmanın Özüdür      25

Hisleri Hissedememek          28

Bağlanma ve Bağlanmaya Karşı Koyabilme            30

Bağlanma ve İrade İlişkisi     32

Düşünce Gücü            35

3 Temas İle Bağlanma           36

Ten ile temas    37

Göz ile temas    38

Ses ile temas     39

Bağlanmanın Temeli: Anne ile Yatma         40

Anne ile Yatan Bebekler Daha Huzurlu Oluyor         44

Birlikte Yatarken Bebeğime Zarar Verirsem…          46

Bebekle Birlikte Yatmak Onun Mahremiyet Duygusuna
Zarar Verir mi? 48

Anne-Çocuk Arasındaki Büyülü Bağ: Emme           49

Sütannelik ile Güvenli Bağlanma İlişkisi     51

Hangi Şartlar Altında Emzik Kullanılmalı? 55

Bağlanma İçin Gündelik Fırsatlar     57

Güvenli Bağlanma ve Hastalık         58

Güvenli Bağlanma Döneminde Babanın Rolü          59

Anneden Koparken    63

Birinci Aşama: Sütten Kesme  64

İkinci Aşama: Tuvalet Alışkanlığı      66

Üçüncü Aşama: Yataktan Ayırma       67

Dördüncü Aşama: Odadan Ayırma     71

“Vaktinde ve Yeterince”       75

     Annenin  Güçlüğü 76

     Modern Yaşam ve Annelik          76

     Dakik Bebekler!    80

     İhtiyacın “Yeterince” Karşılanması         82

     İhmal, Suiistimal ve Şiddet          83

Bir Anne Çocuğuna Neden Şiddet Uygular?            90

Yetersizlik Duygusu…             90

Annenin Çocukluk Yılları…    90

Benmerkezci Olmak…             91

Yaşama Sevinci Yoksa…        92

Anne Yeterli Miktarda Uyumalı…      92

İleri Yaşlarda Çocuk Sahibi Olma…   93

Psikolojik Şiddet, Duygusal Şiddet   93

“Sığınacak Bir Liman” Arayışı         97

Mizacı-Fıtratı Bozmak          105

Suiistimal ile İhmaller Fıtratı Bozar         108

Asıl Amaç Davranış Öğretmek Değil      110

Mizaç İhtiyaçları Ortaya Çıkarır  111

Dengeli Yaşam İçin Feraset ve Basiret         115

Feraset Nedir?       115

Ferasetin Basiretle İlişkisi 119

Eşyaya Nüfuz Edebilme, Feraset ve Basiret        122

     Duyguda Özgürlük, Davranışta Disiplin 124

Uyum         125

Feraseti Olmayanlar Sabırsızdır   127

Ebeveynler Çocukların Ferasetini Kapatmamalı 130

Karşıdakini Duymak                                     135

Empati                                                      135

Empati ile Değersizlik-Suçluluk Hissi Bağlantısı           137

Auralar ve Kişilik İhlalleri                       140

 “Atmosfer”                                                   147

Evde Dedikodu Yapılıyorsa…             147

“Evet, Annem Haksızlık Yapmış”       149

“Bu Kıyafet Sana Hiç Yakışmamış”   150

Ebeveyn Küsmemelidir                       150

“Bana Kötü Davransan da Seni Çok Seviyorum”       151

Duygusal Bağı Kesmek                        151

Çocukluk Hisleri Peşini Bırakmaz…   152

Atmosferin Kabuklaşması: Aidiyet          153

“Kaybetmek”                                                 161

Güven Duygusu Sonuç Değil Süreçtir     161

Annelik Cesareti                                      164

Güven Duygusuyla Bağlanma İlişkisi      168

Bağlanma ile Aidiyet İlişkisi                    172

Kazanılmış Güven Duygusu Kaybı          173

Güven Duygusu Kaybedilince                  176

Davranışla Kişilik Birbirinden Ayrılmalı 180

Son Söz: Her Şey İçin Geç mi Kaldım?   183

      Notlar                                                      186

 

Önsöz

İlk çocuğumuzu kucağımıza aldığımızda anne-babalığın bu kadar mesuliyetli olduğunu hiç düşünmemiştik. Oysa dokuz yüz yıl önce Epictetos “Bir insanın anavatanı çocukluğudur” diyerek hepimiz için son noktayı koymuş. Açıkçası bu gerçeği kavramak bizim zamanımızı aldı. Pedagog Adem Güneş Bey’in kitapları, RADYO programları bu zorlu yolda bize hep yoldaşlık etti. Eşim de ben de okuduklarımız, dinlediklerimiz sayesinde çok şey öğrendik. Düşe kalka ama iştiyakla mesafe katederken tek amacımız çocuğumuzun güven duygusunu zedelememekti. Ama her sorumuza cevap, her hatamıza ikaz, her problemimize çözüm bulmakta zorlandığımız zamanlar çok oldu. Şu an elinizde tuttuğunuz gibi bir eserin kütüphanemizde yokluğunu her zaman hissettik. Neyse ki ikinci kızımızın dünyaya geldiği şu günlerde bütün sorularımıza cevap bulabileceğimiz bir başucu kitabımız var artık.

Bence bu eser sadece kendini yetiştirmek isteyen anne babalara değil, aynı zamanda her şeye yeniden başlama cesaretini kendinde bulan yetişkinlere de hitap ediyor. Özü itibariyle de mükemmel şekilde yaratılmış insana nasıl kıymet verileceğini; dünyaya dupduru gelmiş bir bebeğin yavaş yavaş annesine, babasına, ailesine, çevresine sonra da hayata nasıl bağlandığını anlatıyor.

Umarım Güvenli Bağlanma hayatınızda yeni yeni kapılar aralar, anne-babalık kıvamınıza katkı sağlar.

Herkese verimli okumalar dilerim…

Tuba Kabacaoğlu

 

HAYAT BAĞLANMALARDAN İBARETTİR

Hayat bağlanmalardan ibarettir. Önce anneye. Sonra babaya ve aileye. Ardından da yaşama… Yaşama sevinci olmayan kişiler bağlanamayanlardır. Birçok psikolojik sorunun kökeninde ya bağlanamamak ya da bağlanmanın şiddetini ayarlayamamak vardır. 

Bağlanma derin, duygusal bir beceridir ve çocukluk yıllarında edinilir. Bağlanamamak bir sorun olduğu gibi kime ne kadar bağlanacağını bilememek de ayrı bir sorundur. 

Çocukluk yıllarını “güven” duygusu ile geçirememiş kişiler yetişkinlik yıllarında bağlanmaktan kaçınır. Bunlar “bağlanamayanlar”dır.

Bir çocuğun en belirgin davranışı “bağlanma çabası”dır.

Bebek kendisini henüz dünyaya getiren annesine tutunma gayretindedir. 

Bağlanmayla alakalı psikolojide farklı farklı tanımlar yapılsa da bağlanmaya en basit hâliyle “Çocuğun güven içinde kendini bir duygusal yakına bırakabilmesidir” diyebiliriz.

Bağlanma bir sonuçtur, başlangıç ise güven duygusudur.

Kaygı varsa duygular özgürce yaşanamaz. Kaygı bağlanamamanın verdiği tedirginliktir, kişinin kendini emniyette hissedememesi hâlidir. 

Çocukluk döneminde güvenli bağlanma süreci yaşamamış kişiler yetişkinlik yıllarında iç dürtülerinin esiri olur, bağlanmaması gereken kişilere ve durumlara bağlanır. Örneğin lise çağındaki çocukların yoğun duygusal bağlanmalar yaşaması ve bunlara karşı koyamamalarının altında yatan temel etken erken dönemde çocuk ile ebeveyn arasındaki bağlanma problemidir. Bu nedenledir ki uzmanlar, babaları ile duygusal doyuma erişmemiş kız çocuklarının daha fazla erkek arkadaş arayışına girdiğini söyler. 

Ten ile temas 

Bağlanmanın en etkin yolu tensel temastır. Çocuk ilk iki yıl yoğun bir şekilde tensel temas açlığı çeker. Sükûnet içinde dokundukça rahatlar, gevşer, kendini emniyet içinde anneye bırakır. Bu bırakmışlık hali, anne-çocuk bağlanmasının en önemli bağlanma noktasıdır. 

Göz ile temas

Bağlanmanın en güçlü ikinci kanalı “göz ile temas”tır. Göz, duygu dünyasının dışa açılan kanalıdır. Kişi duygularında ne yaşarsa göz içteki duyguyu dışa yansıtır. Sevinçli anlarda göz hafif kısılır ve bakışlar sıcaklaşır… Korku, öfke ve kızgınlıkta göz bebekleri büyür… Mutluluk ve sevinç anlarında “göz suyu” göze ışıltı vererek onu ıslatır, hissizlik ve duyarsızlık anlarındaysa gözler ölü gibi cansızlaşır… Gözün duyguyu dile getiren bütün bu istemsiz hareketleri bebek tarafından oldukça net algılanır. Çocuk kendisine öfke duyan birini, gözlerinden anlar. Hissizce bakan göze karşı kendini kapatır. Duyarsızlığa karşı ağlayarak kendini korumaya çalışır. 

