Moba Oyunları Tehlike Saçıyor!

MOBA NEDİR?

MOBA‘nın açılımı Multiplayer Online Battle Arena‘dır. 

Türkçesi; Çevrim İçi Çok Oyunculu Savaş Arenası (CICOSA). 

MOBA tek bir oyun değildir, şuana kadar tesbit edilmiş 200’ün üzerinde MOBA oyunu vardır. 

MOBA OYUNLARI NASIL OYNANIR?

MOBA oyunları, sanal bir harita üzerinde 5 kişilik gruplar halinde oynanır. Çocuk, bu gruplardan birinin üyesi olur ve başka gruplarla savaşır. Oyuncular genellikle çevrim içi sohbet aracılığı ile birbirlerini tanır.

MOBA OYUNLARI ZARARLI MIDIR? 

Birçok anne baba için ‘zararlı oyun’denildiğinde ‘şiddet ve kan’içeren oyunlar akla gelir. MOBA oyunlarında genellikle şiddet içermez, oldukça masum görünümlüdür. 

Bu nedenle anne babalar MOBA oyunlarının zararsız olduğunu düşünür. 

MOBA oyunları (pedagojik olarak kesinlikle doğru olmadığı halde) ısrarla ‘strateji’ oyunları olarak tanıtıldığı için, çocukların düşünme yeteneğine katkı sağladığı yanılgısı oluşturulmaktadır.

Halbuki MOBA oyunlarının zararının zararı ‘şiddet’ içeriği ile ilgili değil “gerçek yaşam algısını bozması” ile ilgildir.

GERÇEK YAŞAM ALGISININ BOZULMASI NEDİR?

1-   MOBA oyunları aşağıda adım adım tarif edildiği şekilde oyuncuyu “farklı bilinç haline”taşır…

2-   Oyun oynanmaya devam edildikçe “oyun içindeki kişilik”ile “gerçek yaşam kişiliği”iç içe geçmeye başlar. 

3-   Oyun içindeki kişilik bir süre sonra gerçek yaşam kişiliğine baskın çıkar.

4-   Bir süre sonra gerçek yaşam ve insan ilişkileri “sıkılıcı”gelmeye başlar.

5-   Çocuğun kişiliği bölünmeye başlar… 

KİŞİLİĞİN BÖLÜNMESİ NEDİR?

Çocuğun oyun içinde farklı bir ‘kişilikle’, gerçek yaşamda farklı bir ‘kişilikle’ yaşamak zorunda kalması halidir. 

MOBA oyunları ile kişiliğinin bölünmesi, şu evrelerden geçerek gerçekleşir… 

1-   Oyuncu, kendisine bir karakter seçerek oyuna başlar.

2-   Seçilen karakter başlangıçta oyunun en basit kişiliğidir. 

3-   Gruplar oluşturulurken bu ‘değersiz kişilikle’ kimse ilgilenmez, oyun içinde sıradan bir yaşamı vardır.

4-   Oyun ne kadar çok oynanırsa, bu değersiz kişilik güçlenir, ünvan kazanır, ‘asil kıyafetler’ ve ‘savaş aletleri’ ile ödüllenir.

5-   Oyun içinde güçlenen (özel görünüm ve yetenekler kazanan) oyuncunun kişiliği diğer oyuncular tarafından ilgi ile karşılanır. 

6-   Üstün özellikli oyuncular oyuna bağlandığında diğer oyuncularda hayranlık izlenir. 

7-   MOBA oyunlarını oynayan oyuncular, genellikle oyun içinde birbirleri ile çevrim içi sohbet alanında tanışıp arkadaş oldukları için, oyunda elde ettikleri kişilik özellikleri ile bu sohbetlere de yansır… Basit kişilikte birisi ile hiçbir oyuncu çevrim içi sohbetten keyif almaz, oyunun gizli detaylarını öğrenmek için çaba harcamaz…

8-   MOBA oyunlarında elde edilen her kişiliğin sürekli bir üst kişiliğinin olması, oyuncuyu sürekli bir kişilik kazanma sürecine ve ‘kendisinden üstün!’ kişilerle dostluk kurmaya iter… 

9-   Aynı sokakta, okulda, mahallede oturan ve aynı MOBA oyununu oynayan çocuklar, oyunda elde ettikleri üstün kişilikle değer bulur… 

10- Çocuğun oyun içinde sürekli artan değeri onun gerçek yaşamdan kopup oyun içinde yaşamaya yatkın hale getirir… 

11-Böylece çocuk gerçek yaşamda (örneğin ödevlerini yapmadığı için öğretmeni ve anne babasının gözünde) değersizce davranılan biri iken, oyun içinde oldukça değerli bir kişi olarak yaşar… 

12-Çocuğun sahip olduğu bu 2 kişilik, bir süre sonra gerçek yaşamdan kopmasına, oyun ile mutlu olmaya kendini iter… 

MOBA OYUNLARI ÜCRETLİ Mİ?

MOBA oyunları başlangıçta ücretsizdir… Ancak oyunun ilerleyen evrelerinde birçok çocuk daha güçlü karaktere dönüşmek için savaş aletleri ve kostümler almak zorunda kalır… 

MOBA OYUNLARINDAN NASIL KURTULUNUR?

Eğer çocuk yüksek düzeyde bir bağımlığa erişti ise, oyunun direkt kaldırılması oldukça zordur, çocuk itiraz eder… Direkt oyunu yasaklamak aynı çocuğun gerçek yaşamla uyumsuzluk yaşamasına neden olur… Bu nedenle MOBA oyunlarından kurtulmak için anne babalar çocuklarına daha cazip ancak ‘off-line’ oynanan oyunlara yönlendirmeldir… Çocuğun sevdiği, araba yarışları, spor oyunları ile yer değiştirmeye çalışılmalıdır…

Çocuk yüksek düzeyde bir bağımlılığa sahip değilse, oyunun direkt kaldırılması en doğru karardır…

EN ZARARLI MOBA OYUNLARI HANGİLERİDİR?

·      Awesomenauts. 

·      Battlerite. 

·      Dota 2. 

·      Heroes of Newerth. 

·      Heroes of the Storm. 

·      League of Legends.

·      Paragon.

·      Smite.

Çocuklar ve Kutlamalar

Soru: Özel günleri abartılı hediyeler ve partilerle kutlamak ne kadar doğru?

Cevap: Bu soruyu kendi deneyimlerimle örnekler vererek cevaplamak istiyorum.

Boşanmak üzere olan bir çift gelmişti yanıma… Hanımefendi dert yanıyordu kocasından “o kadar ilgisiz ki, 13 yıllık evliyiz, evlilik tarihimizi hatırlamaz… Sorun isterseniz, benim doğum günümde ne hediye almış… Anneler gününde düdüklü tencere getiren bir eşle daha ne kadar ömür geçireceğim…” Uzun uzun anlattı kadıncağız hayal kırıklıklarını…

Beyefendiyi davet ettim içeri… O da kendince dertliydi eşinden; “Hocam valla bıktım… ıvır zıvır meseleleri öyle büyütüyor ki… yoruldum artık… boşanmak istiyormuş madem, çocuklara zarar vermeden nasıl boşanacağız bize o konuda yardımcı olun yeter…”

“Evlilik yıldönümünüzde eşinize ne hediye almıştınız hatırlıyor musunuz?”  diye sordum…

“Ne alırsam alayım beğenmez… Pahalı alırım, ‘bu kadar paraya yazık değil mi?’ der… ucuz bir şey alırım ‘benim kıymetim bu kadar mı?’ der… Anneler gününde son teknoloji düdüklü tencere aldım… Oturdu ağladı…”

“Neden?”

“Hiç romantik değilmişim…”

*Kişi, kendince önemsediği günde, kendi “değerinin” ne kadar olduğunu görmek ister karşı tarafta. Değer soyut bir kavramdır, somutlaştırılacak olursa, değersizlik ortaya çıkar.

Örneğin, doğum gününe arkadaşlarını davet eden bir çocuk, arkadaşlarının gözünde kendinin ne kadar “değerli olduğunu” kendisine getirilen hediyelerden yola çıkarak anlamlandırmaya çalışırsa bir süre sonra hayal kırıklığı yaşayacağı göz ardı edilmemelidir. Kimi zaman doğum gününü unutan bir arkadaşının davranışı kendisine “değersizlik” hissettirecek… kimi zaman rastgele seçilmiş, kimi zaman uygunsuzca verilen hediye kişiyi değersiz hissettirecektir…

Bayramda ziyaretine gittikleri bir akrabasının elini öptükten sonra aldığı 50 TL ile mutsuz olan 9 yaşındaki bir çocukla konuşmuştum bir keresinde… “50 TL az para değil, neden kırgınsın teyzene?” dediğimde “ama kendi oğluna 100 TL verdi” diye cevap vermişti…

*Özel günler kişilerin kendi değerini aradığı günlerdir. İnsanın değeri paha biçilmezdir. O ancak “koşulsuz” sevgi gördükçe kendini değerli hisseder.

Doğum günleri, evlilik yıldönümleri, bayramlar, seyranlar sevginin koşulsuzca sunulacağı günlerdir. Bazen bir “seni seviyorum” sözü son model düdüklü tencereden çok daha kıymetli. Bazen kapı açıldığında “tara ta tam” diye uzatılan çiçek kadar özel.

Bir aile dostumuzun evinde eskilerden konuşuyor aile albümüne bakıyorduk. Gençlik resimleri, düğün resimleri, çocuklarının resimleri derken son sayfaya geldik… Kurumuş bir küçük yaprak gördüm son sayfada…  Merak ettim “bu nedir?” diye sordum… Hanımefendi tebessüm ederek, “O benim için çok özel” dedi ve devam etti, “Nişan günümüzde eşimin bana hediye ettiği çiçeğin yaprağı o… Ömrüm oldukça onu saklayacağım” dedi…

Önümüz Bayram…

Yani özel bir gün…

Beklenti oluşan bir gün…

Çocukların “bir şey olacak” beklentisi… yetişkinlerin telaşı…

Özel günleri güzel geçirmenin en iyi yolu, “beklenti” oluşturmamaktır…

Değeri somutlaştırmamak belki…

Sevgiyi maddi karşılıkla sunmaya çalışmamak…

Bazen bir tebessüm, bazen “seni seviyorum” sözünde kendini iyi hissetmeli insan.

Ve bu iyilik halini sadece yaşamak.

İşte bu kaliteli yaşamak “An”ı yaşamak yani…

Belki, sevdikleri ile bir dağ başına çıkıp hafif esen rüzgârın eşliğinde hatıraları konuşmak… belki bir deniz kenarına gidip ayakları suya sokmak, şımarıkça ya da bir dost ziyaretinde keyifli dakikalar geçirmek veya konu komşu eş dost ve akrabalar ile sohbet etmenin tadına vararak.

Özel günler, para ile değer oluşturulan günler değil…

Kişiye kendini iyi hissettiren günler olmalıdır…

Yazarın 10 Temmuz 2016 tarihinde Parents Dergisi*****nde yayınlanan yazısıdır.

Öğrenmenin motivasyonu “kaygıdır” edinmenin motivasyonu “istek” tir

Soru: Oğluma ödevlerini yapmasını hatırlattığımda, “Yapsam da yapmasam da karnem çok iyi geliyor. Öğretmenler herkese aynı notu veriyor.” dedi. 1. sınıfta bunun farkına varması ilerleyen yıllarda başarısını nasıl etkiler?

Cevap: İlkokulda her çocuğa aynı notu vermek, çocuğun başarısını köreltir. Bunun iki sebebi var. Birincisi zaten ne yaparsa yapsın hep aynı notu alacak olması karneyi önemsememesine neden olduğu gibi, bir tane düşük not alsa buna da çok üzülür… kırılır incinir…

İkincisi, ilkokul çağındaki bir çocuğun not ile başarı puanı sıralamasına sokulması pedagojik olarak doğru değildir… Modern eğitim sistemlerini en başarılı şekilde uygulayan Danimarka’da ilkokul sonuna kadar hiçbir öğrenciye, ödev, not ve karne verilmez… Çocuk okulu gündelik yaşamın bir parçası ve “öğrenme evi” olarak görür… Çocuğu karne ve not ile “dış motivasyona” değil, kendini gerçekleştirmesi için fırsat vererek iç motivasyona yönlendirilir. İç motivasyonun ana unsuru “merak” tır… Çocuk merak ettiği bir işi yapmak için çaba sarf ederse, merak motivasyonu “heves” e dönüşür… Heves içsel bir güçtür… ve çocuk heves ettiği bir işi başardığında “istek” ortaya çıkar… Çocuk istekli bir şekilde yeni işler yapmaya yönelir… Bu pedagojik gerçekten yola çıkan Danimarka, Hollanda, Norveç gibi ülkeler ilkokul çağında çocuğu iç motivasyon kazanımına ayırt etmektedirler…

Çocuk iç motivasyonla elde ettiği güç ile orta okula başladığında, artık öğrenmez, edinir… Edinmek; kalıcı öğrenmektir… edinilen bilgi kişiliğe dönüşür… unutulmaz… Öğrenmenin motivasyonu “kaygıdır” edinmenin motivasyonu “istek” tir…

Bundandır ki klasik eğitimciler çocuğu kaygılandırmaya özen gösterirler, kimi zaman ceza vermek, kimi zaman not ile tehdit etmek, kimi zaman çocuğun yapmadığı ödevi anne babasına söyleyerek kaygılı bir öğrenme gerçekleştirirler… Halbuki kaygı ile öğrenilen bilgi, kaygı ortamı geçtiğinde unutulur gider… Bakın bundan dolayı ülkemizde çocuklar 12 yıl eğitim alıyorlar ama bir yabancı dil edinemiyorlar… Üniversite sınavına giriyorlar, kendilerine daha önce anlatılan bilgilerden oluşan soruları çözemiyorlar… Birçoğu kaygıdan dolayı sınav kağıdını okuyamıyor… Bütün bunların kökeninde daha ilkokul çağından itibaren çocuğa bir performans kaygısı aşılamak olduğunu görüyoruz… Halbuki, ilkokul çağındaki 6-7 yaşlarındaki çocuğa karne vermek, not vermek onun çocukluk özgürlüğünü elinden almaktan başka bir şey değildir…

Adem Güneş'in 20 Haziran 2016 tarihinde Parents Dergisinde yayınlanmış olan yazısıdır.

Kardeş çatışmaları ve birkaç çözüm önerisi (2)

Kıskançlığın temel özellikleri şunlardır:

1-) Kıskançlığın kökeni “kaybetme korkusu”dur. Kişi, sahiplendiği bir “değeri” kaybedeceği hissine kapıldığında davranışları anormalleşir. Kimi zaman ortamı terörize edip bağırır çağırır, kendine ya da başkalarına zarar verir. Kimi zaman da tam tersi içe kapanır, küser, çekilir bir kenara sessizleşir. Ortaya konulan anormal davranışların amacı, kaybı önlemektir.

2-) Kıskançlık “aklın” değil, “duygunun” ürünüdür. Çözüm “mantıkta” değil, “duyguda” gizlidir. Akıl ikna edildikçe değil, kişi kendini güvende hissettikçe kıskançlık azalır.

3-) Kıskançlık her insanda var olan “pasif duygudur”, uyarıldığında aktifleşir.

Bu bilgilerden yola çıkılarak kardeş kıskançlıklarının çözümünde şu üç sorunun cevabı aranmalıdır:

-Hangi davranış kıskançlığı uyandırdı?

-Neyi kaybetme korkusu yaşıyor?

-Yeniden güven için ne yapılmalı?