Ses ile temas

Ses ile çocuğa temas etmek, bağlanmanın “güven” eksenli kısmını oluşturur. Çocuğu ile bağlanmaya çalışan bir anne, ses tonunu “sıcak” ve “içten” kullanmalıdır. Sert, ince, sesle emredici ve kararlı bir duyarsızlık içinde bir konuşma biçimi, çocuk ile bağlanmayı zarara uğratır. Sesin okşayıcı, kulağa hitap edici, kendi içinde melodik bir yapıya sahip olması gerekir. 

 

“VAKTİNDE VE YETERİNCE”

Güven duygusunun oluşmasındaki temel faktör ihtiyaçların “vaktinde ve yeterince” karşılanmasıdır. 

Duyusal gelişim dönemindeki bir çocuğun güven duygusunu zedeleyen en önemli unsur çocuğun ihtiyaç duyduğu an ihtiyacının giderilmemesidir. İhtiyaç olarak fizyolojik, ruhsal, duygusal çalkantılar, korkular, anlamsız sevgi ihtiyacı, mahcubiyet anı, uykuya dalma sırasında çocuğun yaşadığı hâller gibi birçok durum sıralanabilir. 

Çocuğu ihtiyaç hâline sokan durum giderilmiyorsa çocukta içsel direnç, tepkisellik ve kendini ebeveyninden ayrı tutma çabası görürüz. Bu durum bağlanmanın zarara uğradığının sinyalidir. Dolayısıyla özellikle ilk iki yıl ve dört yıla kadar azalan bir süreçte çocuğun duygusal ihtiyaçları koşulsuz, uyum içinde giderilmelidir. 

Birçok yetişkin, çocuğa çok yüz vermemeyi eğitim tarzı olarak benimsemiştir. Hâlbuki bu tutum çocuğun benlik yapısını zarara uğratır. Bazı yetişkinler ise çocuğun isteklerini annenin gidermesini çocuğun anneyi kullanması, kandırması gibi görür. Bu yanlıştır. Çünkü çocuğun içinde ilk dört yaş döneminde anneyi çağırarak kandırma, oyun oynama, suiistimal etme gibi anormal duygular yoktur. Sadece bu dönem “ihtiyaç” dönemidir, ihtiyacı kim karşılarsa çocuk ona bağlanır. 

 

“SIĞINACAK BİR LİMAN” ARAYIŞI

Güven duygusu emniyet hissini oluşturur. Emniyet hissi ile var olan biri, kişiliğine zarar verilmeyecek olmasının keyfini yaşar. Aksi takdirde oldukça kasılır, kendini tehlikelerden koruma çabası içine girer, gerginleşir. 

Çocuğun ilk tadacağı duygu aile içinde “güven” duygusudur. Çocuk “Annem babam zarar veren, zorlayan, baskı yapan insanlar değil, beni olduğum hâlimle kabul ediyor, incitmiyor. Çevremiz de tıpkı onlar gibi” diye hissetmelidir. 

Emniyet hissinin oluşmasında aslında iki temel faktör vardır. Birincisi kişinin kendini var olduğu hâliyle ortaya koyabilmesi, ikincisi de bu hâl ile çevresi tarafından kabul edilmesidir. 

Evet, günümüz anne babaları çocuklarını seviyor, onlarla ilgileniyor. Fakat çok önemli bir şey eksik kalıyor. Çocuğu “o hâli” ile kabul etme… Çünkü çocuğun doğal bir şekilde var olması ayrı, ebeveynin bunu kabul etmesi apayrıdır. 

Ebeveynin çocuğun içinden geldiği gibi davranmasına tepki vermemesi, çoğu kez özgür bırakması onu olduğu şekilde kabul ettiği anlamına gelmez. Burada kilit nokta çocuğun duygularına, hislerine, düşüncelerine, hayallerine “eşlik etmek”, “eşduyum” gerçekleştirebilmektir. 

Mesela çocuk hayal kurar, bir yere gitmiş gelmiş gibi anlatır. Ebeveyn anlatımı “etkin” şekilde dinler, oğluyla-kızıyla aynı heyecanı iç dünyasında yaşarsa çocuğunu var olduğu hâliyle kabul etmiş olur. Çocuğun hayal ve anlatımlarına duygularıyla eşlik etmez, jest ve mimiklerini onunla eşgüdüm hâline getiremezse çocuğuna özgür bir ortam sunsa bile onunla bütünleşemez. 

Bunun ötesinde, ebeveyn çocuğun coşku dolu anlatımlarını eleştirel göz ve dudak hareketleriyle takip ediyor, duygusuz ve ruhsuz vaziyette ona sadece bakıyorsa anne baba açısından bu utanç verici bir durumdur. 

Bu şekilde sürekli engellenen, hayallerine itiraz edilen çocuklar bir süre sonra ebeveynle bir şey paylaşmamaya başlar ve her duyguyu kendi içinde yaşar. 

Çocuklar rol modeller aracılığıyla gelişimlerini tamamlamak ister. Bu esnada kendisinin anne, annesinin de kızı olmasını planlar. Kız çocuğu baba olmak istediği zaman bu da çok anormal değildir. Çünkü çocuk yaşamların her birini etraftan görerek öğrenir. 

Bu açıdan bakıldığında çocuk ile ebeveyn arasındaki uyuşmazlığın en problemli alanı burasıdır. Çocuk kendini doğal hâliyle ortaya koymaya çalışırken ebeveyn “Hayır, öyle değil, böyle olacak” diye yönlendirmeye başlarsa çatışma ve uyumsuzluk ortaya çıkar. Bu gibi tavırlara ebeveynlerin yakasını bir türlü bırakmayan gerçeklik saplantısı neden olur. Oysa çocuğun gelişim dönemlerini hesaba katmadan, onu eleştirel bir gözle değerlendirmek, çocuğu hayal kırıklığına uğratmaktır. 

 

MİZACI-FITRATI BOZMAK

Çocuğun “kim” olduğunu, ruhsal yapısının neye uygun olduğunu bilmeden ona yaklaşmak onun gelişimi için risk oluşturur. Yani Fatih Sultan Mehmet olacak bir çocuk Mevlana’ya dönüştürülmeye çalışılıyorsa problemler başlar. Bundan dolayı ebeveynler, kişiliğin sorunsuzca nasıl geliştiğini ya da hangi yanlış tutumlarla zarara uğratıldığını bilmelidir. Konuyu biraz daha netleştirebilmek için önce “Fıtrat, mizaç nedir?” sorularına cevap verilmelidir.

Fıtrat “bir varlığın kendine ait türünün özelliğini barındırmasına” denir. 

Örneğin insan fıtratından bahsediyorsak, “insan türünün” özelliklerine “insan fıtratı” denilir. Ya da “kuşların fıtratı” denildiğinde, “kuşların ortak özellikleri kastedilmiştir; onların uçmaları, gagalarının olması, ötmeleri o canlı türünün genel özellikleridir. Veya “kadın fıtratı” denildiğinde insanlar içindeki bir grup olan “kadınların” ortak özellikleri kast edilir. 

Mizaç ise; bireyin kendine has özellikleridir. 

Her bir bireyin, sadece kendisine has özelliği o kişinin mizacını ifade eder. 

Dünyada yaratılmış insan kadar farklı mizaç özelliği bulunur. Fakat fıtrat birdir. Fıtrat genel özellikler, mizaç ise bir fıtrata sahip şahsın sadece kendisine has özellikleridir. 

Fıtrat ve mizaç doğuştandır. İnsanın özünü oluşturur. 

Mizaç fıtratla asla çelişmez. Çeliştiğinde kişilik bozukluğu riski başlar. Bu çelişki doğuştan değil, kişinin sonradan edindiği alışkanlıklardan kaynaklanır. 

 

DENGELİ YAŞAM İÇİN FERASET VE BASİRET

Feraset Nedir?

Ferasetin kelime anlamı öngörüdür. Aynı zamanda farkına vararak yaşama, bir süre sonrasını tahmin edip hissedebilmektir. Duyuların işlevselliğiyle hayatı yudum yudum tatmaktır, bir bardak su içerken onu zerresine kadar hissedebilmektir. 

Alışkanlık kazanmadan yaşamaktır. Çünkü bu insanda iki şeyi ortadan kaldırır; biri hissedebilme diğeri de irade. 

İradede uyanıklık mecburidir. İrade yoksa “Bir kişinin sürekli ve iradi davranışları” şeklinde tanımlanan karakter de ortadan kalkar. Mesela alışkanlıklarıyla namaz kılan birine “namaz karakteridir” denilemez. Orada irade ve uyanıklık hâli ortadan kalkmıştır zira. 

Ferasetin Basiretle İlişkisi

Feraset aynı zamanda fark etmektir. Bunun için de “görebilmek” gerekir. İşte “görebilme yeteneği” olarak tanımladığımız basiretle feraset bundan dolayı birbiriyle ilintilidir. 

Ne feraset basiretsiz, ne de basiret ferasetsiz olabilir. Kişi olayları, kâinatı basiretle görür sonra da olaylar arasındaki ilişkiyi-ilintiyi ferasetle yakalayabilir. 

Konuyu biraz daha ayrıntılandıralım. Eşyayı ya da olayı tek başına görebilmeye “yalın görebilme” diyoruz. Örneğin kişi sandalyeyi, masayı, kütüphaneyi direkt görür ama birbiriyle ilişkisini çözemez. “Bu parçaların devamında hangisi gelmelidir?” diye sorduğumuzda cevap “Araba” olabilir. 

Yalın görebilme eşyalar arasındaki ilişkiyi fark edebilecek hâle getirildiyse ancak o zaman basiretten söz edebiliriz. Eşyalar arasındaki ilintiyi görebilmekse eşyaya nüfuz etmenin sonucudur. Üstelik enerji de gerektirir. 

Halk arasında “tembel” diye tarif edilen kişilerin yeteneklerinin sınırlı kalmasının sebebi eşya ve olaylar arasındaki ilişkiyi-ilintiyi görememeleridir. Bireyin gücü bunları algılamaya ne yazık ki yetmez. 

Aslında modern psikoloji feraset ile basiretin birleşimine “zekâ” diyor ve bunu “olaylar arasındaki ilişkiyi en hızlı şekilde kavrayabilme yeteneği” olarak tanımlıyor. O yüzden zekâ ölçüm testlerinde birbiriyle ilişkili üç resim verilir, dördüncünün bulunması istenir. Orada kişinin basireti ölçülür. Bellek gücü ne kadar yüksek çıkarsa zekâsı da o kadar fazladır, gözüyle bakılır. 

 

KARŞIDAKİNİ DUYMAK

Empati

Benlik, kendini emniyette hissederse güzel kokulu çiçekler gibi etrafa ruhsal salınım yapar. Bir de kendini annelik hissiyatına bırakmış, duru bir kadının duygularıyla buluşursa bağlanma gerçekleşir. Böylece ilk ruhsal temas başlar. Ondan sonra çocuk buradan elde ettiği yetenek, başarı ve beceriyle karşısındakinin duygu dünyasına temas edebilecek empati gücünü kendi içinde geliştirir. Aslında bizim duygusal gelişim dediğimiz olgunun özünde de empati vardır.

Auralar ve Kişilik İhlalleri

Eşyaya nüfuz edebilme eşyayla özgürce meşgul olmanın, onu kavramanın bir neticesidir. Bunu başarabilmiş kişiler asla eşyayı cansız-değersiz göremez, ona zarar veremez, her zerresinin kıymetini bilir, varlık sebebini en iyi şekilde anlamaya çalışır. İnsanla k da aslında böyle bir şeydir. 

Empatisizlik kişinin hak ve auralarına saygısızlığı da beraberinde getirir. Kişilik ise fiziksel, duygusal ve zihinsel auraların birleşiminden oluşur.

Uzmanlar çocuk eğitimini “Çocuğa kişilik ve karakter kazandırma” olarak tanımlar. Yani çocuk yetiştirmek kızınızın-oğlunuzun dişlerini fırçalaması, erken uyuması, çok kitap okuması değildir. 

Kişilik ise çocuğun kendi aurasını (sınır-alan) oluşturabilmesidir. Bunu “Çemberin içine alınmış biri” gibi de hayal edebilirsiniz. Eğer bir ebeveyn çocuğunun kişilik sınırına bodoslama girip onu ihlal ediyor, umursamıyor, bu sınıra istediği gibi girip çıkıyorsa çocukta kişilik oluşumu engellenir. 

 

“ATMOSFER”

Atmosfer oluşturma, kültürümüzde, çocuk terbiyesinde ve insani ilişkilerde oldukça önemli yer tutar. “Kızım sana söylüyorum gelinim sen anla” göndermesi atmosfer oluşturmaktır mesela. Karşı tarafa direkt değil indirekt nüfuz etmektir. 

Atmosfer oluşturmayı modern pedagoji de sıklıkla kullanır. Çocuğun bazı davranışlarını değiştirmesi isteniyorsa ona hikâyeler anlatılır. Çocuğun baş kahramanla sı sağlanır. Kahramanın davranışlarının nasıl değiştiği anlatılır, bu yolla çocuğa nüfuz etmeye çalışılır. Bazı aileler bu yöntemi bilinçli şekilde kullansa da çoğu aile evdeki atmosferi direkt çocuğa yansıtır.

 

“KAYBETMEK”

Çoğu ebeveyn çocuklarına kazandırdıkları güven hissinin devamının nasıl olacağını, ilerleyen yıllarda nelere dikkat etmesi gerektiğini merak ediyor. Yanlış birtakım tutum ve davranışa düşmemek için kaygılanıyor, bir çuval inciri mahvetmekten korkuyor.

Öncelikle güven duygusunun temel fonksiyonunu tekrar hatırlamak gerekir. Güven duygusu veya emniyet hissi çocuğun kabuğundan çıkıp mizacını ortaya koyabilmesi için gereklidir. Yalnız burada geçen “güven duygusu” çocuğun annesine, babasına ya da kendine güvenmesi değil içinin, benliğinin kendini güvende hissetmesi hâlidir. Bir başka deyişle çocuğun içinde bulunduğu ortamdan güven duymasıdır.

Mezdeke yerine sesli kitap

Geçen hafta bu köşede, okul servislerinin eğitimin bir parçası olması gerektiğinden bahsetmiştim. Ebeveynlerin araçların modeline dikkat ettiği kadar, çocukların o servislerin içinde neler yaşadıklarına da özen göstermesi gerektiğinin altını çizmiştim.

İyi ki çizmişim. Bu yazıdan sonra aldığım geri dönüşlere baktığımda gördüm ki, okul servisleri eğitimin görünmeyen bir yarasını oluşturuyor.

İşin acı tarafı, ebeveynler bu yarayı görüyor, ama çok da yapacak bir şeyleri olmadığı için gözlerini kapatmış durumdalar. Ta ki ciddi bir sorunla yüz yüze gelinceye kadar…

İşte size iç acıtıcı bir örnek:

“Adem Bey, yazınızdan sonra bu konuyu sizinle paylaşma ihtiyacı hissettim. Geçen yıl kızım, hep servisteki olumsuz atmosferden bahsediyordu. Ama bizim asıl şok geçirmemize sebep olan olayı okullar kapanmadan bir hafta önce yaşadık. O gün kızımın saçlarını özenerek bağlayıp okula yolcu etmiştim. Okul dönüşünde ise saçları açılmış, ter içinde kalmıştı. Eve gelince ‘Ne oldu kızım? Bu ne hâl?’ diye sorduğumda, ‘Anne hani okullar tatil olacak ya… Servisçi amca Mezdeke’yi açtı… Hostes abla da hadi kalk oyna dedi… Ben de servisin içinde oynadım, herkes de beni alkışladı.’ deyince kanım dondu… Aracın içindeki küçük bir boşlukta dansöz gibi oynatılan kızım, servisin ani bir manevrasıyla savrulup düşebilirdi. Sinirimden kendi kendimi yedim. Ertesi gün duyarlı olduğunu düşündüğüm okul yönetimiyle bu konuyu konuştum ama derdimi tam anlatamadım. Anlatamadığım gibi bir de adım ‘problemli anne’ye çıktı.”

Bir başka anne ise okul servisi tecrübesini şöyle anlatıyor: “Hocam, biz ailecek araç içinde emniyet kemerini mutlaka takarız ve bu güzel alışkanlığı küçük yaştan itibaren oğlumuza da kazandırdık. Ama maalesef bizim yıllar süren bu eğitim kazanımımız bir haftalık okul servisi sürecinde yıkıldı gitti. Oğluma servise bineceği ilk gün sıkı sıkıya tembih ettim emniyet kemerini mutlaka taksın diye… Akşam olup servisten aldığımda, ‘Emniyet kemerini taktın mı oğlum?’ diye sordum. Oğlum ilk defa bana karşı öfkeli bir ses tonu ile ‘Bir daha bana emniyet kemeri deme anne! Herkes benimle dalga geçti.’ dedi… ‘Neden oğlum? Ne oldu ki?’ diye tekrar sorduğumda, ‘Serviste emniyet kemeri takılmazmış… Servisçi amca 20 yıllık şoförmüş, korkmama gerek yokmuş…  Eğer emniyet kemeri takmak istersem uçakla yolculuk yapmalıymışım.’ dedi. O gün bugündür çocuğum kendi hususi aracımızda dahi emniyet kemeri takmaz oldu…”

Onlarca örnekten birkaçı idi bunlar…

Evet, bu örnekler sorunun bizzat kendisi… ‘Peki, çözüm için ne yapılabilir?’ diye düşünürken, bir habere rastladım. Haber içeriğinde, Kayseri’de uygulanan sesli kitap projesinden bahsedilmiş. ‘Sesli Kitap’ projesi ile ‘100 Temel Eser’in Kayseri’deki tüm okul servislerinde dinletildiği aktarılmış. Bu proje sadece Kayseri ile de sınırlı kalmamış, Türkiye genelinde 4 bin 400 servis aracında hayata geçirilmiş…

Ne denir buna bilmiyorum! Yukarıdaki olumsuz örneklerden sonra bu duyarlı projeye şapka çıkarmak gerekir. Anca, Kayserili ‘dehası’ ile ortaya çıkan bu proje burada kalmamalı, il il yaygınlaştırılmalı. Sadece ‘100 Temel Eser’ değil, yol boyunca ‘Mezdeke’ çalıp çocukları oynatmak yerine, olumlu davranışlar kazandırmak için hazırlanmış, ‘RADYO tiyatroları’ dinletilmeli.