Bir örnek verelim:

4 yaşındaki kızlarının yeni doğan kardeşini aşırı kıskandığı için yardım almaya gelmişti bir anne baba. Zaten doğumdan önce böylesi bir şeyin başlarına geleceğini düşündükleri için oldukça kaygılılarmış. Ve korktukları başlarına gelmiş. Kıskançlık göstermesin diye kardeşinin ona bir oyuncak getirdiğini söylemişler ama ne çare. Daha ilk gün, anormallikler başlamış kızlarında. Vurup kaçmalar… Yılışık davranışlar ve sonunda “istemiyorum ben onu” diyerek ortalığı velveleye vermeler…

Bu aile ile görüşürken, yukarıdaki üç sorunun cevabını aradık…

1-) Hangi davranış kıskançlığı uyarmıştı? Doğum öncesinde anne baba sürekli konuşarak aslında kaygı uyandırmışlardı kızlarında… Çocuk, ikna edici konuşmaların ne anlama geldiğini tam anlamlandıramamış ve fakat anormal bir şeyler olacağını sezinlemişti. Kardeşi dünyaya geldiğinde ise anne babasının hastaneden bir hediye ile dönmesi ve kızlarına “bak kardeşin sana bu hediyeyi aldı” demesi kıskançlığı pekiştirmişti. Zira 4 yaşındaki bir çocuk, henüz ayağa kalkamayacak kadar hareketleri kısıtlı olan bir bebeğin kendisine hediye alamayacağını iyi bilir. Ebeveynin söylediği bu “yalan” çocuğun kaygısını artırmıştı.  İlerleyen günlerde annesinin sürekli bebekle meşgul olması, çocuğun kaygılarını haklı çıkarmıştı, anne sevgisi yön değiştiriyordu…

2-) Çocuk neyi kaybetme korkusu yaşıyordu? Cevabı basitti, anne kaybı.. İlgi ve sevgi kaybı… Bu kaybı önlemek için çocuk “istemiyorum ben bunu” diyerek ortamı terörize ediyordu.

3-) Yeniden güven kazanabilmesi için anne babanın atması gereken üç adım vardı:

a- Ebeveyn geçmiş yanlışlarını “itiraf edip” çocuktan özür dilemeliydi. Bunun için, bebeğin kendisine “hediye gönderdi” yalanını düzeltmek, doğum öncesi aşırı ilginin ve ikna edici konuşmaların neden yapıldığını izah etmek, kendilerinin kaygılı olduğu için bu konuşmaları yaptıklarını anlatmak gerekiyordu.

b- Çocuğun doğum öncesi “statüsünü korumak”. Kardeşi dünyaya gelmeden önce anne baba ile birlikte yaşarken şimdi kardeşi ile birlikte anılıyor olması çocuk için bir statü kaybıydı. Doğum öncesi düzenin devam etmesi için, çocuğun anne baba ile birlikteliği devam etmeli ve kardeşe bu üç kişi birlikte bakım vermeliydi…

c- Çocuğun güven duygusu kazanabilmesi için ebeveynin bütün “suni” davranışlardan sıyrılıp “doğal” olmaya gayret etmeleri gerekirdi… Ne kardeşini gizli emzirmek ne de o yokken sevmek doğaldı… Çocuğun, kardeşinin sevilmesinden de keyif alabilmesi için, sevgilerin açıklıkla sergilenmesi gerekirdi…

Haftaya kardeş kıskançlığını farklı örneklerle analiz etmeye devam edeceğiz...

 

Kardeş çatışmaları ve birkaç çözüm önerisi (1)

Anne babaların baş etmekte zorluk çektiği en belirgin sorun, kardeş çatışmalarıdır.

Büyük çocuk oyun oynarken küçüğün onun yanına gitmesi... Sanki evde başka oyuncak yokmuş gibi, aynı oyuncakla oynamak istemesi... Önce ‘o benim, bırak oyuncağımı’ sesleri, hafif hafif itiş kakış... Ardından ne olduğu belirsiz bir ağlama ve ‘anneeeee’ çığlığı...

Odaya hışımla giren anne, baba...

İtiş kakış içinde çocuklar...

Ve cinnet nöbetleri: ‘Ne oldu yine, ne yaptın bu çocuğa!’

‘Oyuncağımı aldı vermiyor...’

‘Sen ne biçim ablasın, versen ne olur elindekini kardeşine...’

‘Ama o benim, kendinin de var, onu alsın...’

Laflar... sözler... öfkeler...

Hemen her evde yaşanan kardeş çatışmalarında birçok anne baba çaresizdir. Çocuklar da çaresiz kalan anne babaların altında çaresiz kalır.

Pedagojik olarak bakıldığında, sorun, çatışmanın bizzat kendisi değil, bu çatışma sırasında ebeveynin öfkesini yönetememesidir.

Hâlbuki, kardeş olan evde çatışma olmamasını beklemek çocukluk gerçeğine aykırıdır. Kardeş çatışmaları gelişimin bir parçasıdır ve doğru yönetilirse her çatışma gelişime katkı sağlar.

Basit bir mantıkla bakıldığında, aslında kardeş çatışmalarının sebebi, çocukların o an yaşadıkları problemi çözememiş olmalarıdır ve o an ihtiyaçları olan şey, yeni bir bağırtı çağırtı değil, mevcut problemin nasıl çözülebileceğine dair bilgidir.

Bundandır ki anne babalar, duydukları gürültü patırtıdan hemen etkilenip kendilerini de problemin bir parçası hâline getirmemelidirler. Eğer böyle davranırlarsa,  çocuklarına problem çözmede ‘şiddeti’ kullanmayı öğretmiş olurlar. Bundandır ki öfkesine hâkim olamayan anne babaların çocukları sokakta, okulda karşılaştıkları problemleri bağırtı-çağırtı, kavga-dövüşle çözmeye çalışırlar. Böylesi çocuklar büyüyüp kendileri de eş olduklarında, evliliklerinde karşılaştıkları sorunları kavga ederek çözecekleri yanılgısı içindedirler. Onlar, sükûnet ve sakinliğin problemleri nasıl çözdüğüne dair tecrübeleri edinmemişlerdir.

Bundandır ki çatışma sırasında bir ebeveynin en önemli tutumu, sükûnet ve sakinliğidir. Kavga ve gürültü ne kadar şiddetli olursa olsun, ebeveynler sükûnetini bozmadan ve çatışmanın bir eğitim fırsatı olduğu bilinci ile önemli olanın problemin kendisi değil, nasıl çözüleceği konusunda çocukların bilgilendirilmesi olduğunu fark ederek hareket etmelidir.

Böylesi durumlarda ebeveynler genellikle, kısa sürede pratik çözüme erişip yarım bıraktıkları işlerinin başına dönmek isterler. Bundan dolayı, adaletli bir çözüm fırsatını kaybederler.

Ve genellikle adaletsiz çözümlerdeki en büyük yanılgı fedakârlığın büyük çocuktan beklenmesidir. Hâlbuki, kardeş çatışmalarının birçoğunda mağdur, zaten büyük çocuğun bizzat kendisidir. Mağdurdan fedakârlık beklemek, mağdur edene mağduru ezdirmek demektir.

Kardeş çatışmalarının en güçlü çözüm yönetimi, çocuklara zaman planlamasını öğretmektir.

Bunun ne olduğuna ve pratikte nasıl uygulanacağına haftaya değinmeye çalışacağım...

 

Çocukla ilgili problemlerde hangi uzmandan hangi yardım alınabilir?

Zaman zaman birçok anne baba, çocukları ile ilgili yaşadığı sorunlara doğru çözümler üretebilmek için uzman desteğine ihtiyaç duyarlar.

Kimi zaman okulun “çocuğunuzu bir uzmana gösterseniz iyi olur” tavsiyesi, kimi zaman “ben bu çocukla baş edemiyorum” çaresizliği profesyonel yardım arayışını başlatır…

Peki, hangi durumda hangi uzmana gitmeli? Psikiyatr mı, psikolog mu, pedagog mu? Bunların birbirlerinden farkı nedir?

İşte bu yazıda, anne babalar, kısa ve öz olarak hangi uzmandan nasıl yardım alabileceklerini bulabilirler.

Psikiyatr, zor ve uzun bir tıp eğitiminden sonra elde edilen “hekimlik” mesleğidir. Psikiyatr doktordur, ruh sağlığı doktoru. Akıl hastalıklarından ağır kişilik bozukluklarına kadar geniş bir alanda görev yaparlar. Gerek kalıtsal, gerek sinir sistemi ve gerekse de vücut kimyasında meydana gelen anormalliklerin yol açtığı bozukluklar psikiyatrinin ilgi sahasına girer… Psikiyatrlar tıp doktoru oldukları için, “tanı” koyma, “tedavi” etme ve gerekirse hastanın hastanede yatması için “rapor verme” süreçlerini yönetirler. Hastalıkların tedavisinde kullandıkları ilaçlar “yeşil reçete” ile satılan, içinde “narkotik” etkiler bulunabilen ve bağımlılık yapabileceği için doktor kontrolünde alınması gereken ilaçlardır. Çocukların okul ve ders problemleri, kardeş kıskançlıkları, ebeveyn çocuk çatışmaları gibi birtakım hafif düzeyde “davranış problemleri” için değil, muhtemel bir ruhsal rahatsızlıkta psikiyatrın kapısı çalınmalıdır. Psikiyatr ile yardım alan kişi arasındaki ilişki,  “hasta-doktor” ilişkisidir.

Psikologlar, genelde psikiyatrlarla oldukça sık karıştırılırlar. Psikologlar doktor değil, terapisttir. Terapistler, birtakım “psikoterapi” yöntemleri kullanarak sorunların çözümünde rol oynarlar. Psikologlar ilaç yazmaz, konuşarak ve telkinde bulunarak çözüm elde ederler. Hekimliği ilgilendiren, ruh hastalıkları hariç olmak üzere, her türlü psikolojik sorunların çözülmesinde yetişkinlere destek olurlar. Çocuk sahasında uzmanlaşan psikologlara, “çocuk psikoloğu” denir. Alt ıslatmadan tırnak yeme problemine kadar geniş bir alanda danışmanlık hizmeti verirler. Psikolog ile yardım alan kişi arasındaki ilişki, “danışman-danışan” ilişkisidir.

Pedagoglar, çocukluk döneminden yetişkinliğe erişinceye kadar “kişilik gelişiminde” rol alan uzmanlardır. Çocukların “okul ve eğitim” problemlerinden “davranış bozukluklarına” kadar geniş bir alanda görev yaparlar. Kullandıkları birtakım terapi yöntemleri ile problem davranışa yol açan “kök probleme” erişip sorunun çözülmesine katkı sağlarlar. Hekim değildirler, ilaç yazmazlar. Çocuklarda görülen problemler genellikle dış etkenlerle oluştuğu için, pedagoglar aynı zamanda “aile danışmanı” veya “eğitim danışmanı” olarak da rol oynarlar. Pedagog ile yardım alan kişi arasındaki ilişki, “danışman-danışan” ilişkisidir.

Çocuk problemlerinde arzu edilen çözüm önerisi “ilaç kullanmadan” ve “kök probleme” erişerek olmalıdır. Zira çocuk, henüz küçüktür ve ilaç kullanmadan çözülebilecek bir sorunda onu ilaca yönlendirmek “çocuk hakkı ihlalidir.”

Ancak, genelde ilaçsız çözümler uzun sürdüğü ve kök problemler kimi zaman anne baba hatalarını, kimi zaman da eğitim kusurlarını ortaya çıkarttığı için pek tavsiye edilmemektedir maalesef.  İlaç kullanarak çözüm elde etmek pratik olduğu için, “çocuğunuzu bir uzmana gösterin” tavsiyesinden sonra genelde “ilaç kullansa iyi olur” diye de ilave edilmektedir.

Çocuk, ebeveyne emanet edilmiş bir aziz misafirdir.

Kendi üzerinde tasarrufta bulunamayacak kadar bilgisizdir. Onun adına gerçekleştirilecek her eylem, ebeveynin bilgi düzeyi ve vicdanına emanettir.

 

Din eğitimindeki yanlışlar ve birkaç çözüm önerisi

Ülkemiz eğitim uygulamaları içinde en sorunlu olanı “din eğitimi” olsa gerek. Din eğitimi derken, çocuğa Kur’an öğretilirken dayak atılmasını kastetmiyorum. Zira bu, pedagojik değil, insani bir sorundur…

Benim kastettiğim, ‘pedagojik uygunluk’ adına din eğitiminin zarara uğratılması.

Örneğin, çocuk hareket ederken daha kolay öğrenir. Durağanlık öğrenmeyi zorlaştırır. Mesela, çocuğa “Bu gün yağmur yağdı / Ben sokakta sek sek oynadım / Annem bana seslendi / Haydi, oğlum içeri…” şeklinde bir şiirin ezberlenmesine yardımcı olunacaksa, bu sözlerde geçen her bir ‘davranışı’ harekete dönüştürmek, öğrenmeyi kolaylaştırır. Yani, ‘Bugün yağmur yağdı’ derken eller yukarı kaldırılıp aşağı doğru yağmur taklidi yapmak… ‘Sek sek oynadım’ derken, sek sek zıplamak… ‘Annem bana seslendi’ derken seslenme işareti yapmak öğrenmeyi kolaylaştırır.

‘Hareket ile öğrenme’ var olan ve kullanılan bir pedagojik yöntemdir.

Ancak hareket ile öğrenme Kur’an eğitiminde kullanılamaz.

Zira oyuna çevrilmiş hareketlilik ile Kur’an ezberlemek, Kur’an eğitiminden beklenilen “tasavvufi derinliğin” oluşmasını zorlaştırır. Çocuk, şarkılaştırdığı, oyuna dönüştürdüğü Kur’an ile “iç derinliği” elde edemez. Bu yöntemle öğrenilen Kur’an’ın insan için bir huzur kaynağı olmasının önüne geçilmiş olur.

Peki, doğru yöntem nedir? Kur’an, ‘hareket’ ile değil, ‘kıraat’ ile öğrenilir.

Kur’an’ın kendine has bir “melodisi” vardır ve çocuklar melodi taklidinde oldukça başarılıdır. Hatta öyle ki sürekli dinledikleri sanatçıları aynı ses tonu ile taklit edebilecek kadar yeteneklidir çocuklar. İşte çocuğun bu yeteneğine tutunarak Kur’an öğrenmesini sağlamak doğru bir pedagojik yöntemdir. Çocuk, bir Kur’an hafızının 4’er dakikalık sure okuyuşlarını sürekli dinlerse, bir süre sonra o okunuşu taklit edeyim derken, farkına bile varmadan ve tasavvufi derinliği kaybetmeden Kur’an ezberini gerçekleştirebilir, hem de o hafızın kıraati ile…

Sadece Kur’an ezberlemede değil hatalar… Kur’an harfleri öğretilirken de çocuğa eziyet ediliyor maalesef…

Örneğin, ‘elif’ harfi öğretilirken, elmanın ‘e’si diye tanıtılıyor. Elif harfi, elif sembolü ile gösterilmelidir, elma ile değil. Çünkü elif, elma değil, eliftir. Bir harfin kendi ismi varken, onu bir başka isimle anlatmak, kulağı tersten göstermekten başka bir şey değildir.

Yerimiz olsa da ülkemiz çocuklarının din eğitiminde nasıl da zarara uğratıldığını tek tek yazsam.

Son bir tane daha yazayım…

Kur’an harflerini öğrenmiş çocuklar bir sonraki aşamaya geçtiğinde, bu harfleri birbirine bağlamayı öğreniyorlar. Ancak görüyoruz ki harfler birbirine bağlanırken, güncel yaşamda hiç kullanılmayan ve çocuğun hiç duymadığı harf grupları tercih ediliyor elif cüzlerinde.  Örneğin, EBEDE, EDEBE, VECEDE, BEDELE… Bu harf grupları belki Kur’an’da geçen kelimeler olsa da çocuk için henüz bir bilinmezlik ifade eden bu kelimelerle Kur’an öğrenmek, hem sıkıcıdır hem zordur… Hâlbuki Kur’an harfleri ile çocuğun zaten günlük yaşamda kullandığı kelimeler yazılsa, çocuk bildiği kelimeleri okusa öğrenme daha heyecan verici ve kolay olur. Örneğin: ARABA, ŞEMSİYE, BEBEK, ANNE, BABA…

Bu yöntem Osmanlı’da ne de güzel şekil almış…

Osmanlı, Kur’an harfleri ile güncel yaşamda geçen kelimeleri yazmış, çizmiş, okumuş… Çocuk harfleri öğrenirken zorlanmamış, zaten doğduğundan beri duyduğu kelimeleri yazı dili ile kolayca öğrenmiş gitmiş…

Şu an kullanılan klasik elif cüzleri belki yetişkin eğitimi için kullanılabilir, ancak çocuklar için ‘pedagojik elif cüzlerine ihtiyaç var ülkemizde…

Dedik ya, eğitim uygulamaları içinde en sorunlu olanı maalesef din eğitimi...