İşte bu bir toplumsal duyarlılıktır.

Veli-okul işbirliği içinde geliştirilecek olan ‘Eğitim Serviste Başlar Projesi’ servis araçlarındaki bu çirkinlikleri önleyebilecek bir reçete olabilir. Çocukların yol boyunca ‘kaba, çirkin’ sözleri işitmeleri ya da trafik kuralları ile ‘dalga geçen’ konuşmalara şahit olmaları yerine okul yolunda eğitimi başlatmış oluruz.

Ben inanıyorum ki böylesi kaliteli bir hayatı, bizim ülkemizin çocukları da hak ediyor. Yeter ki yetişkinler çocukların neler yaşadığını görebilecek duyarlılığa sahip olsun, böylesi duyarlıca hazırlanan projelere candan destek çıksınlar.

 

Bu ayıp kimin?

Üniversite yıllarında Kolombiyalı bir arkadaşım vardı. Hollandalı bir ‘koruyucu ailenin’ yanında büyüdüğü için kendisini Hollandalı kabul ediyordu…

Bir defasında “Bu nasıl bir duygu Marivel?” diye sordum. “Berbat!” diye cevap verdi… “Kim olduğunu bilmiyorsun… Anne babanın dilini konuşamıyorsun… Gerçek aileni tanımayı istiyorsun ama onları kendi yaşamına dâhil etmekten korkuyorsun…” diye cevap verdi…

İnsan için oldukça trajik bir durum…

Kolombiyalı Marivel’e haksızlık yapıldığını düşünmüşümdür hep…

Her çocuğun yeri kendi anne babasının yanıdır… Çocuğunu uzaklaştırarak o aileyi terbiye etmeye çalışmak, çocuğu korumak gibi değerlendirilse de, hiçbir aile bir çocuğa kendi ailesi gibi fayda sağlayamaz…

Velev ki bir çocuk o veya bu sebeple ailesinin yanından alınsa bile, o çocuğun bir gün aileye yeniden teslim edileceği gerçeğinden yola çıkılarak, onun kendi ana dilini öğrenmesi, anne babasının kültürel değerlerini tanıması çocuğu aileden ayıran kurumların sorumluluğu olmalıdır…

Ama maalesef, Hollanda’daki koruyucu aile sistemi, bu açıdan çocukların yararına çalışmıyor… Çocuk kendi ailesinden “geçici” olarak alınıyor olmasına rağmen, aileden “kalıcı” olarak uzaklaştığı unsurlara özenli davranılmıyor…

Bu durum çocuk hakları ihlalidir… Ve bunu çocuğu koruma adına yapılması ise ciddi bir ironidir…

Çocuğu korumak, onu sadece şiddetten korumak anlamına gelmemelidir… Çocuğun “benlik bütünlüğünü” koruması, gelecekte “Sen kimsin?” sorusuna cevap verebilmesi, ruh sağlığı açısından oldukça önemlidir…

Hollanda Başbakanı Mark Rutte, koruyucu ailelerin yanına yerleştirilmiş çocuklar için “Tabii ki ebeveynlerin de çıkarı düşünülmeli, fakat bizim için önemli olan çocuğun çıkarlarıdır.” diyor...

Bir çocuğun en önemli çıkarı ebeveyni ile aynı dili konuşabilmesidir... Eğer çocuğun bu en temel hakkını elinden alıyorsa, o çocuğun çıkarlarının düşünüldüğünü iddia etmek doğru olmaz…

Resmî verilere baktığımızda, Hollanda’da her yıl 19 bin çocuğun korunması talebi ile dava açılıyor. Bu çocukların yaklaşık 8 bininin “şartlı” olarak ailenin yanında kalmasına izin veriliyor. Bu şart, çocuğun yaşadığı eve bir gözetmenin/hakemin misafir edilmesidir… Bu hakem, yaklaşık bir ay boyunca aile ile yaşıyor ve ailede gördüğü her şeyi mahkemeye rapor ediyor… Aile çocuğa yeniden en ufak bir şiddet uygularsa çocuk ailenin elinden alınıyor…

Ailesine şartlı iade edilen çocukların haricinde bir de her yıl yaklaşık 3 bin 500 çocuk ailelerinden alınıp koruyucu ailelere teslim ediliyor…

Bir uzman olarak bu durum hiç içime sinmemiştir… Bir çocuğun aileden kopartılıp bir başka aileye verilmesi çok da akıllıca gelmedi hiç… Çocuk belki akrabasına yerleştirilebilir, komşuya yerleştirilebilir… Bir pedagog, psikolog nezaretinde aile terapiye alınabilir… Ama daha 6 aylık çocuğun anneden ayrılması çocuğu korumak değildir…

5 yıl kadar önce idi… Biz de “koruyucu aile” olmak için Hollanda Çocuk Esirgeme Kurumu’na müracaatta bulunmuştuk… Niyetimiz, böylesi çocukların kendi dilini, kültürünü koruyabilmesi için sıcak bir aile ortamı sunmaktı… Hollanda’da bir çocuğa koruyucu aile olabilmek için ciddi birtakım denetim mekanizmalarından geçmeniz gerekiyor… Bütün bunları sorunsuzca geçtik… Daha sonra da koruyucu aileler için kursa katılmak zorunluluğu vardı… O kursa da katıldık…

Katıldığımız kursta içimiz çok yandı. Zira yaklaşık 392 bin Türk’ün yaşadığı bu ülkede, koruyucu aile olmak için kursa katılan sadece 9 Türk vardı…

Son günlerde Hollanda’daki “koruyucu aile” sistemi Türkiye tarafından tartışmaya açıldı… 6 aylıkken anne babasından alınan ve bugün 9 yaşında olan Yunus isimli bir çocuk, eşcinsel iki kişinin koruyuculuğunda yaşıyor…

Üzüntü verici olan, Yunus’un eşcinsel iki kişinin yanında yaşıyor olmasından çok, 392 bin Türk’ün yaşadığı ülkede bu çocuğa “buyur gel” diyecek bir tane Türk ailenin olmaması… Bu sorunun çözümü, öyle ya da böyle, koruyucu aile sayısını artırmakta gizli…

Bunun için Hollanda televizyon ve RADYOlarında Türk ailelerin “koruyucu aile” olmasını teşvik edici çalışmalar yapılmalı… Zaten Hollanda Başbakanı Rutte, yaptığı açıklamada bu konunun altını ısrarla çiziyor. Rutte’nin “Çocukları aynı kültürel değerlere sahip ailelerin yanına vermeyi biz de istiyoruz, ama yok…” demesi, sanırım Hollanda’nın değil, bizim ayıbımız…

 

Ebeveynleri tedirgin eden reklama RTÜK yetersiz kalıyor

Bir okuyucumdan gelen mektubu paylaşmak istiyorum,

“O gün hava güzel olduğu için küçük kızım ile parkta oynamaya çıktık. Onu salıncağa bindirip salladığım sırada, tam karşımda çardak altına oturmuş 3 erkek 3 kız çocuğu gördüm. Sanırım okuldan kaçmışlardı. Kızlar eteklerini dizlerine kadar çekmiş, oğlanlar kravatlarını gevşetip aşağı sarkıtmış. Tavır ve davranışlarıyla etrafı rahatsız ediyorlardı. Kahkaha sesleri beni de rahatsız ettiği için salıncaktaki kızımı alıp yola koyuldum. Parktan ayrılmak üzereydim ki, çocuklardan birini arkadaşlarına sırtını dönük halde elinde kola şişesi ile fark ettim. Şişenin içine bir şeyler damlatıyordu. Diğer gençler ise habersiz gülüşüyorlardı. Neden sonra bu genç içine bir şeyler damlattığı kolayı gülüşen kızlardan birine uzattı. Kız, kolayı tereddüt etmeden aldı. Ben şüphelendim, kızın yanına yaklaştım, ‘İçme o kolayı’ dedim. Kız yüzüme baktı, öylece kalakaldı. Kızın elindeki kolayı aldım ve yere attım. Kolaya bir şeyler damlatan çocuk ayağa kalktı ‘N’oluyor ya!’ dedi. Ben kızgın bir şekilde, ‘Nedir o cebindeki çıkar’ dedim. Gençler ilk şoku atlattıktan sonra, biri benimle dalga geçercesine, ‘Gergedan abla o, gergedan’ dedi ve hepsi gülmeye başladı. Kendimi o an hiç iyi hissetmedim. Kızımı kucakladım ve eve gittim. O çocuk kolaya ne damlatıyordu, niyeti neydi bilemedim. Sonradan ‘Acaba ben mi kötü düşündüm?’ diye o günkü davranışımdan rahatsız oldum. Birkaç hafta sonra İstanbul’dan Ankara’ya gidiyorduk. Araçta RADYO açıktı. RADYOda bir pazarlamacı, laubali üslupla utanç verici bir ürünün reklamına başladı. Reklamda, kızların kolasına, limonatasına damlatılacak bir ilaçtan bahsediliyordu. Parktaki çocuğun kolaya damlattığı şey geldi aklıma… RADYOdaki reklamı dinlerken arkadaki oğlumun da varlığı ile yüzüm kızardı. Tanıtıcı reklam erkek ve kadınlar için hazırladıkları özel kapsüllerden bahsediyor, nasıl da işe yarayacağını ballandıra ballandıra anlatıyordu. Dayanamadım ve kanalı değiştirdim. Ancak başka RADYO kanalında yine aynı reklamla karşılaştım. RADYOyu tamamen kapattık. Açık açık, kız çocuklarının içeceklerine damlatılan bir etken maddeden bahsediliyor olmasından dolayı ülkemizdeki anne babalar adına çok tedirgin oldum. RADYOları denetleyen kurumun bu tür yayınlar yapılmasına izin verilmesine bir anne olarak öfke duydum.”

Bu mesajı aldığımda önce inanamadım.

Kadına yönelik ‘şiddete’ ve çocuğa yönelik istismara büyük tepki veren medyanın, RADYO vasıtası ile içeceklere ilaç damlatarak istismarlara kapı aralıyor olmasını yakıştıramadım. Reklamdan üç beş kuruş kazanılıyor olsa bile, böylesi bir ürünün gündüz vakti cümle âleme duyurulması o RADYO çalışanlarını da rahatsız etmesi gerekirdi.

Acaba konu hakkında RTÜK’e şikâyetlerde bulunulmuş mu ve Sağlık Bakanlığı bu konuda bir bilgilendirme yapmış mı diye kısa bir araştırma yaptım. Ancak orada karşılaştığım manzara insanın içini daha da acıtacak cinstendi.

Zira bakanlık, bu ürünün insan sağlığına zarar verdiğini ve ölümlere sebep olabileceği ikazını kamuoyuna duyurmuş. Fakat ürünün hâlâ gümbür gümbür tanıtımı yapılıyor.

RTÜK’e yüzlerce şikâyet ulaşmış, bu şikâyetlerden 7’si sonuçlandırılmış.

RTÜK’ün verdiği karar şu şekilde: “6112 Sayılı Kanunun 9’uncu maddesinin altıncı fıkrasının (c) bendindeki, ‘Yanıltıcı olmamak ve tüketicinin çıkarlarına zarar vermemek’ hükmünü ihlal ettiği gerekçesiyle yayıncı kuruluşa 1.187 TL para cezası verilmiştir.” Evet, yüzbinlerce aileyi tedirgin eden, çocukların kolasına, limonatasına damlatarak onların istismar edilebilmesine zemin hazırlayan, yüzbinlerce lira kazanç sağlayan böylesi bir ürünü tanıtan kanala sadece 1.187 lira para cezası verilmiş.

Bu ceza caydırıcı olmuş mu? Aksine, bu kadar az ceza almaktan kaynaklanan cesaretle olsa gerek ki, şu an onlarca RADYOda, yüzlerce internet sitesinde reklamlar devam ediyor.

Böylesi bir durumda madem RTÜK yetersiz kalıyor, o halde anne babalar bu RADYOlar ile kendileri bizzat görüşerek şikâyetlerini iletmeli. Eğer, şu an on binlerce kapsülün satıldığı iddiası doğru ise, bir süre sonra birilerinin çocuklarının başı fena halde derde girecek gibi duruyor...

Yazarın 06 Mayıs 2013 tarihli yazısıdır

Çocuklara uyurken Kur’an dinletmek doğru mu?

Teravih namazında bir baba gördüm. Henüz 3 yaşlarındaki oğlu ile gelmiş namaza. Vakit hayli geç olduğu için yavrucak dayanamadı, oturduğu yerde uyudu kaldı… Babası, çocuğu, namaz kıldığı safın hemen yanına, yere yatırdı…

Cami sıcak olduğu için camlar açık ve rüzgâr esiyordu bir baştan bir başa… Çocuğun yattığı beton zemin sert… Fırsat buldukça gözlerim hep çocukta… Akşam rüzgârı üşütüyor olsa gerek ki çocuk arada bir sıçrayarak uyanıyor, sonra uykuya yenik düşen gözler hafif hafif tekrar kapanıyor…

Teravih namazı yaklaşık 45 dakika sürüyor…

Sanırım babası, “Çocuk uyurken Kur’an sesi duysun” diye bunu bilinçli olarak tercih ediyordu…

Ama bu doğru değil…

Çocuğun Kur’an atmosferinde uykuya dalması güzel, fakat henüz 3 yaşındaki bir çocuğun üşüyerek ve sert bir zeminde Kur’an dinlemesi doğru değil…

Çocukluk döneminde Kur’an huzur ortamında dinlenirse, yetişkinlik döneminde her Kur’an sesi duyulduğunda, çocukluk dönemindeki o huzur yeniden yeniden hissedilecektir…

Ramazan’ın başında bir anne mail ile şu soruyu sormuştu: “Eşim bir arkadaşından duymuş… Çocuklar uyurken Kur’an dinlerse dindar olurmuş… O yüzden 4 yaşındaki çocuğumuza gece kulaklık takıyor ve Kur’an dinletiyor, bunun faydası olacağını düşünüyor. Ben ise tereddütlüyüm. Çünkü çocuğumun son günlerde uykusunu tam alamadığını görüyorum. Hep bir huzursuzluk hali yaşıyor.”

Ebeveynler çocuklarının dini değerlerine bağlı olması için ellerinden gelen çabayı sarf ediyorlar… Ama bu samimi çabalarda doğru pedagojik yöntemler kullanılmazsa gelecekte hiç ummadık olumsuz sonuçlar doğurabilir…

Çocuklara uykuda Kur’an dinletmek de bunlardan biri…

Şöyle izah edelim…

Biz artık biliyoruz ki insanın uykuya daldığı anda birkaç dakika boyunca yaşadıkları ve uyanmadan önce çevresinde hissettikleri bilinçaltına tesir ediyor…

O yüzden çocukların akşam yatırılması sırasında anne babalara “Çocuklarınızı yatırırken özel ilgilenin, sohbet edin, iyilikler ve güzellikler anlatın ve öylece uykuya yolcu edin.” diye tavsiye ediyoruz… Ve yine aynı şekilde “Çocuklarınızı uyandırırken sarsmadan, onları incitmeden hafif hafif uyandırın… Zira çocukların uyanma anı uykuya dalma anı gibi, bilinç altında oluşacak hatıralar açısından oldukça önemlidir… Gerekirse dokunarak uyandırmak yerine, camları açıp odanın içinin temiz oksijenle dolması sağlayarak çocuğunuzun uyanmasını kolaylaştırın… Ayrıca çocuğunuz uyanırken, kısık sesli bir Kur’an, bir ilahi veya RADYO tiyatrosunu dinlemesi onun bilinçaltında huzur dolu olumlu izler bırakacağı için oldukça önemlidir.” diyoruz…

Fakat sadece uyurken değil de bütün gece boyunca kulağında bir ses var olursa, çocuğun uyku kalitesi düşer… Derin uykuya dalması zorlaşır… Böylece çocuk hırçınlaşır, uyku ile elde edilen gelişimler olan boy uzaması, iştahın oluşması, günlük enerjisinin depolanmasında aksaklıklar oluşur…

O yüzden çocuğun bütün bir gece boyunca değil, uykuya dalarken veya uykudan uyanırken Kur’an dinlemesi daha uygundur…

Bununla birlikte eğer çocuğun Kur’an dinlediği ortam ona huzur veren bir ortam değilse, çocukta Kur’an’a karşı içsel bir tepki oluşabilir…

Mesela, aile içinde gergin ve tartışmalı geçen bir akşamın ardından yatırılan çocuğa Kur’an dinletmeye kalkışılır ise, çocuk, dinlediği Kur’an ile evdeki huzursuz ortamı bilinçaltında birleştirir. İlerleyen yıllarda, bu çocukta, Kur’an denilince evdeki huzursuzluk, aile içi huzursuzluk deyince Kur’an çağrışım yapar…

Bu yüzden çocuklara Kur’an’ı huzur veren bir ortamda dinletmeli, çocuğun hatırasında Kur’an huzur veren bir atmosfer ile canlanmalıdır.