Yazarın 08 Şubat 2016 tarihli köşe yazısıdır.

Çocuğuna sahip çıkan kazanır

Takke düşünce kel görünürmüş ya…  Karneler alınınca da eğitim sistemimizin keli göründü. Ama maşallah kimse üzerine alınmıyor.

Herkes hesabı çocuklara soruyor.

Şu dersin ortalaması niye düşmüş,  bu ders niye zayıfmış, eğer zayıflarını düzeltmezsen yazın karne hediyesi alınmayacakmış…

Sanki karnedeki notlar sadece çocuklara aitmiş gibi, çocuğun eğitiminden sorumlu herkes kenara çekiliyor, ortada kala kala Paris soytarısı gibi çocuklar kalıyor.

Hâlbuki çocukların ellerindeki karneler onların kendisinden daha çok, o çocuğun anne babasının karnesidir. Ve o çocuğa ders anlatan öğretmenin bizzat kendisinin karnesidir. Ve daha da ötesi, bu çocukların eğitim almaları için kitaplar ve ders notları hazırlayan milli eğitimin karnesidir o karne…

Açın bakın lütfen çocuklarınızın okul kitaplarını, okuyun örnek sorulardan birkaçını ve siz bu yaşta çözebilecek misiniz bir bakın.

Bakın ben açtım… Kendi çocuklarımın matematik kitaplarını açtım ve kitaplar çocuklara ne kadar hitap ediyor diye bir uzman gözü ile kontrol edeyim dedim.

Sayfaları çevirdikçe, içim burkuldu. “Bu anlatılan konuların hepsi benim çocuğumdan mı isteniyor?” diye, yatakta masumca uyuyan çocuğumun yüzüne bakarken gözlerim doldu.

Nasıl dolmasın rica ederim, şu soruya siz de bakar mısınız?

“Cüneyt’in hesap makinesinde 5 tuşu çalışmamaktadır. 355 – 252 işlemini hesap makinesinde yapabilmesi için Cüneyt’e yardım edebilir misiniz? Hangi tuşlara basarak nasıl işlem yapması gerektiğini Cüneyt’e kısaca açıklayın.”

Soru bu…

Ne anladınız Allah aşkına bu sorudan?

Çekinmeyin söyleyin lütfen.

Ben arka arkaya 3 defa okudum ve soruyu anlayamadım.

Anladıysanız lütfen bana bir e-mail gönderin. Küçük düşürün beni.  “Bu kadar basit bir soruyu da anlayamıyorsan nasıl pedagog olmuşsun?” deyin, hafife alın. Ben anlayamadım, ama eminim siz de anlamadınız ve soruyu anlayabilmek için bilmem kaç kez okudunuz Allah bilir…

Bu soruyu ilköğretim 5’inci sınıfların matematik kitabından aldım, yani daha 10–11 yaşındaki bir çocuğun matematik sorusu… Siz bilmem kaç yaşındasınız ve hâlâ “Bu soru ne demek istiyor?” diye düşünüyorsanız, ya bir de 10 yaşındaki bir çocuk ne anlasın bu sorudan rica ederim siz söyleyin…

Sadece böylesi anlamsız sorular değil, sayfaları karıştırdıkça ülkemiz çocuklarının “sizi eğitiyoruz diye” nasıl ezildikleri gözlerimin önüne geldi.

Bir örnek daha vereyim… Bu örnek de ilköğretim 4 üncü sınıf yardımcı kitaplarından alınmış bir soru:

“Sıvı etil alkol ile bütan gazın ortak özellikleri nedir?

a.    Belirli bir şekillerinin olması.

b.    Belirli bir hacimlerinin olması.

c.    Bulundukları kabı tamamen doldurması.

d.    Akışkan olmaları.”

Evet soru bu.

İnanabiliyor musunuz, ilköğretimin 4’üncü sınıf öğrencisine, “sıvı etil alkol” ve “bütan gaz” arasındaki farkı öğretiyorlar bu ülkenin eğitim kitaplarında ve bu çocukların yaşları henüz 9.

Yani Allah’tan korkmak lazım…

Yazık değil mi bu çocuklara rica ederim siz söyleyin. Daha oyun çağındaki bir çocuğa “bütan gazın özelliklerini” öğretmeye çalışmak hangi eğitim anlayışı ile bağdaşır, anlamakta zorluk çekiyorum. Ben kırk küsur yaşındayım ve hayatımda ne “sıvı etil alkol” ile işim oldu ne de “bütan gazının” özelliklerini bilmem gereken bir olayla karşılaştım.

Çocuk ne anlasın bu anlamsızlıklardan, söyler misiniz lütfen?

Sonra da çocuğun eline bir karne tutuşturun. Zavallı çocuk da bütün masumiyeti ile koşa koşa karnesini size getirsin ve başlayın bakalım bütün eğitim sisteminin hesabını çocuğunuzdan sormaya: “Bu zayıflar ne böyle? Seni cezalandırıyorum. Bir daha zayıf getirirsen, tatil hediyesi almayacağım sana.”

Bozun bakalım çocuklarınızın kişiliğini... Yükleyin bakalım bütün eğitim sisteminin sorumluluğunu minicik omuzlara…

Hayır! Eğer azıcık vicdanınız var ise, koca bir sistemin sorumluluğunu çocuklarınızın omuzlarına yükleyin. Karne davası yüzünden onu mahcup etmeyin.  Sahip çıkın çocuğunuza ve tebessümle sarılıp, “Boşver karneyi marneyi oğlum. Sen benim aslan oğlumsun. Karnen ister zayıf olsun, ister takdir getir, benim için fark etmez. Ben seni koşulsuz seviyorum.  Ben seni, sen olduğun için seviyorum.” diyerek ona teselli verin ve usulca da kulağına fısıldayın, “Sana bir sır vereyim mi, ben de senin zamanında iken zayıf aldığım derslerim vardı. Kafana takma. Hadi gel seninle biraz dışarıda dolaşalım.”

Çocuklarınıza sahip çıkın…

Zira günümüzde çocuğuna sahip çıkan kazanır...
 

Kuşlar Uçmayı Unutur Mu?

Benim bir muhabbet kuşum vardı. Babam almıştı. Tahtadan bir de kafesi vardı.

Anneannem hiç hoşlanmamıştı kuşun kafese hapsedilmesinden. Babama her gün söyleniyordu “Kuş kafese konmaz. Günah.” diye... Bazen de dönüp bana “Götür bu kuşu ormana bırak, uçsun.” diyordu...

Babam kızar diye yapamadım hiç. Keşke yapsaydım.

Eve gelen çocuklara kuşumu gösteriyordum. Arkadaşlarım onu papağan zannedip konuşturmaya çalışıyorlardı. Azıcık ötecek olsa “Bak, bak, benim dediğimi tekrar etti!” diye seviniyorduk. Bu çok hoşuma gidiyordu...

Bir gün anneannemin kafesin yanında ağladığını gördüm. Kuşla konuşuyordu. “Niye ağlıyorsun?” dedim. “Kuş uçmayı unuttu.” dedi.  Şaşırdım... Kuşuma baktım, “Uçuyor ya işte!” dedim. Kirpiklerini sildi, “Kuş uçmayı unuttu.” dedi...

Korktum birden... Balkona koştum, misafirlerin arasından babamın yanına gittim. Heyecanla “Baba, baba, baba” derken, ağızımı kapattı babam. “Büyükler konuşurken laf arasına girilmez, Tacettin amcan konuşmasını bitirsin, bekle biraz.” dedi...

Beklemedim, tepindim, ağzımı kurtardım elinden. “Benim kuşum uçmayı unutmuş.” dedim. Misafirler güldü bana... Babam tebessüm etti. “Kim dedi bunu?” diye sordu. Anneannem, dedim... Saçlarımı eli ile dağıttı, başıma usulca vurdu: “Kuşlar uçmayı unutmaz kerata, hadi git içeri, oyuna devam et.”

Kuşumun yanına koştum ama içim hiç rahat etmedi...

O günden sonra anneannem kuşu serbest bırak, diye hiç demedi bana...

Evde kimsenin olmadığı bir gün, kafesi alıp çıktım dışarı. Ağaçlıklı bir yere gittim. Çocukluk işte...

Kafesi açtım. Kuşumu yere koydum. Hadi uç, dedim. Uçmadı birden...

Ayağımı toprağa vurup korkuttum, ayak ucuyla ittim... El çırptım, “Uçsana ya!” diye kızdım... Uçmadı... İçime bir şey düştü sanki. “Uç be!” dedim... Uçmadı... Korktu, kaçmaya başladı...

Peşinden gittim, yakalamaya çalıştım, badi badi çalıların arasına girdi, kaybettim dalların arasında...

Kaç gece kâbusla uyandım, kuşum uçmayı unuttu, diye... Annem, “Unutmaz oğlum, o yine uçar.” dese de uçamadı kuşum. Ben gördüm onu...

Yıllar sonra öğrendim, muhabbet kuşları başlarını bir yere çarpınca ya da psikolojileri bozulunca ‘beyin sarsıntısı’ geçiriyor, uçmayı unutuyorlarmış. Psikolojisi bozulmuş çocuklar gibi...

Dışarı çıktıklarında uçamıyormuş çocuklar...

Arkadaşlarının arasına giremiyor, hep kenarda duruyorlarmış...

Cıvıl cıvıl olamıyorlarmış örneğin... Dayak yeseler ağlıyor, tacize uğrayacak olsalar kaçamıyorlarmış...

Evlendiklerinde evliliklerini beceremiyorlar, anne olsalar anneliklerini, baba olsalar babalıklarını beceremiyorlarmış... Çocuklarını kendi kafeslerine hapsediyor, onları uçamaz hâle getiriyorlarmış... Kızmamalıymış çocuklara, yapamadığı işler yüzünden cezalandırmamak, yaramazlık yaptı diye azarlamamak lazımmış...

Kuşların babasına biri haber verse, ‘Kuşunuz uçmayı unutur, böyle yapmayın’ diye… Onlar, ‘Merak etmeyin, bir şey olmaz, kuşlar uçmayı unutmaz’ diyorlarmış...

Ama ben öğrendim bunu. Psikolojisi bozulunca çocukların, muhabbet kuşlarının uçmayı unuttuğu gibi, unutuyorlarmış uçmayı...

 

Bu Tatil Başka Tatil Olsun

Tatilde ne yapmayı planlıyorsunuz bilmiyorum, ama yapmamanız gereken en önemli şey, çocuğunuzun tatilini zehir etmek.

Her gün tekrar etmeyin örneğin “Kaç gün oldu hâlâ hiç ders yapmadın!” diye.

Zira tatil, ders yapma zamanı değil, ders yapmama zamanıdır. Korkmayın, okulda öğrendiklerini unutmaz çocuk. Aksine, pekiştirir tatilde. Ama ders yaparak değil, öğrendiklerini uygulayarak...

Mesela, matematik kitabına bırakın okulda çalışsın ama uygulamasını sokakta yapsın. Verin parayı, gitsin markete. 10 yumurta, 2 süt, 1 ekmek almaya... Hesap etsin kendince, parasını denk getirmek için. Göreceksiniz odada yalınız başına ders yapmaktan daha keyifli gelecek matematik ona.

“Tatil bitti, sen bir sayfa bile kitap okumadın!” demektense, alın çocuğunuzu gidin bir ören yerine, coğrafya dersinde anlatılan konuları orada görsün çocuğunuz. Heyecanlansın, çokbilmişlik taslasın, size anlatsın derste duyduklarını oraları gezerken. Keyif alın onu dinlerken. Baba olmanın tadını çıkartın. İşte tatil bu, fırsat ayırın kendinize...

Hem evde rahatlamak ister insan, konuşmak, gülmek, sohbet etmek, dinlenmek ister...

İzin verin istediği saate kadar yatsın örneğin. ‘Hadi kalk kahvaltı yapacağız’ diye başlamayın hemen söylenmeye tatilde de.

Genişleyin biraz...

Özgürlüğünü hissetsin sizin genişliğinizle. Bilirsiniz, özgürlük iyi gelir insana.

Sallapati dolaşsın evin içinde örneğin. ‘Atletin görünüyor elbisenin altında, ne biçim çekmişsin pantolonunu!’ demeyin hemen.

İnsan umarsız olmak ister arada bir, bazen de kuralsız...

Kaygılanmayın, her çocuk biraz öyledir, bazen sakar, bazen beceriksiz... Söylenmek yerine, bu sefer bir kez de tebessüm edin çocuksu hâline. Göreceksiniz iyi gelecek bu ilişkinize. Çocuklar unutmuyor tebessüm ettiklerinde anne babalarının hatıralarını...

Sinemaya gittiklerini de unutmuyor...

Hesap edin, en son ne zaman sinemaya gittiniz ailecek?..

Bir gün de kapıyı ‘tara ta taaam!’ diye açın. Şaşırsın evdekiler. ‘Var mısınız bu akşam sinemaya gitmeye!’ diye sürpriz yapın. ‘Yaşasın’ diyen sevinç çığlıklarını işitin çocuklarınızın. Tatil işte bu, kapatmayın çocuğunuzu odaya.

Ya da ayırın bir gününüzü, lokantaya gidin örneğin kızınızla... ‘Bu sefer de siparişleri sen ver hadi’ diye yüreklendirin onu. El kaldırsın garsona sipariş versin acemice, hiç ama hiç karışmayın. Gülüşün sipariş verdikten sonra kızınızla delice... Yıllar sonra hatırlasın gözyaşları ile ‘bir gün annemle lokantaya gitmiştik, hiç unutamam o günü’ diye anlatsın kendi çocuklarına. Yapın bunu, odaya kapatıp baskı yapacağınıza...

Unutmayın, okul başarısı, yaşam başarısını sağlamıyor...

Yaşam başarısı, anne baba ile kaliteli vakit geçirdikçe oluşuyor çocuklarda...

İşte size fırsat, yarını beklemeyin, bu akşam fırına kestane atın.  Sıcacık kestaneleri elleriniz ağzınız yanarak yiyin birlikte. Tatil bu ya...

Buna sadece çocuğunuzun değil, sizin de ihtiyacınız var unutmayın...

Hem anne baba olduğunuzun keyfini çıkartmaya...

Hem de çocukken yapamadıklarınızı çocuğunuzla yapmaya...

İşte tatil, fırsat bu fırsat...

Bu tatil başka tatil olsun.

Korkmayın, deneyin...

 

Evliliklerde kıyamet ne zaman kopar?

Bir dost meclisinde sohbet ediyorduk… Laf döndü dolaştı, aile içi iletişime geldi. Herkes aynı şeyi düşünüyordu: “Günümüzde eşler eşlerini ihmal ediyor… Çocuklar ihmal edilmiş eşlerin hırçınlıkları içinde yetişiyor…”

“Çoluk çocukla uğraşacağım derken, dev bir yük biniyor kadınların sırtlarına.” dedi bir akademisyen arkadaşım.

“Kadın da insan. Onun da nefes almaya, çıkıp gezmeye ihtiyacı var.” dedi bir diğeri.

“Kadın ‘da’ insan” diye bakmak, doğru bir bakış açısı değildi, tuhafıma gitti. Zira kadın, “da”sız insandı. Erkeğin yaşamına ortak olmuş bir asalak değil, kendi yaşamının öznesiydi o.

Tuhafıma gitti bu konuşmalar. Anlatmaya çalıştım, ama beceremedim.

Bir soru sordum: “Eşinizi en son ne zaman dışarı çıkarttınız, ne zaman gezdirdiniz, söyler misiniz?”

Herkes kendince cevap vermeye çalıştı ama kimse “Ne demek eşinizi gezdirdiniz mi, kardeşim? O kedi mi, fino mu da dışarı çıkartalım da gezdirelim, bu nasıl soru böyle?” demedi. Diyemedi…

Günümüz evliklerinin temel problemi işte bu: “Aynileşme”!