Pedagojik olarak bakıldığında, ebeveynin niyeti iyi olabilir. Ama unutmamak gerekir ki niyet ne olursa olsun, bir eğitimin içeriği kadar, o eğitimin nasıl ve hangi şartlarda çocuğa sunulduğu da önemlidir…

 

Çocuklar için bayram ne anlama gelir?

Ramazan boyunca katıldığım programlarda genelde ilk soru “Çocuk için Ramazan ayı ne anlama gelir?” oldu. Bayramın yaklaştığı şu günlerde ise soru birazcık değişti: “Çocuk için bayram ne anlam taşır?”

Pedagojik olarak bakıldığında, çocuk açısından Ramazan ayı tek bir anlama gelmez. Çocuk için Ramazan ayının anlamı, yetişkinlerin bu aya verdiği değerdir. Çünkü çocukların inancı taklittir. O yüzden, yetişkin Ramazan’ı hangi derinlikte geçiriyorsa, çocuk için Ramazan o anlama gelir. Ve her çocuk için Ramazan farklı bir anlam taşır.

İşte Ramazan’ın son günlerine girdik. Kimi aileler, teravihi, iftarı, sahuru, sadakası ve fitresi ile dolu dolu bir Ramazan ayı geçirdi. Böylesi bir yetişkinin yanındaki çocuk Ramazan’a işte bu güzellikte bir anlam yükledi. Bu çocuk, yarın kendisi de yetişkin olduğunda ona Ramazan bu derinlikte hisler uyandıracaktır.

Kimi evlerde ise Ramazan, yorgunluklar, tartışmalar ve gereksiz dedikodular arasında kayboldu gitti. O çevredeki çocuk için de Ramazan’ın anlamı bu oldu.

Çocuğa ne yaşatırsan, çocuk için o anlama gelir Ramazan.

Bayramlar da öyle… Çocuğa bayramı nasıl yaşatırsan, bayram, çocuk için o anlama gelir.

Hani şimdilerde “Ah o eski bayramlar!” diye iç çekişler duyuluyor ya… Aslında bu iç çekiş, bugünkü bayramların daha kıymetsiz olduğundan değil, eskilerin bayram gününe verdiği değerin, bugünkü ebeveynler tarafından verilmiyor olmasındandır.

Kendi çocukluğumdan hatırlarım, bayramda annem erken kalkar, kapı ve camları açardı. Günün daha ilk ışıkları ile tertemiz bir oksijen evimizin içinde kendini hissettirirdi. Ocağa koyduğu çayın, hazırladığı böreklerin kokusu yayılırdı evin içerisine. Babamın kısıkça açtığı RADYOdan bizlerin bilinçaltına duyurduğu bayram sabahı mesajları yatak keyfimize eşlik ederdi…

Bayram namazına gitme hazırlıkları, bayram sabahının en güzel telaşı idi. Yeni aldığımız bir elbiseyi kendine has kokusu ile giymenin mutluluğu, dışarıda henüz hiç giymediğimiz yepyeni ayakkabı ile evin içinde yürüme provaları çocuksu kalbime heyecan verirdi…

Ya sokaklar… Bayram sabahı sokaklar bir başkadır zaten.

Sabahın daha bu erken saatinde insanların oluk oluk camiye aktığını görürdü çocuk gözlerimiz. Evlerinin önünü süpüren kadınlar, sanki camiye giden yolların tek tek yol açıcıları gibiydi. Dualar, tekbirler ve cami hoparlöründen hocanın sohbetlerine şahitlik ederdi kulaklarımız…

Camiler dolup taşardı. Sokakta namaz kılmak bayrama has güzelliklerdendi.

Namaz sonrası ise ayrı bir güzellik…

Namazını kılan, seccadesini toplayan, evin yolunu tutar…  Yolda karşılaştığı dostları ile bayramlaşır ve biraz sonra da kendi ailesi ile bayramlaşmanın, bir ay sonra ilk defa ailecek sabah kahvaltısını birlikte yapmanın heyecanı herkesin gözlerinden okunurdu.

Bayram namazı sonrası herkes evine kapanır… Aile içi bayramlaşmaların yaşandığı bu dakikalarda, sokaklar ölü sessizliğine bürünürdü. Az sonra herkes bayramlık elbiseleriyle dışarı çıkar, dost ve akrabalarla bayramlaşmaya giden insanların doldurduğu kalabalık sokaklara şahit olurduk.

Bayramda böylesi güzel bir atmosferin oluşması, “geçmiş günlere” değil, o güne anlam katan “insana” has bir özellik. Özlem duyulan şey de “geçmiş bayramlar” değil, o bayrama anlam katan “insan modeli”dir.

Dün insanlar evlerinden zahmet edip çıkmış, sokak sokak gezerek bayram ziyaretleri yapmış, yüz yüze görüşmenin ve bir tatlı ikramının keyfini yaşamışsa, bugünküler oturduğu koltuktan dahi kalkmadan sağa sola SMS göndererek bayramlaşmayı tercih ediyorsa, bu “Ah eski bayramlar!” ile ilgili değil, o kişinin bayrama yüklediği anlamla ilgili bir sorundur.

O yüzden geçmiş bayram nostaljisi yapmayı bir yana bırakıp çocuklara bu bayram hangi atmosfer yaşatılacağının ailecek planı yapılmalıdır...

 

Cinsel eğitim vermek için mahremiyet eğitimi zarara uğratılmamalı

Yılın hep bu ayları geldiğinde, çocukların ebeveynler ile çatışmalarında bir artış gözlemliyoruz.

Ergenlik öncesi çocuklara bir hâl oluyor. Garip bir hâl… Ne oluyorsa bu dönemde çocuklarda, kimi zaman huzursuzluk, agresiflik, hırçınlık, kimi zaman da içe kapanıklık gözlemliyoruz.

Bununla birlikte her yıl tam da bu dönemde içlerinde bir “hortlak” uyanmışçasına cinselliğe merak saldıklarına şahit oluyoruz.

Aileler, çocuklarında o güne kadar hiç rastlamadıkları şekilde internet arama motorlarında ahlak dışı kelimelerle arama yaptıklarını, filmlere ve resimlere yöneldiklerini şaşkınca dile getiriyorlar.  Yardım istiyorlar.

Önceki hafta 11 yaşında kızı olan bir anne yardım talebi ile kapımı çaldı.  Biraz mahcup, biraz utanarak  “Hocam, hiç iyi değilim. Kızım beni hayal kırıklığına uğrattı.” dedi.

“Ne oldu ki?” diye sordum.

“Aslında kızım çok ahlaklı, dürüst, masum bir kızdı. Ama babası bir gün, kızının internette hangi sitelere girdiğine bakmak istedi. Şok geçirdik. Kızım defalarca uygunsuz sitelere girmiş. Çok kötü yazılar, resimler... Hocam hiç sormayın…” diyerek elini dudaklarına götürdü ve ağlamaya başladı. “Ben kızımın böyle bir şey yapabileceğini hayal dahi edemezdim. Şu an onun yüzüne bakamıyorum.  İçimde ona karşı bir tepki var. Bize yardım edin.” dedi.

“Peki” dedim ve kızını davet ettim yanıma.

İçeri girdi. “Buyur otur istersen” dedim. Tam da karşıma utana sıkıla oturdu.

Yüzünü yere çevirdi. Parmakları ile kazağının kenarından sarkan bir iple oynamaya başladı. Sıkılıyor olduğu her hâlinden belliydi.

“Ne oldu, neden annenlerle kavgalısın?” diye sordum. Kızardı önce, cevap vermedi. Sonra yavaş yavaş anlattı: “Babam bilgisayarıma bakmış. Ben bazı sitelere girmiştim, ona kızdılar.”

- O sitelere girmek nereden aklına geldi ki?

- Arkadaşlarım söyledi. Sınıfta herkes biliyor zaten. Merak ettim.

- Ne zamandır bunlar konuşuluyor ki okulda?

- Şey! Öğretmenimiz derste anlatmıştı.

- Neyi anlattı?

- Şey! Fen dersinde üreme konusunda anlatmıştı öğretmenimiz. Ondan sonra herkes şakayla bunları konuşmaya başladı zaten.

Çocuğun utana sıkıla anlattığı hikâye bana çok şey ifade etti.