Eşin, eşini bir süre sonra ‘kendi gibi değil, kendisinin gibi’ görmeye başlamasıdır aynileşme problemi. Kendisinin gördüğü eşine “iyilik” yapmak için “biraz dışarıda gezdirilmeye ihtiyacının olduğunu” düşünme basitliğine düşmedir ülkemiz evliklerinin iç acınası durumu.

Kafeteryada oturmuştum bir gün… Yan masaya orta yaşlarda bir çift geldi. Garson sipariş almak için “Ne arzu edersiniz?” diye sordu.

Kadın, adamın gözüne baktı. Adam da elindeki listeye… “Ne istersin?” diye sordu karısına. Kadın, “Bilmem, Sen söyle…” dedi.

Bu, görünürde “Ne kadar uyumlu bir çift” gibi gelse de kendi damak tadını bir kenara iten, eşi kendisine hangi damak tadını sunarsa onu kabul edeceğim diyen bir “aynileşme” problemi idi hâlbuki…

“Zaman geçtikçe ister istemez eşler birbirine benziyor” demeyin sakın. Zira birbirine dönüştükçe eşler, o evlilik evlilik olmaktan çıkar…

Evliliğin kalitesi, eşler birbirine benzedikçe değil, kendi gibi kaldıkça olur…

Bir fizik hocasına “Kıyamet ne zaman kopar?” diye sordum.

“Enerji düzeyleri farklılığını kaybettiğinde.” diye cevap verdi. “Bunun adına Entropik Kıyamet” denilir diye ilave etti.

“Evrende enerji düzeyleri eksi ile artı arasında aktığı sürece dünya dönmeye devam edecek... Rüzgâr esecek, gök gürleyecek… Zıtlar arası enerji akımıdır canlılığı koruyan. Ne zaman ki bütün enerji düzeyleri aynı olursa, fizik kanunlarına göre kıyamet işte o zaman kopar.” dedi.

Her evliliğin bir kıyameti vardır, o kıyamet, eşler arasındaki elektriğin kesilmesidir.

Eşler birbirine benzedikçe konuşacak konu kalmaz. Düşünce üretilmez…

Eş eşten elektrik alamaz…

Göz göze baksa kalbi pır pır atmaz…

Eli eline dokunsa heyecan duyamaz…

Aynı kendi eline dokunuyor gibi olur…

Hâlbuki dokunduğu el karşı cinsiyetten birisinin elidir… Ama aynileştikçe insanlar, cinsiyetler arasındaki elektrik farklılığı kalmaz… Erkek kendi eline dokunur gibi hisseder karısının eline dokunduğunda… Kadın, kendi eline dokunulmasından ürpermez, heyecan duymaz… Hisler, duygular farklılığını yitirmiş, aynileşmişse evliliğin kıyameti yakındır…

Eşler birbirlerine bir iyilik yapmak istiyorlarsa, eşini kendine benzetmek yerine, kendi gibi kalabilmesine çaba harcamalıdır...

 

İkinci doğum ve bağlanma karmaşası sendromu

Bir kadının en önemli hatırası ilk hamileliğidir.

Acemice bir duygudur karında bebek taşımak.

Kimi zaman nefes almadan dinler bebeğinin kımıldayışını… Kimi zaman kendi kendine tebessüm eder bebeği tekme attığında…

Doğumunda şaşkınca tanışır bebeği ile anne. Sanki “Sen miydin tekme atıp duran?” der gibi seyreder, nedense hep de ağlayarak…

Minicik parmaklarına bakar, burnuna bakar. “Aynı sen” diye tebessüm eder eşine dönüp.

“İlk göz ağrım der” genelde anneler ilk çocuklarına.

Bir çocuk daha düşünmek istemezler. Sanki ihanet edecekmiş gibi hissederler ilk göz ağrılarına. İkinci çocuk kararsızlığı bundandır kadının, eşi bunu tam anlamasa da…

İlk çocuk ile anne arasında böylesi derin bir bağ olduğu hâlde, pedagojik gözlemler, anneden en çok zarara uğrayan çocuğun da yine ilk çocuk olduğunu ortaya koyuyor.

Bu, sanıldığı gibi ilk çocuğa acemice verilen zarar değil, “Bağlanma Karmaşası Sendromu”ndandır…

Nedir bağlanma karmaşası sendromu?

İkinci bebek dünyaya geldiğinde, annenin birinci çocuk ile duygularını yönetememe hâlidir. Duygusal karmaşa ile ortaya çıkan, ilk çocuğa karşı tepkisellik ve soğukluk hissidir.

Şöyle ki: Yeni doğan bir bebeğin kendine has “ruhsal inceliği” vardır. Anne, yeni bebeğine bakarken, bebek annenin ruhunu inceltir, kendi inceliğine eriştirir. Bebeğin bakışı, tebessümü, teninin yumuşaklığı, çaresizliği, anne ruhunu santim santim incecik hâle getirir. Tuhaf bir derinlik kazandırır annenin duygularına… Öyle bir derinlik hâlidir ki bu, ne anne farkına varır bu ince yolculuğun ne de başkası…

Böylece bebek, sanki anneyi “büyüleyerek” kendi ihtiyaçlarını gidermeye hazırlar.

Bebek, bu inceltmede ne kadar başarılı olursa, anneden ihtiyaçlarını o denli sorunsuz giderecektir. Örneğin, anne sütü bebeğin içinde bulunduğu aya uygun kıvama gelecektir. Bebeğin ufacık bir kımıldaması bile anneye hangi ihtiyacın oluştuğunu hissettirecektir.

Anne böylesi bir ruhsal incelme içindeyken, kendisindeki bu özel durumun farkına varamasa, birinci çocuk birdenbire gözüne kaba görünmeye başlar. Gülmesi kaba, ağlaması kaba, davranışları kaba… Hatta birçok durumda, anneye eşi de kaba saba biri gibi gelmeye başlar… Kendisini anlamayan, bebeği ile ilgilenmeyi bilmeyen biri gibi gelir eşi çoğu defa kendine… Hâlbuki bu “bağlanma karmaşasından” kaynaklanan duygusal yanılmadır.

Çocuğun anneyi “büyülediği” ve kendine uyumlu hâle getirdiği bu “mucize” dönem iyi yönetilemezse birinci çocuğun zarara uğraması, eşler arasında duygusal zedelenmelerin olması kaçınılmazdır.

Peki, ne yapmak gerek?

Anne, ikinci bebeğine hamile olduğunu öğrenir öğrenmez iç dünyasını “duygusal ve zihinsel” olmak üzere ikiye ayırmaya çalışmalıdır. Duygusal yanı ile “ince ruh hâlini”, zihinsel yanı ile de “güncel ruh hâlini” sürdürmelidir.

İnce ruh hâli ile bebeğine bağ kurmalı, ona o incelik içinde erişmeye çalışmalı, bu tatlı ruhsal atmosferi bebeği ile doyasıya yaşamalıdır.  Ancak aynı duygu durumu ile büyük çocuğuna asla yönelmemelidir. Kendisinin bebeği ile birlikte olduğu sırada mucizevi bir ruh hâli içinde olduğunu bilmeli, büyük çocuğu ile irtibata geçeceği sırada sanki uykudan uyanmak istercesine başını silkeleyip “güncel ruh” hâline geçiş yapmalıdır.

Bir başka deyişle, ikinci bebeğin büyüsü anneyi kuvvetlice çekse de, anne, güncel ruh hâlini korumak için bir içsel mücadele içinde olmalıdır. Aksi takdirde bu büyülü atmosferin tesiri ile “ilk göz ağrısını” ve eşini zarara uğratacağını unutmamalıdır...

 

Çocuklarda yeme problemi nedir?

Birçok anne baba çocuklarının yemek yemediğinden şikâyetçidir.

Hâlbuki yeme insanın “en güçlü” ihtiyaçlarından biridir…

Yetişkinler bile azıcık aç kalacak olsalar sinirleri bozulur, sağa sola çatacak duruma gelirler. Kaldı ki çocuk, açlığa yetişkin kadar dayanıklı da değildir, açlık ağlatır çocuğu.

Peki, ne oluyor da bu kadar güçlü bir ihtiyacı çocuk gerçekleştiremiyor, yeme bozukluğu ortaya çıkıyor? Yeme bozukluğunun pedagojik sebepleri nelerdir?

Aslında, çok basit olarak şöyle izah edilebilir…

İnsan vücudu beyin tarafından sürekli kontrol altında tutulmaktadır. Bedenin yaşamına devam edebilmesi için, kalp atışından tutun kan şekerine kadar, sıvı dengesinden vücut ısısına kadar sürekli bir denetim altındadır insan vücudu.

Örneğin, her insanın vücut ısısı 37 derecedir. 39’a çıktığı zaman alarm verir sistem. Ya da kandaki şeker oranı yüzde 0,1’in altına düşünce beyin onu yeniden yükleyebilmek için tatlı çeker canı insanın. İşte buna “homeostatik denge” denilir.

Açlık hissi, beyne iki duygu hâlinin sinyalini gönderir… Birincisi acı, diğeri tatlı.

Şöyle ki: İnsan acıktığı zaman, beyin “mide asidi” salgılar. Mide asidi mideye acı hissi verir. İşte aslında insan bu acıyı bastırmak için yemek yeme ihtiyacı hisseder. İhtiyaç giderildiğinde vücut rahatlar. Böylece “homeostatik denge” vücuda alınan gıdalar ile tekrar düzene girmiş olur.

Kişi midesinde duyduğu açlık acısını bastırmaya gücü yetse bile, ikinci bir sinyal noktası daha vardır insanı yemeye yönlendiren: “Damak tadı”. Açlık baş gösterdiğinde beyin, ağız içindeki tat alma hislerini uyararak ağız suyunu akıtır. Böylece kişi, ağzında hissettiği bu dürtü ile ağzına bir şeyler koymaya başlar.

İşte yeme problemi dediğimiz sorun tam da burada başlıyor.

Acı ve tatlı algısını oluşturan sinyaller işlevini kaybettiğinde, yemek yemek gerçekten bir işkenceye dönüşür. Ağzındakini çiğner çiğner ama tat alamaz. Ya da açlıktan midesi delinecek kadar yansa, acıyı duymaz.

Peki, bu “algılayamama” hâli neden oluşur?

Bunun en belirgin sebebi, çocuğun açlık sinyal sistemine müdahale edilip “doğal işleyişinin” bozulmasıdır.

Örneğin, çocuğun yanındaki yetişkin, onun acıkmasına izin vermemişse… Bir başka deyişle mide asidi salgılanmadan yedirmeye çalışmışsa... Ya da çocuk acıktığı hâlde “şimdi yemek saati değil” diye, salgılanan mide asidini bastırmayı öğrendi ise… Ya da çocuğa damak tadı oluşmasına izin verilmeyecek gıdalar sunuldu ise… Çocuğun damak tadı keşfedilemedi ise…  Veya “sebze yemek sağlıklı” diyerek sebzenin tatsız hâli çocuğa erken yaşta zorlandı ise… Böylece çocuğun damak tadını oluşturan “homestatik algısı” bozuldu ise... İşte bu bozulan algının görünürdeki pedagojik karşılığı “yeme problemidir.”

Peki, böylesi durumda ne yapmak gerek?

Sistemin yeniden çalışabilmesi için, çocuğa yeme baskısını bırakmak gerekir. Az da olsa ara öğünler şeklinde, çocuk ne zaman acıkırsa o zaman ve canının çektiği gıdalar (abur cubur olmamak kaydı ile) verilerek “homeostatik algının” yeniden oluşmasına yardımcı olunmalıdır.

İnsan organizmasının en göz kamaştırıcı özelliği, üzerindeki baskılar kalktığında sistemin yeniden normal çalışmaya başlayabilmesidir.

 

Ebeveyn Siması ve Çocuk Ruhu

Bir karı koca geldi. Çocuklarının arkadaşları tarafından çok ezildiğini söylediler. Olmadık yollara başvurmuşlar ama yine de çocuğun bu hâline çare bulamamışlar…

Kavga etmeyi öğrensin diye karateye bile göndermişler, çözüm olmamış. Cesaretlendirmek için motive edici konuşmalar yapmışlar, işe yaramamış. Sonunda pedagojik yardım almak için bir arayışa girmişler…

13 yaşında bir ergen çocuktu bahsettikleri delikanlı. Anne baba tutumları üzerine konuştuk biraz. Anne çok fedakâr, baba kendi işinde gücünde bir adamdı.

Bir şey dikkatimi çekmişti, sormadan edemedim. Babanın oldukça asık bir suratı vardı, mutsuz ve memnuniyetsizdi yüzünün şekli. “Buraya zorla mı getirildiniz, nedir bu hâliniz?” diye espri yaptım. Biraz tebessüm etti. Eşi hemen devreye girip “Hocam, eşimi ilk gören böyle söylüyor ama çok iyi bir insandır. İyi bir eş, iyi bir babadır. Benim bile alışmam yıllarımı aldı...” deyiverdi.

Ben, kötü insan olduğunu düşünmemiştim zaten. Yüzü ağırdı, asıktı suratı. Hâlbuki pedagoji der ki; ebeveynin siması çocuk ruhunun besin kaynağıdır. O, ne kadar mütebessim ise çocuk o kadar ruhen güçlüdür. Mutsuz bir çehre ile ebeveynlik yapmak, çocuğu ruhen çökertmek demektir…

“Gül…” dedim, “Biraz tebessüm et…”

Beyefendi şaşırdı. Acemice tebessüm etmeye çalıştı, tam da beceremedi. Beceremezdi de. Çünkü “yüz kasları” gelişmemişti.

İnsan siması “ince kas”lardan oluşur. Lif lif kaslar yayılmıştır deri altında. Bu kaslar ne kadar çok kullanılmışsa yüzde o denli bir esneklik vardır, yakışır duygular simaya.

Yüz kaslarının kullanılması, çocukluk yıllarında “duyguların özgürce yaşanmasına” bağlıdır. Çocuk, içinde duyduğu heyecanı, sevinci, mutluluğu veya hüznü doyasıya yaşayabiliyorsa, yaşadığı her bir duygu simasında özgürce karşılık buluyorsa, yüz kasları işte o zaman gelişir.

Eğer bir çocuk, sevinirken “başımıza iş çıkartacaksın gülüp durma” diye engellenmişse, ağlarken “çocuk gibi ne ağlıyorsun öyle…” diye susturulmuşsa, donuk bir simaya sahip olur. Böylesi kişilerin kasları, ince ince gelişmez, topluca hareket eder.

Bu tıpkı okul öncesi çağdaki bir çocuğun parmak kaslarının gelişmesi gibidir. Nasıl ki anaokullarında çocukların ellerine kalem vererek, resim yaptırarak ve oyun hamurları kullanılarak parmak kasları geliştiriliyorsa, gelişmiş parmak kasları ile ilkokula başladığında kalemini düzgün tutabiliyor, harflerin ince ince detaylarına parmakları uyum sağlayabiliyor ve güzel yazmanın keyfini çıkabiliyorsa… İşte bunun gibi, çocukluk yıllarında duygularını özgürce yaşamış, bunları simasına yansıtırken “engellenmemiş” kişiler, yetişkinlik yıllarında “mütebessim” bir simaya sahip olurlar. Onların gülmesi de yakışır yüzlerine, hüzünleri de.

Bütün bunları anlatırken, gözüme dikkatlice bakıyordu beyefendi. “Beceremedik hocam.” dedi. “Ne yaşamayı becerebildik, ne baba olmayı.” Hanımefendi sordu: “Eşimin asık suratlı olmasının doğru olmadığını biliyordum ama isimlendiremiyordum, peki ne yapacağız?”

“Burada size ne yapacağınızı uzun uzun anlatıp vakit kaybettirmeyeyim, isterseniz internete girin ‘yüz kaslarını çalıştırma’ diye bir arama yapın. Karşınıza yüz kaslarını çalıştırmak için egzersiz örnekleri çıkacaktır. Yüz kaslarının gelişmemiş olması bir gecikmedir doğru, ama yeniden kazanılması imkânsız bir şey de değildir.” dedim.

Gittiler şimdilik… Bakalım bir dahaki sefere karşısındaki insana rahatlık veren bir sima ile mi dönecekler, yoksa onlarda da “kas hafızası” mı oluşmuş, göreceğiz.

Yazarın 21 Aralık 2015 tarihli yazısıdır.

Ruhsal Daralma ve Bir Pratik Çözüm Önerisi

Bir kişinin psikolojik sorunu olup olmadığını anlamak için, o kişinin çocukla ilişkisine bakmak yeterlidir. Duygu dünyasında sorun yaşayan kişiler, çocukla vakit geçiremezler. “Daralırlar…”

Kendilerini zorlayıp birkaç dakika vakit ayıracak olsalar, patlayacak gibi hissederler. Bırakamazlar çocuğa kendilerini.

Örneğin, oturup çocuğu ile ders çalışamaz böylesi kişiler. Bir süre sonra sinirlenir, bağırır, kızar. Ya kendine ya da çocuğa zarar verirler. Kimi zaman çocuğun kalem tutuşuna kafayı takarlar, kimi zaman yavaşlığına… Hiçbir şey bulamazlarsa “Sen yap ben geliyorum” diyerek terk ederler çocuğun bulunduğu ortamı.

Veya çocuk biraz oynamak istese, oyuna kendilerini veremezler, bir süre sonra “bunalırlar” hemen. Sanki zaman boşa geçiyormuş gibi hissederler. Yapılacak şeyler erteleniyormuş gibi bir hisse kapılırlar, çocuğun ruhsal atmosferinden dışarı atarlar kendilerini.

Ya da çocukla “insan-insana” güzel bir sohbet ortamı kurup sürdürmeyi beceremezler. Uzun uzun anlatılan şeyler daraltır böylesi kişileri. Çocuğun heyecanını duyamazlar içlerinde, bir an önce anlatılanlar bitsin diye, “istemsiz kas gerginlikleri” belirir yüzlerinde. Gözler sağa sola kaymaya, bir oyalanma gereci aramaya başlar.

Hâlbuki kendi çocuğu ile sohbet etmeyi beceremeyen kişilerin çoğu, dışarıda başkaları ile sohbet etmekten oldukça keyif alırlar.

Bu bir çelişki gibi gelir ilk başta…

Hâlbuki çelişki değil, bir işarettir. Kişinin çocukluk yıllarında yaşadığı sorunların, yıllar sonra kendi çocuğu ile dışa vurumunun işaretidir.

Zira çocukluk yılları, “ruhun genişlediği, iç derinliğin” elde edildiği yıllardır. Ruhsal genişlik, özgür bir ortam ve koşulsuz sevgi ile ede edilir.

Bir kişi, kendi anne babasından böylesi bir ruhsal genişliği elde edemedi ise, yetişkinlik yıllarında bu “dar ruh” ile yaşamak zorunda kalacaktır.

Böylesi kişiler “sosyal ilişkilerde” başarılı olsalar da “duygusal ilişkilerde” bir tahammülsüzlük hâli ile dikkat çekerler. Eşlerine tahammülsüz, çocuklarına tahammülsüz, kendilerinden duygusal ihtiyaç beklentisi olanlara tahammülsüzdürler.

Tahammülsüzlük, “ruhsal darlığın” ürünüdür. Ruhsal darlık, çocuklukta elde edilecek bir “genişliğin” kazanılmamasından başka bir şey değildir.

Bu bir kısır döngüdür. Kendi anne babasından ruhsal genişliği elde edememiş kişiler, kendi çocuklarının ruhunu dar bırakır da farkında bile değildirler.

Çocuklardaki ruhsal daralmanın ilk işareti “acımasız kardeş kavgaları” ve ergenlik döneminde “anneye karşı tepkiselliktir.”

Birçok acımasız kardeş kavgası, ruhsal darlığın bir dışa vurumdur. Kardeşin kardeşi ruhen taşıyamaması, onun duygusal yakınlaşma isteğine karşılık verememesi, çatışmaların ana sebebidir.

Ya da ergenlik döneminde baş gösteren anne babaya karşı gelmeler, “of”lamalar, yumruk sıkıp odaya çekilmeler, sebepsiz ağlamalar, “yeter ya yeter!” diye bağırışların kökeninde, “ruhsal darlık” hâli vardır.

Peki, ne yapmalı? Bu sorunun bir uzman yardımı almadan en pratik çözümü, ruhen geniş bir kişinin yanında bulunarak kendi genişliğini onun genişliğinin tesiri ile oluşturmaktır. Ruhen dingin ve sakin kişiler, bir psikoterapist gibi insan ruhuna genişlik verirler. Kendi de ruhen dar, tahammülsüz, huzursuz, hızlı ve kaygılı kişiler ise ruhsal daraltmayı artırır.

Yazarın 14 Aralık 2015 tarihli yazısıdır.

Erdemli Davranışlar Doğuştan Mıdır?

Psikolojiye dair ilk bilgiler insanın bomboş dünyaya geldiğini, bütün davranışların çevrenin etkisi ile oluştuğunu söylüyordu.

Buna göre bir çocuk “iyi” bir çevrede dünyaya gelmiş ise, erdemli davranışlar ediniyor, olumsuz bir çevrenin içinde ise “kötü çocuk” oluyordu.

Yapılan onlarca pedagojik deney, uzunca yıllar bu görüşü destekledi. Ta, Yale Üniversitesi psikologlarından Paul Bloom ve Karen Wynn’in çocuklar üzerinde “erdemli davranışlar” deneylerini yapıncaya kadar…

Profesör Bloom, erdemli davranışların doğuştan her insanda var olan bir “hazır bulunuşluluk” mu, yoksa sonradan edinilen bir öğreti mi olduğunu, birkaç aylık bebeklerle yaptığı deneylerde ortaya koydu.

Bunun için parmak kuklalar kullandı.

Henüz birkaç aylık bebeklere parmak kuklalarla bir oyun sergilediler.

Oyunda, bir kukla küçük bir kutuyu açmak için uğraşıyordu. Bu uğraşa biraz sonra bir başka parmak kukla gelip yardımcı olmaya çalıştı, iki kukla birlikte kutunun kapağını açtılar.

Bir süre sonra yine aynı kukla yine aynı kutunun kapağını açmak için uğraşmaya başladı. Bu sefer bir başka kukla geldi, kutunun açılmasına engel oldu… ve kutunun kapağı açılmadı.

Bu oyunu seyreden 3 ile 6 aylık bebeklere oyundaki kuklalardan birini tercih etmesi için kuklalar bebeklerin önlerine konuldu. Sonuç enteresandı, bebeklerin yüzde 87’si kutunun açılmasına “yardımcı” olan kuklayı almayı tercih etti. Bir başka deyişle erdemli davranışın yanında yer aldılar.

Deney bununla kalmadı…

İkinci deneyde, bebeklerin önüne iki ayrı kâse içinde, iki ayrı kraker sunuldu. Çocukların bu farklı kâselerdeki krakerlerden birini tercih edip tatması beklendi. Ve her çocuk kendince bir yönelişle kraker kâselerinden birine uzanıp krakerleri ağzına götürmeye başladı.

Aynı krakerler parmak kuklaların da önüne konuldu. Parmak kuklalardan bazıları çocukların tercih ettikleri krakerleri, bazıları ise diğer krakerleri yer gibi yaparak ağızlarına aldılar.

Ve birinci deneye tekrar dönüldü…

Yine kuklalardan biri, kutuyu açmak için çaba harcarken, bir başka kukla geldi, kutunun açılmasına yardımcı oldu. Aynı kukla bir kez daha kutuyu açmaya çalışırken, bir başka kukla gelip kutunun açılmasına engel oldu.

Ancak burada ilginç bir ayrıntı vardı, ikinci deneyde kutunun açılmasına engel olan kuklalar çocuklar ile aynı krakeri tercih eden kuklalardı. Bir başka deyişle, “kötü kukla” çocukla aynı cins krakeri yiyen kuklalardı.  Ve sonuç inanılmazdı, çocuklar kendileri ile aynı tür krakerleri yiyen kuklaların “kötü” davranışlarını gördüklerinde önce tereddüt ettiler, kararsız kaldılar, fakat sonra “kötü” kuklaları almayı tercih ettiler…

Bu oldukça önemli ve bir o kadar da trajik bir sonuçtu.Çocuk dünyaya geldiğinde ince bir erdemli davranış yönelimi içinde olduğu hâlde, çevresindeki yetişkinler (çoğu defa farkında dahi olmadan) onun bu ince yönelişinin önüne geçmekteydiler.

Bir başka deyişle, “erdem” her insanda doğuştan var olan ve kaybolmaya yatkın bir içsel hazır bulunuşluktu.

Profesör Bloom, bu göz kamaştırıcı deneyi 2007 yılında “Nature” isimli dergide kaleme alarak bilim dünyasına hediye etti...

 

Allah Kimseyi Evliliği İle İmtihan Etmesin

Bir karı koca gelmişti yanıma… Boşanmaya karar vermişler.

“Ayrılma kararımızı uzun uzun düşünerek verdik. Bu konuda bizi ikna etmeye çalışmayın lütfen. Ayrılırken çocukları zarara uğratmak istemiyoruz, bu konuda yardım ederseniz seviniriz.” dediler.

“Tamam, ancak ayrılış sürecini yeterince bilmeliyim ki çocukları zarara uğramaktan koruyabilelim.” dedim.

Önce beyefendiyi yalnız dinledim…

-“Neden ayrılıyorsunuz?”

Cevap netti: “Nankör… Ne kadir bildi ne kıymet! Bir sorun kendisine, kendi yaşıtı hangi arkadaşının arabası varmış, bırakın arabası olmasını, kendi arkadaşlarının ehliyet almasına bile kocaları izin vermezken ben ona araba aldım. Ama hata etmişim… Çalışmıyor kendisi, ama benim kredi kartımı o taşır. Sorun bakalım bir kez, yaptığı harcamalarla ilgili hiç hesap sormuş muyum? Daha ne anlatayım… Biraz birikmiş param vardı, ev alalım dedik, tapusunu eşimin üzerine yaptım… Ben bunları yaptım ama Allah insanı nankör etmeyegörsün, 2 yıldır ayrılacağım diye tutturdu, sonunda ben de ‘ne hâlin varsa gör’ dedim.”

-“Eşinizi seviyor musunuz?”

“Çok seviyordum, ama artık değil…” dedi.

Beyefendi dışarı çıktı, hanımefendi ile görüştüm.

“Eşiniz size her türlü imkânı sunmuş, araba almış, ev almış, kendi kredi kartını size tahsis etmiş.” dedim.

“Evlilik ev ile, araba ile olmuyor hocam… Ben eşime yıllardır ulaşmaya çalışıyorum, ama o duyarsız. Hissiz bir adamla evlenmişim, tam 10 yıldır bunun acısını çekiyorum.”

Adam kadına “nankör”, kadın adama “duyarsız” diyordu.

Devam etti kadıncağız: “En son olayımızı anlatayım. Bunca yıllık evliyiz. Eşimle bir gün dışarı çıkıp el ele yürüyemedik. Sevmez böyle şeyleri. Etrafımda insanlar var, eşleri ile kahve içmeye gidiyorlar, çay içiyor, sohbet ediyorlar, bizimki sohbet etmez. Elinde bir cep telefonu, oynar durur. Geçen ay bizim evlilik yıldönümümüzdü. Eşime sürpriz yapayım istedim. Yemek masasını özene bezene hazırladım. İki kırmızı mum aldım, bir başa birini, diğer başa öbürünü yaktım. Servis tabaklarını çıkarttım, baş başa sohbet ederek yemek yeriz diye hayal ettim. Eşim akşam 7’de gelecekti… Gelmedi. Telefon ettim, cevap vermedi. Mesaj gönderdim, ‘yoldayım’ diye kısa bir cevap yazdı. Saat 8 oldu yok, 9 oldu gelmez… Mumlar yana yana bitti. Çocuklar babalarını beklerken uyuyup kaldılar. Saat tam 23’te geldi. Ben sinir küpü olmuşum. Kapıyı açtığında bağırdım birden. ‘Neredesin sen ya, neredesin!’ dedim… Trafikte kaldığını söyledi. Ben akşama kadar hazırlık yaptığımı söyledim. Evlilik yıldönümümüz olduğunu söyledim. O da öfkeliydi, ‘Bağırma bana!’ dedi. ‘Ne istiyorsan onu söyle!’ dedi. Ben de ona ‘Dışarı çıkmak istiyorum, evli olduğumu hissetmek istiyorum, dışarıda insanlar eşleri ile yürüyor, ben de el ele tutuşup yürümek istiyorum, anladın mı?’ dedim. ‘Tamam, abartma, bağırma!’ dedi. Çıktık dışarı… Yürüdük, yürüdük, ama hiç konuşamadık. Bir ara döndü, bana baktı, ben bir şey söyleyecek diye sevindim. Ama o ‘Bu kadar yeter mi?’ dedi. Sanki fino köpeğinin gezme ihtiyacını gidermişti de geri dönmek için ‘Bu kadar yeter mi?’ diye soruyordu. Kalbim nasıl incindi anlatamam. Ve o gün artık ayrılmaya kesin karar verdim.”

Beyefendiyi davet edip bu olayı anlattım. O gün akşam eşine ‘Yeter mi bu kadar?’ diye sorup sormadığını sordum. Şaşın şaşkın yüzüme baktı: “E, sordum… Ne varmış bunda? Sormamalı mıymışım? Bu da mı suçmuş?”

Bu adam üniversite mezunu idi… Ama bir kadını anlayabilecek duyarlılıkta bir yaşam tecrübesi yoktu. Muhtemelen kendi anne babasından da dinlememişti yeni nesil bir genç hanımefendinin ihtiyaçlarının neler olabileceğini. Babası gibi baba olmayı marifet zannediyordu. Bir aile danışmanından yardım almayı da gereksiz bulmuşlardı. ‘Kol kırılır, yen içinde kalır’ diye öğretmişti toplum onlara.

Sonra ne mi oldu? “Biz boşanmaya kesin kararlıyız.” deseler de birbirlerini başka başka bakış açıları ile anlamaya başladıklarında kararlarından vazgeçtiler.

Şimdi, ikinci baharlarını yaşıyorlar…

Allah kimseyi evliliği ile imtihan etmesin...

Yazarın 30 Kasım 2015 tarihli yazısıdır.

Medya Pedagojisi'nin Yokluğunun Faturası

1982 yılında YÖK Kanunu’nda yapılan bir değişiklikle ülkemiz üniversitelerinde pedagoji bölümleri kapatıldı.

Bana sorsalar,‘Ülkemiz eğitim sistemine vurulan en büyük darbe nedir?’ diye, tereddüt etmeden‘Pedagoji bölümlerinin kaldırılmasıdır’ derdim.

Çocuklar için bunca yapılacak işi olan bir ülkenin, pedagoji bölümlerini üniversitelerden kaldırması, Silikon Vadisi’nde bilgisayar kullanımını yasaklamak gibidir. Çocuk eğitiminde ortada kalıverirsiniz.

Zaten bir ülkedeki pedagojik yetersizliğin faturasını anne babalar öder de bu faturanın nereden kaynaklandığını bilemez...

Örneğin, pedagoji yoksa, ‘Transkültürel Pedagoji’ de yoktur... ‘Transkültürel Pedagoji’nin yokluğu ‘kuşak çatışmasına’ ve ‘toplumsal tükenmişliğe’ yol açar...

Zira kendisi ‘dünkü’ kültürel atmosferde yetişmiş bir babanın, çocuğunu, ‘bugüne’ göre nasıl yetiştireceğinin cevabı transkültürel pedagojide vardır. Bundan yoksun bir baba, çocuğunu kendi yaşadığı dönemdeki gibi yetiştirmek için delice çabalar durur. Ya çocuğunu ezer, kırar, döker, ezdiği çocuğunu kendine benzettiği için iyi bir şey yaptığını zannederek övünür... Ya da ezemediği çocuğu ile sürekli çatışır, hem kendisine hem de çocuğa dünyayı dar eder... Ülkemizdeki ebeveyn-çocuk çatışmasının en temel nedenlerinden biri kültürel çatışmadır. Bu, transkültürel pedagojinin yokluğundandır.