Zira şu an okullarda fen dersi içinde yer alan “üreme” konusu, çocuklara hem erken yaşta hem de “topluca” verildiği için fayda sağlamak yerine zarar veriyor. Çocuklarda erken yaşta cinselliğe karşı merak duygusu uyandırıyor. O yaşta gündemlerinde olmayan bir konuyu “kontrolsüzce” ve “laubalice” konuşulur hâle getiriyor. Pandora’nın Kutusu açılıyor, sonra çocuklar öylece kendi hâllerine bırakılıyor. Bu konuları duyan çocuklar ne yapıyor, kendi aralarında neye yöneliyor kimse takip etmiyor.

Ben şahit olduklarımı söyleyeyim. Bu dersten sonra çocuklar kimi zaman uygunsuz davranışlara yöneliyor kimi zaman da içlerindeki huzursuzlukları gizlemeye çalışırken aileleri ile çatışıyorlar…

Bu sorunu bizzat yaşamış olan birini siz de duymak isterseniz anlatayım. Önceki hafta RADYO programına telefonla bağlanan bir dinleyici, 6. sınıfta aldığı bu dersten sonra cinselliğe nasıl merak saldığını anlattı. Küçük yaşta uyarılan duyguları ile kendi bedenine yöneldiğini ve yıllardır da bu alışkanlıktan kurtulamadığını utana sıkıla anlattı.  Ve ardından şu acısını dile getirdi: “Şu an kız kardeşim 6. sınıfta. Lütfen yetkililer sesimi duysun, kardeşim bu konuları duymaya hazır değil.”

Umarım yetkililer cinsel eğitim vereceğiz diye çocuklarda mahremiyet eğitimini zarara uğrattıklarını bir gün fark ederler.

 

Hiçbir çocuk yalan söylemez

"Önceki yıllarda, RADYOdaki canlı yayına bağlanan bir baba,

-"Hocam, siz çocuklara kızmayın, onları dövmeyin diye anlatıyorsunuz. Tamam, bunlar güzel laflar ama anlattığınız şeyler bizim çocuk için geçerli değil. İnanın, bizimki ancak baskıdan anlıyor, iyilik yapmaya gelmiyor" diye söze başladı.

Şaşırdım:

-Neden… Nesi var ki sizin çocuğunuzun?

Adam devam etti:

-Nesi yok ki? Yalancının teki. İki lafından biri yalan. Annesi de ben de artık şaşırdık kaldık. Dövdük olmadı, sövdük olmadı, nasihat ettik hiç olmadı. Bir gün elimde kalacak diye korkuyorum, o bana mısın demiyor.

-Kaç yaşında çocuğunuz?

-Daha, 10 yaşında. Yalanları öyle sıradan yalan değil hani. Tam bir profesyonel.Bakın ben size en son olayı anlatayım da siz bana hak verin. Geçende karnelerini aldılar. Akşam bekledim ki karnesini getirsin, göstersin. Ne gelen var ne giden.

‘Oğlum karneni almadın mı?’ diye sordum,

‘Baba artık karneler elle yazılarak doldurulmuyormuş. Millî Eğitim Bakanlığı karnelerin bilgisayar sistemi ile doldurulmasını mecbur tutmuş’ dedi.

Ben de ‘Olsun bilgisayarla doldurulmuş karneni getir o zaman’ dedim.

Oğlan hiç tereddüt etmeden ‘İyi de baba, bilgisayar sistemi çökmüş, okulda bazılarının karnelerini veremediler’ dedi.

Ben de ne yapayım, ‘İyi o zaman, aldığın zaman getirirsin’ dedim.

Ertesi gün işe gittim, içime bir kurt düştü. ‘Ya yalan söyledi de beni kandırdıysa?’ diye içim içimi yedi.

Eşimi aradım, ‘Çocuğun öğretmenini arayıp bir sor, bu çocuk yine yalan söylemiş olmasın’ dedim. Eşim öğretmenini aramış. Herkesin karnesini eksiksiz teslim ettiğini söylemiş öğretmen.

Sinirden, akşamı zor ettim. Eve geldim ‘Lan sen manyak mısın, beni katil mi edeceksin! Bu kaçıncı yalan! Öğretmenin karneni verdiğini söylüyor. Nerede karnen?’ diye baskı yapınca ağlamaya başladı.

‘Baba, karneler dağıtıldığında arkadaşım karneme bakmak için elimden çekti, ben de vermek istemeyince yırtıldı. Sen kızarsın diye söyleyemedim’ dedi.

Ben de ona ‘Oğlum yeter ki doğruyu söyle kızmam’ dedim ve yumruklarımı sıka sıka kendime hâkim oldum, bir şey yapmadım.

Ertesi gün iş yerinde yine krizlere girdim ‘Ya yine yalan söylediyse’ diye.

Annesini aradım, ‘Çocuğun karnesini yırtan o çocuk kimmiş, bir öğren. Sonra çocuğun annesine telefon et, sor bakalım öyle bir şey olmuş mu, anlattıkları doğru mu?’  dedim.

Akşam eve geldiğimde öğrendim ki bu anlattığı da yalanmış. Hatta eşimin telefon ettiği çocuğun annesi de kendini suçlu hissetmiş. Bu sefer patladım.  Ne yalan söyleyeyim, güzelce dövdüm. Korkudan titremeye başladı, ağladı.

‘Tamam, baba vurma getireceğim karnemi’ dedi. Gitti, içeriye sakladığı karnesini getirdi. Bir de ne göreyim, tam 7 tane zayıf. Zaten altı üstü 7-8 dersi var, anlayacağınız hepsi zayıf.

Telefondaki öfke dolu bir sesle anlatmaya devam ediyordu:

-Siz şimdi RADYOda güzel güzel konuşuyorsunuz. Çocuklara iyi davranın, kızmayın, onları sevin okşayın. Ben öyle davransam var ya, bu çocuk hepten yoldan çıkar. Bu kadar baskı yapmama rağmen yalan söylüyorsa, baskıyı kaldırsam ne olur düşünemiyorum bile.

Ne diyeceğimi, söze nereden başlayacağımı şaşırdım.Vicdanımla birlikte sordum:

-Sizin, kendiniz gibi bir babanız olsaydı… 7 tane de zayıfınız olsaydı… O karnenizi babanıza gösterebilir miydiniz?

RADYOdaki kişi biraz durdu, sessizleşti.

-Bilmem… Galiba döver diye korkardım, gösteremezdim herhâlde. dedi.

Eğer bir çocuk anne babasına karnesindeki kırık notları göstermeye çekiniyorsa, bu utanç, çocuğa değil, ebeveynin bizzat kendisine aittir. Zira anne babalık, çocuğun eksik ve zayıf yanlarını deşeleyip onun yüzüne vurma, onu utandırıp mahcup etme işi değil, kırılmış bir çocuk kalbine tesellici olabilme becerisi geliştirmektir.

Ebeveyn, çocuğun zarar vericisi değil, tesellicisidir.

Daha da ötesinde, çocukların karnelerindeki başarı da başarısızlıklar da sadece çocukların kendisine ait değildir. O başarıda öğretmenin payının olduğu gibi, başarısızlıkta da öğretmen yetersizliğini hesaba katmadan, eğitim sistemindeki karmaşayı düşünmeden, bir ebeveyn olarak çocuğunuza yeterince rehberlik edip edemediğinizi sorgulamadan, “suçu” çocuğa yüklemek ne kadar zayıf bir pedagojik bakış açısıdır.

Pedagoji der ki hiçbir çocuk yalan söylemez.

Yalan, insan fıtratının değil, korkunun ürünüdür.

Ve bir çocuk yalan söylüyorsa, çocuğun kendisinin değil, çocuğa tesir eden yetişkinlerin tedaviye ihtiyacı vardır.

Yazarın 27 Ocak 2014 tarihli yazısıdır

Eğiticinin eğitilmesi “iletişim becerisi” ile başlar

Bir eğiticinin en önemli özelliği nedir diye sorsalar, “sükûnetidir” diye cevap verirdim. Zira öğrenme, ancak sükûn halinde olursa derinlik kazanır.

Yoksa “pıtır pıtır” sağa sola koşturan, nefes nefese ders anlatan, elinde tuttuğu kitaplarından biri aşağı biri yukarı sarkmış olduğunu dahi fark etmeden öğrencisinin karşısına çıkan bir eğitici, çocuğa hitap edemez.

Sadece davranışta sükûnet değil, eğitici, öğrencisine hitap ederken de “sakin” olmalı, tane tane konuşmalı, arada bir durup, anlattıklarının anlaşılıp anlaşılmadığını gözlemledikten sonra anlatımlarına devam etmelidir. Yoksa eğitimci “iletişim engelli” gibi hızlı hızlı konuşuyor, kelimeleri yutuyor, ne anlatacağını bir süre sonra kendisi de unutuyorsa, böylesi bir eğitimcinin çocuğa vereceği şey ancak “kaygıdır.”