Ya da Kürt, Türk, Alevi, Sünni, Süryani, Laz, Çerkez, Ermeni gibi zengin kültürel dokusu olan bir ülkede transkültürel pedagoji yoksa, ‘kültürel uzlaşı’ yerine, tek bir kültüre ait ‘kültürel fedakârlık beklentisi’ oluşur, ki böylesi bir fedakârlık beklentisi bir süre sonra o kültürün sosyal tükenmişliğinin sebebidir ve toplumsal çatışma kaçınılmaz olur. İşte ülkemizin hâli...

Bununla birlikte pedagojinin yokluğu demek, ‘medya pedagojisi’nin de yokluğu anlamına gelir ki bu, o ülkenin çocuklarına tek kelime ile ‘yazık etmek’ demektir...

Hatırlarsınız, yakın zamanda Suriyeli bir çocuğun suya vuran cesedi yansıdı gazetelere... Bu resmin veriliş şeklinin birçok çocukta yıllar sonra pnigophobia (boğulma fobisi) veya başka kaygılara yol açabileceği ihtimali yeterince tartışılmadı ülkemizde... Ülkemiz medyası, toplumsal duyarlılığı oluşturmak için acıyı, trajik hâlde sunmayı bir marifet zannederken, medya pedagogları onları bilimsel gerçeklerden haberdar edemedi maalesef...

Yine kısa bir süre önce Ankara’da yaşanan terör olayının ardından gazetelere parçalanmış insan cesetlerinin resimleri konuldu, televizyonlar yaşanan trajediyi izleyicisine aktarabilmek için, ambulans çığlıklarını ve dehşet içindeki görgü tanıklarının heyecan yüklü seslerini yansıttı haberlerine... Çocuklar yokmuşçasına böylesi kuralsız verilen haberler, kim bilir o haberi izleyen hangi evdeki hangi çocukta geleceğe dair hangi duygusal problemleri tetikledi, bilemiyoruz...

Benzer bir travmayı geçen hafta Fransa yaşadı...

Fransa, medya pedagojisinde çok da yeterli bir ülke olmamasına rağmen, bu olayı ne nefes nefese aktaran spiker aracılığı ile duyurdu izleyicilerine ne de gazetelere yansıttığı parçalanmış insan cesedinden medet umdu toplumsal duyarlılığı oluşturmak için...

Peki, ne yapmalı?

Mademki medyamız bu konuda (maalesef) geçer not alamıyor, o hâlde iş anne babalara düşüyor...

Anne babalar, ergenlik sonuna kadar olan çocuklarını, ambulans çığlığı ile oluşturulan haberlerden, nefes nefese koşturan muhabirin heyecan dolu sesinden, görüntünün acınırlığı ile yapılmış haberlerden korumalıdır... Yoksa bunun faturasının er ya da geç çocuklarda ya bir fobi ya da bir ‘duygu durum bozukluğu’ olarak geri döneceği bilinmelidir.

 

Okul başarısı ayrı şey, yaşamı başarmak ayrı şeydir

Acı ama yazacağım…

Telefonda sesi titrek bir anne “Hocam, çaresizim. Allah rızası için yardım edin.” diye feryat etmişti. “Sorun nedir, ben size nasıl yardımcı olabilirim?” dediğimde, “8. sınıfa giden oğlum garip garip konuşmaya başladı, korkuyoruz.” Dedi. İçim ürperdi. “Buyurun gelin” diyerek görüşmeye davet ettim.

Dünyalar tatlısı bir genç, henüz 13-14 yaşında, ablası ile geldi. Üniversite öğrencisi ablası, “Kardeşime bir şey oldu, korkuyorum” dedi ve ağladı. “Ağlama, ben size yardımcı olmaya çalışacağım.” dedim.

Genç kız odadan çıktı, kardeşi girdi.

Tam karşımdaki sandalyeye oturdu.

İçimde bir garip ürperti hissettim. Bu bakışları tanıyordum. Ama yine de sordum: “Merhaba, benim adım Adem Güneş, tanışabilir miyim seninle?”

Çocuk gözüme anlamsız anlamsız baktı ve “Beni neden suluyorsunuz?” dedi.

İçimde bir şey koptuğunu hissettim. “Nasıl yani?” dedim…

“Benim ziyaretime neden gelmedin sen!” dedi…

Korktum! Hem de çok…

“Adını öğrenebilir miyim canım? Nedir adın?” diye tekrar sordum.

Cevap vermedi.

Çocuğun ablasını çağırdım. “İstersen kardeşini dışarıya alabilirsin. Biraz seninle konuşmak istiyorum.” Dedim.

Çocuk dışarı çıktı.

Genç kıza “Kardeşin ‘Beni neden suluyorsunuz?’ diye sordu. Bu ne demek?” dedim.

Genç kız elini yüzüne kapatarak ağlamaya başladı. “Kardeşim bir haftadır kendinin öldüğünü zannediyor. Mezarda çiçek sanıyor kendisini. Herkese böyle söylüyor.”

Kanım dondu. Çok tatlıydı yüzü. Ne diyeceğimi bilemedim.

“Peki, son zamanlarda neler yaşadı kardeşin?” diye sorduğumda içim cız etti…

“Kardeşim SBS denemelerinde bölge birincisi idi. Gece gündüz sınava hazırlanıyordu. Bir gece yanıma geldi, ‘abla korkuyorum’ dedi. Ben anlam veremedim önce. Sonra gözlerindeki korkuyu gördüm. Anneme haber verdim. Annem ‘Ne oldu oğlum?’ deyince ‘Beni neden suluyorsunuz?’ deyiverdi. Annem, ‘Oğlum ne diyorsun sen, ne sulaması!’ dese de anneme dönük ama boşluğa bakarak ‘Beni neden mezara koydunuz?’ deyince babam da uyandı, evin içinde bir garip korku oluştu. Annem hem ağlıyor hem dua ediyordu. Cin mi çarptı acaba diye düşündü annem önce, sonra korkuları iyice arttı. Babam belki uykusuzluk ve sınav kaygısından dolayı halüsinasyon gördüğünü düşündü, ‘Hadi yatalım, sabah ola hayır ola.’ dedi ama ben yatamadım… Korku ile birkaç kez yanına gittim durdum. Sabaha karşı uyumuşum. Allah’ım bir rüya olsun gördüklerim diye sabahın ilk saatinde uyandırdım kardeşimi. Uyandığında yine o boş gözlerle baktı bana. Anlamsız bir-iki söz söyledi, benim sinirlerim iyice gerildiği için omuzundan tutup salladım, ‘Kendine gel ya, yapma, korkuyorum’ dedim ama sanki uyurgezer gibi idi, hiç etkilenmedi bile. Annemler yanımıza geldiler, annem ağlamaya başladı, babam şaşkındı.”

“Doktora götürdünüz mü?” diye sordum. “Bir haftadır hastanelere gidiyoruz, psikiyatra gittik, ilaç aldık ama hiçbir şey değişmedi.” dedi.

İçim çok yandı. Ne diyeceğimi şaşırdım. “Ben size yardımcı olamam ki…” diyebildim. Genç kız sordu: “Kendiliğinden geçer mi hocam, ne yapalım? Annem diyor, ‘Taşınalım İstanbul’dan. Memleketimize dönelim. Ben oğlumu okutmak falan istemiyorum. Kendim bakar büyütürüm.’ Önümüzdeki hafta da sınavı var, dershaneden öğretmenleri arıyor, onlara da bir şey diyemedik. Ne yapalım? Bize bir akıl verin n’olur!”

Hiç bu kadar çaresiz kalmamıştım. “Kardeşinizin akıl zembereği boşalmış galiba” diyemedim. “Annenizi dinleyin. Alın kardeşinizi gidin buralardan.” diyebildim.

Vedalaştık…

O çıktı, ben kaldım sandalyede tek başıma…

Durdum biraz… Gözlerimi tavana çevirdim… Düşündüm… Sonra kendime hâkim olamadım… Ellerimi yüzüme kapattım ve hıçkırıklarla ağlamaya başladım…

Bu olayın üzerinden 2 yıl geçti. Bu genç delikanlı ne hâlde bilemiyorum. Aile Konya’ya gidecekti, gitti mi onu da bilmiyorum. Ama bildiğim bir şey var: Ülkemizdeki sınavlara yüklenen anlam, çocukların ruh sağlığını bozuyor. Yetkililer ne yapar bilemiyorum, ama sınav tarihi yaklaşırken koca koca çocukların altlarını ıslattıklarına, panik atak olduklarına, geceleri kâbus gördüklerine, kekelemeye başladıklarına şahit oldukça benim de psikolojim bozuluyor.

Sözüm tesir eder mi size bilemiyorum ama bunaltmayın çocuğunuzu. Bırakın şu son bir hafta dinlensin, kendine gelsin. Sınav her şey demek değil. Zira bazı kayıplar, sınavı kaybetmekten daha acı verir insana...

Yazarın 23 Kasım 2015 tarihli yazısıdır.

BEN ALGISI NEDİR?

Adamın biri kendini arpa zannediyormuş. Bu yüzden tavuklardan ve kuşlardan çok korkuyormuş. Nerede bir tavuk görse kaçıyor, kuş görse saklanıyormuş…

Artık bu durum çekilmez bir hâl alınca, adamcağız bir psikologla görüşmeye karar vermiş.

Durumunu anlatmış uzmana.

Psikolog, “Siz hiç merak etmeyin, ben size yardımcı olacağım.” demiş.

Adam bir süre uzmana gitmiş-gelmiş ve adım adım kendini iyi hissetmeye başlamış…

Son seansta psikolog adama sormuş: “Kendinizi hâlâ arpa gibi hissediyor musunuz?”

Adam gülmüş: “İlahi doktor, o günler artık geçmişte kaldı. Kendimi dört dörtlük insan hissediyorum.”

Adam teşekkür etmiş uzmana ve vedalaşarak ayrılmışlar.

Adam tam dışarı adım attığında içine bir korku düşmüş, koşarak tekrar psikoloğun yanına gelmiş, nefes nefese: “Hocam, bir şey sormayı unuttum… Ben artık kendimin arpa olmadığını anladım da bunu kuşlar ve tavuklar da biliyorlar mı?”

Kişinin kendisini nasıl algıladığına “Ben Algısı” denir… Bu algı, çocukluk döneminde edinilir.

Çocukluk döneminin geçtiği ortam, çocuğa kendisi ile ilgili nasıl bir izlenim kazandırmışsa, o izlenim çocuğun ben algısını oluşturur.

Bir başka deyişle çocukluk dönemi kişinin aslında kendisinin “kim” olduğunu öğrendiği ve bütün bir ömür boyu üzerinde taşıyacağı kimliğini kazandığı dönemdir.

Örneğin, çocuk saygın bir çevrede yetişmiş, kendisine saygı duyan bir anne babanın varlığını her an yanında hissetmiş, konuştuğunda önemsenmiş, aile içinde bir yer edinmişse böylesi bir çocuğun ben algısı “saygındır” ve yetişkinlik yıllarını “beyefendice”, “hanımefendice” geçirme zeminini kazanmıştır. Böylesi bir kişi evlendiğinde eşinden saygı görmek ister, çocuğuna saygıdeğer davranmaktan keyif alır,

Ya da annesi evde “Salak mısın kızım sen!” demekten çekinmemiş, okulda öğretmeni “Hayret, nasıl oldu da ödevini yaptın!” diye aşağılamış, sokakta arkadaşları “Seni oyuna almayacağız” diye dışlamışsa, böylesi bir çocuğun ben algısı “değersizdir.” Yetişkinlik yıllarında değer görse de bu değeri anlamlandıramaz, bir yere koyamaz…

Kişinin kendi ile ilgili düşünceleri çocukluk çağından itibaren olumsuzca şekillenmeye başladığında bunun değiştirilmesi oldukça zordur.

Zira kişinin kendi ile ilgili izlenimleri, kişiliğin en derin parçasıdır.

Siz yıllarca kendini değersiz olduğuna inanmış birine “Aslında sen değersiz değilsin” deseniz ve hatta o kişiyi uzun iknalar ile kendisinin değerli olduğuna inandırsanız da bir süre sonra “Acaba benim değerli olduğumu herkes biliyor mu?” diye tereddütte kalacaktır.

Birçok anne baba, çocuklarına söylene söylene onları doğru yola eriştireceğini zanneder.

Hâlbuki olumlu da olsa, sözün çokluğu ben algısının bozulmasının en belirgin sebebidir…

Sürekli nasihat edilen çocuk, nasihate muhtaç biri olduğu izlenimi edinir.

Sürekli yanlışı düzeltilen çocuk, sürekli yanlış yaptığı hissini edinir.

Çocuk terbiyesinin özü, çocuğu sürekli ikaz etmek ve düzeltmek değil, onun kendisini iyi hissedeceği bir aile ortamı hazırlamaktır...

Yazarın 16 Kasım 2015 tarihli yazısıdır.

Şiddet Nedir?

Bir süre önce aile içi bir probleme şahit olmuştum. Hanımefendi bir haftadır eşi ile konuşmuyormuş. Adamcağız ne yaptıysa karısını yumuşatamamış, benden yardım istemeye karar vermiş…

“Nedir sorun?” dedim, anlatmaya başladı: “Geçen hafta sudan bir sebeple tartıştık. Üstüme çok geldi. Sinirlendim, şöyle hafifçe ittirdim. Koltuğa düştü. Hepsi bu yani… Zoruna gitmiş hanımefendinin. ‘Sen bana nasıl vurursun!’ diye bas bas bağırmaya başladı. Anlayacağınız biraz gurur yaptı yani.”

“Gurur yaptı?..”

“Ne bileyim işte... Dün anneme anlattım. Annem ‘Ben yeni gelinken babandan öyle dayaklar yedim, öyle dayaklar yedim ki… Ama yine de gıkımı dahi çıkarmadım. İşime gücüme baktım. Şimdiki gelinler nazlı. Azıcık kocasından yüz bulunca, el ucu ile itsen, adamı maskaraya çeviriyorlar.’ dedi.”

“Haklı mı anneniz?” dedim.

“Yani haklı bence… İnanın bir şey yapmamıştım, şöylece itiverdim. Hepsi bu.”

Bu beyefendi, eğitimsiz biri değildi. Üniversite mezunu idi. Ancak eğitim insanı “duyarlı” hâle getirmeye gerçekten yetmiyordu. Yetseydi, eşini koltuğun üzerine iten bu adam karısına “şiddet” uyguladığının farkına varırdı.

“Eşinize hiç şiddet uyguladığınız oluyor mu?” diye sordum. “Hocam yapmayın... Öyle şey mi olur? Yedi yıllık evliyiz, eşime bir fiske vurmadım.” dedi…

Muhtemelen bu beyefendi, şiddeti “dövmek” olarak anlamıştı.

Dayak bir şiddet midir, tabii ki evet. Hem de travmatik bir şiddet. Ancak pedagojide dayak, fiziksel acı yaşattığı için değil, “aşağılama hissi” oluşturduğu için şiddettir.

Ve ister kaba kuvvet barındırsın, ister el ucu ile itme, fark etmez, “her türlü aşağılama eylemi şiddettir…”

Pedagojik yetersiz bireylerden oluşan toplumlar şiddeti sadece “vurma” eylemi olarak tanıdıkları için, böylesi toplumlarda kadınlar ve çocuklar sürekli zarara uğrar. Ve bu zarara uğratmanın adı “ceza” ve gerekçesi “çocuğun iyiliği içindir.”

Hâlbuki hiçbir aşağılayıcı davranış, gerekçesi ne olursa olsun bireyin “iyiliği için” maskesine sığdırılamaz. Ve hiçbir aşağılayıcı davranış “ceza” adı altında kuzu postu ile gösterime sunulamaz.

Örneğin, ödevini yapmadığı için çocuğu arkadaşlarının önünde tahtada bekletmek, bir ceza değil, şiddettir. Aşağılama davranışıdır.

5 yaş grubundaki çocuğu yaramazlık yapıyor diye, 4 yaşındaki küçük çocukların sınıfına göndermek, ceza değil, aşağılamadır.

Annesinin sözünü dinlemeyen çocuğu kolundan tutup odaya kapatmak, ceza değil, şiddettir, aşağılamadır.

Otobüste bir yetişkine yer vermesi için çocuğa “Utanmıyor musun, bak kocaman teyze ayakta bekliyor sen orada oturuyorsun!” demek aşağılamadır.

Çocukluğunda aşağılanmaya alışmış bir bireyin, eşini koltuğun üzerine ittiğinde onu aşağıladığını fark etmesi oldukça zordur…

Amaç iyi olsa da, pedagojik araçları kullanmayı bilememek, aşağılamayı, cezayı bir problem çözme aracı olarak görmek, eğitimde şiddetin asıl sebebidir,

Ve unutmamak gerekir kiçocuklarda görülen bütün davranış bozukluklarının kökeninde eğitim kusurları yatmaktadır.

Yazarın 9 Kasım 2015 tarihli yazısıdır.

Çocuğu hırslandırmak

Çocukluk döneminde edinilen bir duygu vardır ki yetişkinlik yıllarında yıkıcı davranışların kökenini oluşturur. Bu, hırstır.

Hırs, “negatif ruhsal bir güç kaynağı”dır, çocukluk yıllarında edinilirse kalıcı olur.

Hırsı uyandıran “değersizlik hissidir.”

Değersizlik hissi ile baş edebilmek üzere her insanda var olan bir potansiyeldir hırs.

Sorun, hırsın varlığı değil, çocukluk çağında uyarılması ile yetişkinlikte baş edilemez “yıkıcı bir ruhsal gücü” kullanmayı içsel bir dürtüye dönüştürmesidir.

Zira hırs, “duygusal kilitlenme” ve “olumlu duyguların bastırılması” ile işlev gören ruhsal bir mekanizmadır.

Örneğin, bir öğretmenin öğrencisine “Sen başarısızsın! Ahmet senden daha başarılı…” demesi, çocukta “değersizlik hissi” oluşturur ve çocuk bu histen kurtulmak için hırsa sarılırsa, içinde arkadaşı Ahmet’e dair beslediği “olumlu duyguları” bastırmak zorunda kalacaktır.

Böylesi bir çocuk, önceden Ahmet’in başarılı olmasından mutlu oluyordu ise, öğretmenin uyandırdığı hırs ile artık Ahmet’in başarılarına sinir olmaya başlayacaktır. Önceden sınıfın gözdesi Ahmet’in arkadaşı olmaktan keyif alıyorsa, şimdi, “sinsi bir ikiyüzlülükle” ondan rahatsız olmaya başlayacaktır. Zira hırs, gücünü “olumlu duyguların bastırılmasından alır…”

Örneğin, boks, bir güç sporu değil, “hırs sporudur.”

Bir boksör, boks tekniklerini ne kadar iyi bilirse bilsin, rakibini yenebilmek için hırsa ihtiyaç duyar. Bundandır ki sporcuları motive eden teknik adamlar, “Ye onu… Bitir onu… Vur… Öldür…” diye hırslandırmaya çalışırlar ki boksör rakibine duyduğu “olumlu duygulardan” kurtulabilsin.

Boks, sadece bir şiddet sporu olduğu için değil, hırs uyandırdığı için pedagojik yasaklı sporlar içinde yer alır ve çocuklara tavsiye edilmez.

Birçok yetişkin, çocuklara “hırstan kaynaklanan güçle başarı elde ettirmeyi” bir marifet zanneder. Çocuğun içine, onun bütün yaşamını etkileyecek bir canavar yerleştirdiklerinin farkında değildirler.

Aklı devreden çıkaran iki duygu, şehvet ve hırstır.

Erken yaşlarda cinselliğin uyandırılması nasıl ki çocuğu şaşkına çevirir, baş edilmesi zor sorunlara yol açar, uyandırılmış bir hırs da çocuğun yaşamını zora sokar. Zira hırs, sadece bir alana değil, yaşamın her alanına yayılmaya meyilli bir duygudur.

Örneğin, eğitimde başarılı olması için hırs edindirilmiş bir çocuk, sokakta top oynarken yenilgiyi kabul etmekte zorluk çeker. Kendi takımı azıcık yenilecek gibi olsa, karşı kaleye gol atabilmek için, kızgın bir boğa gibi arkadaşlarının üzerine saldırır.

Birçok ebeveyn, çocukları ile oynadıkları oyunlarda, çocuğunun yenilgiyi kabul etmediğinden, yenileceğini anladığında sinirlendiğinden, oyunu bozup ağlayıp sızladığından yakınır. “Yenilgiyi kabul edememek, erken uyandırılmış hırsın ürünüdür…”

Hırs ile terbiye edilmiş kişiler, sadece kendi ailesi için değil, toplumsal bir sorundur.

Ebeveynler çocuklarının eğitiminde başarılı olmalarını teşvik etmek için hırslanarak elde edecekleri başarılara bel bağlamamalıdır.

Ruh sağlığını koruyarak başarılar elde etmek, hırs ile değil azim iledir. Azim ise “olumsuz duyguların bastırılması, olumlu duyguların uyandırılması ile elde edilen ruhsal güçtür…”

Yazarın 03 Kasım 2015 tarihli yazısıdır

Çocuklarda Uyku Problemi

Birçok ebeveynin ortak problemi, çocuklarını vaktinde yatıramamaktır. Anne baba “Yatma vakti geldi!” diye seslendiğinde, çocuğun “Karnım acıktı” diye cevap vermesi hemen her evde son dakika krizlerinden biridir.

Hâlbuki tam da yatma vaktine denk gelen “Karnım acıktı… Susadım… Tuvaletim geldi…” sözleri, çoğunlukla, açlıktan, susuzluktan veya tuvalet ihtiyacından değildir. Bunlar, genelde, günü bitirmeyi duygusal olarak kabul edemeyen çocuğun, bilinçaltından gelen eylem çağrılarıdır.

Bir başka deyişle, bazı çocukların uykuya direnci, fizyolojik ihtiyaçlarının giderilmemiş olmasından değil, duygusal ihtiyaçlarının doyuma erişmemiş olmasındandır…

Duygusal ihtiyaçların doyuma erişmesi, ancak, çocuğun ebeveyni ile bir “duygusal aktarım” yapması ile mümkündür.

Duygusal aktarım, düşünceleri paylaşmak, güne ait birikenleri boşaltmaktır. Ve bu ruhsal rahatlamanın “mutlak” şartıdır.

Duygusal aktarım aracı, iletişimdir… Çocuk, yatmadan önce konuştukça rahatlar. Rahatladıkça dinlemeye ihtiyaç duyar.

Duygusal aktarımı tamamlamamış çocuğu baskı ve zorlama ile yatırmak yerine, daha çok yakınlaşmak gerekir.

Bunun için çocukla yatağının üzerine oturup uyku öncesi en az yarım saat sohbet etmek, günün birikintilerini boşaltması için fırsat vermek, aktarımı tamamladıktan sonra da bir hikâye anlatmak, onun ruhen rahatlamasını ve uykuya geçmesini kolaylaştıracaktır.

Birçok anne, böylesi dakikalar geçirdiği hâlde, yine de çocuklarında uykuya karşı dirençten yakınır. Burada altı çizilecek önemli bir ayrıntı daha var, çocuk, duygusal ihtiyaçlarını sadece anneden gidermez… Çocuğun uyku öncesi babaya da ihtiyacı vardır. Babasına anlatacakları da var olan bir çocuğa annenin yakınlaşma çabaları yetersiz kalır.

Peki, doğru yöntem nedir?

Uyku öncesi duygusal aktarım sırasında, her iki ebeveynin aynı anda aynı ortamda bulunması pedagojik olarak doğrudur. Çocuk anlatacaklarını tamamladığında ve uyumak üzere yatağa uzatıldığında, ebeveynden birinin odadan ayrılıp diğerinin uyku öncesi ninni söylemesi, hikâye anlatması duygusal gelişime büyük katkı da sağlar.

“Bütün bunları yapıyoruz ama bizimkisi yine de uyumuyor.” diyen ebeveynler için birkaç pedagojik ayrıntıyı da aşağıya not alalım:

1-) Çocuk, uzunca bir zamandır geç saatte yatıyor ve sabah da uyanmakta zorluk çekiyorsa, uyku düzeni, akşam erken yatırmaya çalışmakla değil, sabah erken kaldırmakla başlamalıdır. Çocuğun erken kaldırılması, akşam erken yatmayı kolaylaştırır.

2-) Uykudan en az 2 saat önce yemek bitmiş olmalıdır. Yatmadan önce yemek, kaliteli uykuya engeldir.

3-) Uykudan en az 1 saat önce internet, cep telefonu, televizyon kapanmalıdır. Teknolojik dürtüler, uykuyu zorlaştırdığı gibi, uyku kalitesini de bozar.

4-) Pedagojide, vaktinde yatma kuralı “sadece” çocuğa ait bir kural değildir. Ebeveynler de istirahat vakti geldiğinde odalarına çekilmeli, günü birbirleri ile değerlendirmek üzere kendilerine vakit ayırmalıdır. Çocuğu tek başına yatağa gönderip anne babanın salonda televizyon izlemesi, pedagojik olarak oldukça yanlıştır.

Bütün bunlara dikkat edildiği hâlde “Bizim çocuk hâlâ cin gibi ayakta” deniliyorsa, bazı çocuklar mizaçları gereği cıvıl cıvıl ve yaşama sevinci ile doludur. Onlar için günü bitirmek neredeyse imkânsızdır. Böylesi bir çocuğu olan ebeveyn, baskı ile çocuğunun yaşama sevincini söndürüp yatağa göndermek yerine, bu “geçici dönemi” en az çatışma ile atlatmaya gayret etmelidir.

Çocuklukta uykuya direncin, ergenlikte çok uykuya dönüşeceği unutulmamalıdır.

Yazarın 26 Ekim 2015 tarihli yazısıdır.

Mizaç Tetiklenmesi Nedir?

Geçen haftalarda, bu köşede, çocuklarda sıklıkla görülen “taklit” ve “özenti” davranışlardan bahsetmiş, daha sonraki haftalarda da “mizaç tetiklenmesi”ne değineceğimizi söylemiştik…

Mizaç tetiklenmesini izah edebilmemiz için önce, “Mizaç ve fıtrat nedir?” sorusuna yanıt aramalıyız.

“Türünün özelliğini barındırmaya” fıtrat denir.

Yani, kediler “miyav” der, kuşlar “cik cik” öter… Kuşun fıtratında uçmak, kedinin fıtratında tırmalamak vardır.

Her insanda var olan ortak özelliklere de “insan fıtratı” diyoruz, sevilme ihtiyacı, adalet arayışı, ait olma çabası insan fıtratının özelliklerindendir.

İnsan fıtratının en belirgin özelliği “iyi” olmasıdır.

Kötüye ait hiçbir şey insan fıtratına ait değildir, örneğin, “Erkek milleti değil mi, aldatır işte…” sözü pedagojik olarak doğru değildir. Bu, o insanın fıtratının bozulmuş yanını işaret eder. Zira hiçbir insanın fıtratı eşini aldatmak üzere kodlanmamıştır, aksine, insan fıtratında vefa ve sadakat vardır.

Ya da bir insan, sevgiye ihtiyaç duymuyorsa, bu onun fıtratı değil, duygu dünyasındaki bir bozukluğun işaretidir. Zira insan fıtratında “sevgiye ihtiyaç” hâli vardır.

Her ne kadar insan fıtratı ortak özellikler barındırsa da, hiçbir insan birbirinin aynı değildir, kimi cıvıl cıvıldır, kimi sessiz ve derin. Kiminin hayalperest yanı ön plandadır, kiminin gerçekçi yanı. İşte, kişinin kendine has özelliğine de “mizaç” diyoruz… Mizaç, bireyin mayasıdır. Yaradılışta ruha dikilen çekirdektir. Ebeveynlerin görevi, çocuğun içindeki bu çekirdeğin zarar uğratılmadan o çekirdeğe uygun meyve vermesi için yardımcı olmaktır. Bir başka deyişle, çocuğun kendi gibi olabilmesine yardımcı olmaktır.

Kişinin kendi gibi olabilmesinin en temel şartı‘emniyet hissi’dir. ‘Emniyet hissi’, mizacın, kendi yaradılış kodlarına göre ruhu yapılandırabilmesi için gerekli olan en önemli duygudur… Bunun aksine, mizacın ruhu yapılandırmasının önündeki en büyük engel de ‘eleştirel ortam’dır.

Çocukluk döneminde eleştirel ortam, çocuğun kendi gibi olmasının önüne geçip, eleştirenin zararına uğramamak için beklendiği gibi olmaya iter.

Bu, yetişkinlik yıllarında karşımıza çıkacak olan kişilik bozukluğu serüveninin ilk adımıdır.

Peki, bir kişi mizacına uygun yaşayamıyorsa, kendini toparlayabilir mi, mizacını yeniden uyandırabilir mi? Evet… İşte bunun adına mizaç tetiklenmesi diyoruz…

Mizaç tetiklenmesi, kişinin kendi mizacına benzer özellikler taşıyan kişilerle duygusal yakınlık kurması, onların düşüncelerini anlamaya gayret etmesi ve bu sayede içindeki benzer duyguları uyandırma girişimidir.

Bunun için, kişi, sanki bir süre inzivaya çekilir gibi, üzerindeki başka insanların tesirlerinden kurtulup, mizacına benzer kişilerin yaşam öykülerini okuyabilir. Onların hikâyelerini başkalarından dinleyebilir, filmler izleyebilir…

Örneğin, mizacında şefkatli bir yan barındıran fakat yaşadığı olumsuzluklardan dolayı şefkatini yitirmiş bir kişi, şefkati ile ön planda bulunan bir kişiyle ruhsal yakınlık kurar, onun şefkatini anlamaya gayret ederse, bu yakınlık ilişkisi kişinin mizacında olup da kaybettiği şefkat hissinin yeniden uyanmasına sebep olur.

Ya da, cesaretli bir çocuk sürekli eleştirel ortamda yetişmiş ve pısırık bir gence dönüşmüşse, böylesi bir gencin mizacının uyanmasına tarihî kahramanların yaşam öykülerini dinlemek yetişebilir.

Mizaç özelliklerine göre yaşama yeniden başlayan kişilerin en belirgin özelliği, kendini iyi hissetmeleridir…

Burada altı çizilecek ince bir ayrıntı var, “mizaç tetiklenmesi” başka bir şey, ebeveynin çocuktan istediği bir kişiliğe bürünmesi için ona farklı mizaç özellikleri taşıyan kişileri örnek göstermesi bambaşka bir şeydir. Birinde, çocuğun kendi gibi olmasına yardımcı olmak, diğerinde başkası gibi olması için, mizacını yaşamaktan vazgeçirmek vardır.

Ve unutmamak gerek ki, bütün kişilik bozukluklarının özünde kendilik bozukluğu vardır...

Yazarın 19 Ekim 2015 tarihli yazısıdır.

Farkındalığınız ne kadar?

Bir süredir “ebeveyn-çocuk ilişkisindeki farkındalık seviyelerinden” bahsediyoruz… Bir başka deyişle “bir yetişkinin çocuk eğitiminde hangi bilgi düzeyinde olduğunun nasıl anlaşılabileceğine” değiniyoruz.

Bu, hem ebeveynin kendisini aynada görebilmesi hem de çocuğunu teslim edeceği yetişkinlerin çocuk eğitiminde hangi seviyede olduğunu fark edebilmesi için önemli…

Öyle ya, anne babalar çocuklarını kimi zaman konu komşuya, akrabaya, kimi zaman bakıcıya ve vakti geldiğinde de bir eğitimciye emanet ediyorlar. Bazen tavsiye, bazen eleştiri alıyorlar. Çocuklarının kişiliğini sadece kendileri değil, sosyal çevre ile şekillendiriyorlar.