Bir gün bana sorsalar, sıradan bir meslek sahibi ile öğretmen arasındaki en belirgin fark nedir diye, “İletişim becerisidir” derdim. “Öğretmen, hitap etmesini bilen, mesleğini, sahip olduğu iletişim becerisi ile yücelten kişidir.”

Hitap, sadece öğrencisine değil, öğrencilerinin velileri ile de konuşmasını becerebilmelidir bir eğitimci. Okulda arkadaşı ile kavga etmiş bir öğrencisini, “Sizin oğlan bugün ortalığı birbirine kattı, gidince onunla anlayacağı şekilde konuşun, tamam mı?” diye annesine şikâyet ediyorsa… Ödevini yapmamış öğrencisinin velisine telefon açıp, “Çocuğunuz bugün yine…” diye başlayan cümleler kuruyorsa…  “Bizim çocuk neden düşük not aldı acaba?” diye merak eden veliyi, “Çünkü çocuğunuz hiç ders çalışmıyor da ondan” diye anne babayı çocuğa karşı kışkırtıyorsa, böylesi bir öğretmen sadece çocuğa değil o ailenin yapısına da zarar verir.

Birçok anne baba çocuğuna öğretmen tercihi yaparken, öğretmenin iletişim becerisine değil de, nasıl da “disiplinli” olduğuna bakıyor, kendi baş edemediği çocuğunun öğretmen tarafından “adam” edilmesinden hoşlanıyor. Çoğu defa okul önlerinde veliler kendi aralarında konuşurken parmak ucu ile gösterdiği öğretmen için, “Bu öğretmen çok da disiplinliymiş, bir haftada çocukları muma çeviriyormuş. Öğrenciler korka korka da olsa harıl-harıl ders çalışıyorlarmış… Çok uğraştım ama bizim çocuğu onun sınıfına aldıramadım. Sınıfına da hep torpilli öğrenciler geliyormuş…” diye konuşulan, şiddetin revaç bulduğu bir eğitim anlayışına göre benim yazdıklarım biraz lüks gelebilir belki, ama çocuk ruh sağlığını önemseyen anne babalar için bir öğretmenin çocukla iletişim becerisine sahip olması hayati derecede önemlidir.

Geçmiş zamanda bir öğretmenle öğrencinin iletişimine şahit oldum.

Çocuk, “Öğretmenim, ben…” diyor.

Öğretmen, “Sus… bir de konuşma karşımda.” diye azarlıyor.

Çocuk, “Ama öğretmenim…” diyor, öğretmen “Bak hâlâ konuşuyor. Kapa çeneni dedim sana.” diye aşağılayarak susturuyor öğrenciyi.

Canım sıkıldı…

Bir öğretmenin öğrencisini böyle aşağılamasını içime sindiremedim.

Ama asıl canımı sıkan şey, öğretmenin çocuğu aşağılayarak konuşması değil, bu konuşmanın öğretmenler odasında olması idi. Odadaki bir Allah’ın kulu, en azından bir bakış ile bir duruş ile küçük bir jest veya mimik ile de olsa rahatsızlığını göstermemesi idi…

İşte bundan dolayı, çocukla iletişim becerisi bir lüks olmaktan çıkmalı, eğiticilerin eğitilmesinin birinci başlığı haline getirilmeli.

Çocuk ile iletişim, gazetelerde haber olmalı… RADYOlarda program… Televizyonlarda siyasetten, ekonomiden, “dünya savaşlarından” daha öncelikli konuma yükselmeli ki, o toplum kendi geleceğini çocuk ile inşa edebilsin.

Yoksa “kapa çeneni” diyen eğiticilerin elinde çocuklar kişiliksizleşir de, kimse bu çocuk okuldan niye soğudu sorusunun cevabını bir türlü bulamaz.

Yazarın 18 Ağustos 2014 tarihli yazısıdır

Çocuklar sabah nasıl uyandırılmalı?

Çocuğu okula giden ebeveynler için sabah saatleri oldukça sıkıntı vericidir… Çocuğun yataktan kalkmaması, elini yüzünü yıkamaması, kahvaltıya bir türlü oturmaması, oturduğu kahvaltıyı bir türlü bitirmemesi anne babalar için gerginlik sebebidir.

Bu gerginlikle güne başlayan çocuğun okulda sorun yaşamaması, arkadaşları ile çatışmadan günü bitirmesi düşünülemez… Günü kaliteli yaşamanın en temel şartı, sabahın keyifli başlamasıdır…

Peki, bu nasıl olacak? Çocuklar nasıl olacak da vaktinde kalkıp güne enerji dolu bir başlangıç yapacaklar? İşte bu soruların birkaç pedagojik ipuçları:

Çocuğun vaktinde kalkabilmesinin ilk şartı, ebeveynin pozitif ruh hâlidir. Yapılan araştırmalar gösteriyor ki güne gergin başlayan ebeveynlerin çocukları yataktan kalkmakta zorluk çekiyorlar…

Bir ebeveynin gerginliği onun ses tonunda gizlidir… Buyurgan bir sesle “Saat kaç oldu, hâlâ yatıyorsun!” diye seslenen hiçbir ebeveynin çocuğu yaşama sevinci duymaz. Çocuğu yataktan kaldıran şey ebeveyn bağırtısı değil, yaşama sevincidir…

İsterseniz adım adım çocuğun sabah kaldırılmasına dair pratik bilgiler paylaşalım:

1-) Erken kalkmanın en temel şartı, erken yatmaktır. Televizyonun aktif kullanıldığı bir evde çocuk erken yatmaz. Çocuğunu keyifle güne başlatmak isteyen ebeveynler hafta içi televizyon kullanım alışkanlığını gözden geçirmeli.

2-) Çocuğu uyandırma girişimi, kahvaltı saatinden en az 45 dakika önce başlamalıdır. Bu süre, vücudun uyku durumundan uyanık hâle geçebilmesi için gerekli olan asgari süredir. Uyku hâlinde vücut aktiviteleri daha yavaştır. Vücudun uyanması birden olmaz. Kan basıncının, kalp atışlarının, beyin aktivitelerinin uyanıklık hâline geçebilmesi için belli bir süreye ihtiyaç vardır. O süre en az 45 dakikadır.

3-) Uyandırma, üç kısımdan oluşur: Fiziksel, Zihinsel ve Duygusal… “Fiziksel” uyandırma, “direkt” değil, “endirekt” olmalıdır. Sallayarak, sarsarak, üzerine su damlatarak uyandırmak oldukça yanlıştır. Doğru olan, camlarının hafifçe açılması ve odaya serin bir rüzgârın alınmasıdır. Serin esinti, tene dokunduğunda çocuk hem “fiziksel” olarak ve hem de temiz havanın içerdiği oksijen ile “zihinsel” olarak uyarılmış olacaktır. Oksijen olmadan zihnin uyanmasının oldukça zor olduğu unutulmamalıdır. “Duygusal” uyanmada ise kısık sesli bir müziğin etkisi oldukça fazladır. Mutfakta keyifle kahvaltı hazırlayan ebeveynin yanında kısık sesli bir RADYOdan duyulan şarkılar, çocuğun “ruhen” uyanmasına katkı sağlar. Çalan şarkıların ruhu uyandırmasının haricinde, uyanmış ruhu ile müzik dinleyen bir ebeveynin varlığı çocuğa yaşama sevinci verir.

4-) Çocuğunu kaldırmaya gelen ebeveyn gece kıyafetlerini değiştirmemişse, kendini güne hazır hâle getirmemişse, çocuğun yatakta kalış süresi uzar. Ebeveynini güne hazır gören çocuk ondan güç alır.

5-) Birkaç dakika sürecek bu ilk hazırlığın ardından çocuğun yanına uzanmak, onun kulağına sevgi sözleri fısıldamak, yatağın içinde oynaşmak, güne başlaması için ona “duygusal” güç verecektir… “Unutmamak gerek ki duygusal gücü olmayan çocuğun, yataktan kalkabilecek fiziksel gücü olmaz.

6-) Çocuğun uyanıp yataktan kalkmasından sonraki ilk işi, elini, kollarını ve yüzünü yıkamak olmalıdır. Su, “fiziksel” uyanmaya katkı sağlayacaktır.

7-) Çocuk kahvaltı masasına yalnız oturmamalıdır. Hiçbir çocuk yalınız başladığı kahvaltıyı keyifle tamamlayamaz. Tamamlasa tamamlasa bir an önce bitirmek için tamamlar ki bu çocukta yeme bozukluğuna yol açar.

Özetle, çocuğu sabah okula hazırlamak, rastgele bir iş değil, yüksek farkındalık gerektiren günün en önemli etkinliğidir. Bu farkındalığa sahip ebeveynler hem kendilerini psikolojik olarak iyi hissederler hem de çocuğunun gününün mutlu geçmesine katkı sağlamış olurlar.

Yazarın 5 Ekim 2015 tarihli yazısıdır.