Örneğin önümüzdeki hafta okullar açılacak. Birçok anne baba okul bahçesinde yan yana gelecek, çocuklarının öğretmenlerinden bahsedecekler birbirlerine.

“Yetersiz Farkındalık” seviyesinde olan ebeveynlerin çocuklarının okul ve öğretmen tercihinde zaten çok da ilgili olmadıkları göze çarpacaktır bu konuşmalarda.  “Okul işte, hepsi aynı.” diyecek kimisi… Kimisi, “Öğretmenin iyisi kötüsü mü olurmuş, öğretmen öğretmendir işte” deyip kestirip atacaktır…

“Geleneksel Farkındalık” seviyesindeki ebeveynlere kulak kabartıldığında, onların “Bizim öğretmenin maşallahı var, çocuklar sınıfta ‘gık’ çıkartmıyorlar” diye baskıcı öğretmene övgüler dizdiğinin şahidi olacaksınız. “Biz, tek çocukla baş edemiyoruz, öğretmen kırk çocuğa laf geçiriyor… Gerçi biraz kızıyormuş, arada bir de vuruyormuş ama olsun, güzel öğretiyor dersini…” dediklerini duyacaksınız…

Ülkemizde en sevilen öğretmen modeli “Geleneksel Farkındalık” düzeyinde eğitim veren öğretmenlerdir maalesef… Onlar çocukları mum gibi yapıp asker gibi sıraya sokmayı, daha erken yaşta “çıt” çıkartmadan sınıfta oturtmayı marifet zannederler… Ve oluşturdukları ürküntü ortamına kaygı ile tutunup sınavlarda başarı kazanan öğrencileri ile övünürler… Birçok okulda velilerin çocuklarını böylesi öğretmenlere vermek için torpil aradıkları da trajik bir gerçektir…

“Gözlemci Farkındalık” seviyesindeki ebeveynler, çocuklarına “duyarlı” öğretmen ararlar… Kimi zaman talihleri denk gelir, hanımefendi/beyefendi bir öğretmenle karşılaşırlar… Kimi zaman denk gelmez, öğretmen baskılarından yılar kalırlar… Bazen “Çocuğunuzda galiba hiperaktivite var, bir doktora götürseniz iyi olur…” sözünün soğukluğunu iliklerine kadar hissederler, bazen de “Sınıfta bir tek sizin çocuğunuz ödevini yapmıyor, haberiniz olsun…” diye işittiklerinde öfkelerini çocuklarından çıkarırlar…

“İçtenleşmiş Farkındalık” seviyesindeki ebeveynler ise her çocuğun farklı öğrendiğini bildikleri için, baskı ister öğretmenden gelsin, ister çevreden fark etmez, birileri istiyor diye çocuklarına anlamsızca yüklenip onların kişiliklerini zarara uğratmazlar… Onlara “Yeter ya, dersini hâlâ yapmadın mı sen!” diye baskı kurmak yerine, ne kadar öfkeli de olsalar duygularını yönetmeyi becerir ve “Birlikte ders yapmaya ne dersin?” diyerek ders aracılığı ile çocuklarına yakınlık kurarlar…

Bir başka örnek daha verelim, bu hafta Kurban Bayramı…

“Yetersiz Farkındalık” seviyesinde olan ebeveynlerin çocuklarını kurban kesim yerlerinde görürsünüz… Sorsanız, “Neden bu küçücük çocuğu kurban kesimine getirdiniz?” diye, farkında bile değildirler. “Ne olmuş yani?” diye size kızarlar…

“Geleneksel Farkındalık” seviyesindeki bir ebeveynin de küçük çocuğunu kurban kesim yerinde görürsünüz belki… Ona da sorsanız “Neden getirdin küçük çocuğu buraya?” diye, alacağınız cevap “Eski köye yeni âdet getirmeyin yahu… Biz de gittik küçükken kurban kesimlerine, bize bir şey olmadı… Merak etme, buna da bir şey olmaz…” cevabını işitirsiniz, küçükken gittiği kurban kesiminin kendisini bir çocuğu kurban kesimine götürecek kadar duyarsızlaştırdığını dahi fark etmeden…

“Gözlemci Farkındalık” seviyesindeki ebeveynler, küçük çocuğun kurban kesimine gitmemesi gerektiğini bilir, ama ne yapacağını bilmez…

Çocuk eğitimini “içselleştirmiş”, bir çocuk gözü ile bayrama bakabilen ebeveynler ise 7 yaşına kadar kurbanın, “kesimine” değil de “bayramına” vurgu yapılacağını bilir, içi acı ile de dolu olsa, duygularını yenmeyi bilir, bayramın tadını yaşatmayı yine de becerir…

Çocukla birlikte yaşama farkındalığında bayramlar dileğimle...

Yazarın 21 Eylül 2015 tarihli yazısıdır.

Çocuklar sabah nasıl uyandırılmalı?

Çocuğu okula giden ebeveynler için sabah saatleri oldukça sıkıntı vericidir… Çocuğun yataktan kalkmaması, elini yüzünü yıkamaması, kahvaltıya bir türlü oturmaması, oturduğu kahvaltıyı bir türlü bitirmemesi anne babalar için gerginlik sebebidir.

Bu gerginlikle güne başlayan çocuğun okulda sorun yaşamaması, arkadaşları ile çatışmadan günü bitirmesi düşünülemez… Günü kaliteli yaşamanın en temel şartı, sabahın keyifli başlamasıdır…

Peki, bu nasıl olacak? Çocuklar nasıl olacak da vaktinde kalkıp güne enerji dolu bir başlangıç yapacaklar? İşte bu soruların birkaç pedagojik ipuçları:

Çocuğun vaktinde kalkabilmesinin ilk şartı, ebeveynin pozitif ruh hâlidir. Yapılan araştırmalar gösteriyor ki güne gergin başlayan ebeveynlerin çocukları yataktan kalkmakta zorluk çekiyorlar…

Bir ebeveynin gerginliği onun ses tonunda gizlidir… Buyurgan bir sesle “Saat kaç oldu, hâlâ yatıyorsun!” diye seslenen hiçbir ebeveynin çocuğu yaşama sevinci duymaz. Çocuğu yataktan kaldıran şey ebeveyn bağırtısı değil, yaşama sevincidir…

İsterseniz adım adım çocuğun sabah kaldırılmasına dair pratik bilgiler paylaşalım:

1-) Erken kalkmanın en temel şartı, erken yatmaktır. Televizyonun aktif kullanıldığı bir evde çocuk erken yatmaz. Çocuğunu keyifle güne başlatmak isteyen ebeveynler hafta içi televizyon kullanım alışkanlığını gözden geçirmeli.

2-) Çocuğu uyandırma girişimi, kahvaltı saatinden en az 45 dakika önce başlamalıdır. Bu süre, vücudun uyku durumundan uyanık hâle geçebilmesi için gerekli olan asgari süredir. Uyku hâlinde vücut aktiviteleri daha yavaştır. Vücudun uyanması birden olmaz. Kan basıncının, kalp atışlarının, beyin aktivitelerinin uyanıklık hâline geçebilmesi için belli bir süreye ihtiyaç vardır. O süre en az 45 dakikadır.

3-) Uyandırma, üç kısımdan oluşur: Fiziksel, Zihinsel ve Duygusal… “Fiziksel” uyandırma, “direkt” değil, “endirekt” olmalıdır. Sallayarak, sarsarak, üzerine su damlatarak uyandırmak oldukça yanlıştır. Doğru olan, camlarının hafifçe açılması ve odaya serin bir rüzgârın alınmasıdır. Serin esinti, tene dokunduğunda çocuk hem “fiziksel” olarak ve hem de temiz havanın içerdiği oksijen ile “zihinsel” olarak uyarılmış olacaktır. Oksijen olmadan zihnin uyanmasının oldukça zor olduğu unutulmamalıdır. “Duygusal” uyanmada ise kısık sesli bir müziğin etkisi oldukça fazladır. Mutfakta keyifle kahvaltı hazırlayan ebeveynin yanında kısık sesli bir radyodan duyulan şarkılar, çocuğun “ruhen” uyanmasına katkı sağlar. Çalan şarkıların ruhu uyandırmasının haricinde, uyanmış ruhu ile müzik dinleyen bir ebeveynin varlığı çocuğa yaşama sevinci verir.

4-) Çocuğunu kaldırmaya gelen ebeveyn gece kıyafetlerini değiştirmemişse, kendini güne hazır hâle getirmemişse, çocuğun yatakta kalış süresi uzar. Ebeveynini güne hazır gören çocuk ondan güç alır.

5-) Birkaç dakika sürecek bu ilk hazırlığın ardından çocuğun yanına uzanmak, onun kulağına sevgi sözleri fısıldamak, yatağın içinde oynaşmak, güne başlaması için ona “duygusal” güç verecektir… “Unutmamak gerek ki duygusal gücü olmayan çocuğun, yataktan kalkabilecek fiziksel gücü olmaz.

6-) Çocuğun uyanıp yataktan kalkmasından sonraki ilk işi, elini, kollarını ve yüzünü yıkamak olmalıdır. Su, “fiziksel” uyanmaya katkı sağlayacaktır.

7-) Çocuk kahvaltı masasına yalnız oturmamalıdır. Hiçbir çocuk yalınız başladığı kahvaltıyı keyifle tamamlayamaz. Tamamlasa tamamlasa bir an önce bitirmek için tamamlar ki bu çocukta yeme bozukluğuna yol açar.

Özetle, çocuğu sabah okula hazırlamak, rastgele bir iş değil, yüksek farkındalık gerektiren günün en önemli etkinliğidir. Bu farkındalığa sahip ebeveynler hem kendilerini psikolojik olarak iyi hissederler hem de çocuğunun gününün mutlu geçmesine katkı sağlamış olurlar.

Yazarın 5 Ekim 2015 tarihli yazısıdır.

Bir hatıram; Kırmızı kurdele

Cıvıl cıvıl bir çocuktum ilkokulda…

Koridorlarda fırtına gibi koşar, köşe başlarından nasıl da hızlıca dönerdim… Önüme biri çıkarsa lastikleri kayan araba gibi ses çıkarır, frene basardım...

Öğretmenlerim beni severdi hep…

Sınıfta sıranın en önünde oturmak için arkadaşlarla itişirdik, ben kazanırdım bazen itişmeyi…

Öğretmenim “Açın bakalım ödevlerinizi” dediğinde, “Yaşasın!” derdim içimden… Ödevimi göstermek için içim kıpır kıpır olur, yerimde duramazdım…

Öğretmenim ödevimin üzerine kırmızı kalemle “kurdele” yapardı, çok hoşuma giderdi… Herkese söylerdi belki ama sanki en güzelini bana söylüyormuş gibi hissederdim “aferin” dediğinde…

Bir gün ateşim çıkmış, okula gidememiştim…

Ben odamda ter içinde yatarken, öğretmenimin sesini duymuştum salonda, inanamamıştım… Pijamalarımla sallapati yataktan kalkıp içeri baktığımda öğretmenimi görmüştüm. Birden üzerine koşmuştum “öğretmenim” diye… Göğsüne yaslamıştı başımı, kalbinin sesini duymuştum, hiç unutmam…

Bir gün öğretmenim okula gelmedi…

Nedenini hâlâ bilmiyorum…

Yerine bir başka öğretmen geldi…

Ben yine ön sırada oturmuştum. Yeni öğretmeni tanımak için arkasından bakıyordum… Öğretmen, elini arkaya koymuş, sıraların arasında dolaşıyordu… Beni kendine dikkatli baktığımı görünce önümde durdu... kaş göz işareti yapar gibi oldu... Sanki biraz da kızgın gibiydi... Korktum ama belli etmedim hiç, tebessüm eder gibi yaptım... Kızdı bana birden; “Ne bakıyorsun bön bön! Sakat mısın oğlum!” deyince içimde bir şey oldu... 

“Belki de öğretmen değildir.” diye tesselli ettim kendimi...Öğretmenler çocuklara kızmaz, çocukların defterine kırmızı kurdeleler çizerdi...

Teneffüs için zil çaldığında, öğretmenin yüzüne bile bakmadan, hızlıca dışarı fırladım… Bir çırpıda öğretmenler odasına gittim, öğretmenim orada mı diye baktım, yoktu… Belki bahçeye çıkmıştır diye bahçeye koştum… Yeni öğretmen gördü beni koşarken. “Koşma oğlum koşma!” diye bağırdı, ben yine de koştum, bahçeye çıktım. Öğretmenim orada da yoktu…

İlk defa okuldan korktum… Okulda kendimi yalnız hissettim...

Çaresiz sınıfıma geri döndüm...

İlk defa ön tarafa oturmak da istemedim…

Öğretmen üstüme üstüme geldi; “Sen miydin koridorda koşan o çocuk?” diye sorduğunda, eve gitmek istedim, ağladım... 

Bırakmadı beni öğretmen; “Kalk tahtaya!” diye bağırdı, kolumdan tuttu çekti..

Avucumu açtırdı.

İlk defa dayak yiyecektim... Şaşkındım...

Sıra arkadaşım Ahmet’e baktım... O başkan yardımcısıydı, ben başkan...

Biraz utandım…

Öğretmen cetveli kaldırdı...

Ben gözlerimi kıstım, dudaklarımı sıktım… Belki vurmaz zannettim… Biraz bekledi... “Kurallara uymazsanız böyle olacak bundan sonra.” dedi. Kuvvetlice vurdu parmaklarıma… Çok acıdı ama ağlamadım... Ayağımı kaldırdım, elime üfledim acısı geçsin diye...

“Bir daha koşacak mısın koridorda!” dedi, bir kez daha vurdu, kaldırdı bir kez daha vurdu… “Koşmayacağım” diyemedim nedense, gururuma dokunuşmutu belki de… Gözlerimi sildim… Kolumdan tuttu, sırama itti. “Git otur yerine!” dedi…

Arkadaşlarıma baktım, onlar da bana bakıyordu…

O günden sonra koridorda hiç koşmadım...

Ön sıraya hiç oturmadım…

Ödevlerimi hiç yapmadım…

O öğretmeni hiç sevmedim…

Ben defterime kırmızı kurdele çizip, *****aferim***** diyen öğretmenimi sevdim...

Kurbanın insan psikolojisindeki yeri nedir?

Önceki yıl kendi kurbanımı kendim keseyim diye niyet etmiştim.

Hem bu büyük ibadeti bizzat kendim gerçekleştireyim ve hem de kurban psikolojisini kendi dünyamda yaşayayım istedim.

Kurban ibadeti, insan ruhunda hangi duyguları yaşatıyordu acaba? “Kurban kesen kişide şiddet eğilimi yok oluyor” diye bir söylem de var, bu nasıl bir şeydi acaba?

Saldırgan biri değilim, şiddete meyilli olduğumu da hiç düşünmüyorum. Olsun, o ya da bu sebep ile değil, kurbanın bir ibadet olduğunu düşünerek kendimi bu ibadete odakladım.

Biraz düşündüm.

Sanki garip bir tezat da vardı ortada.

Bir yandan, İslam dini, Müslümanları ‘karınca ezmeyecek’ kadar ince bir ruh hâline eriştirirken, diğer yandan nasıl oluyordu da kurban kesmek gibi bir ibadeti emrediyordu. Bu bir çelişki miydi, yoksa bir bütünün parçaları mı?

Bilemiyordum, bütün bunları kurbanımı keserken ruhumu dinlerken görecektim.

Bir koyun aldım.

Yakışıklı bir şeydi, gözleri, dudakları kara kara.

Hayvanları çok seven bir yanım vardır. Onlarla dost olmak, sevip oynamak, sohbet etmekten çok hoşlanırım.

Kurban sabahına kadar sohbet ettim kurbanlık koyunumuzla. Yem verdim avuçlarımla, su içirdim kovada. Sırtını sıvazladığımda sanırım hep hoşuna gitti ki, benim peşimden gelmek istedi yanından her ayrılışımda.

Her şey Kurban Bayramı sabahına kadar normaldi.

Bayram namazına giderken tuhaf bir hüzün çöktü içime. Teşrik tekbirleri getirerek camiye yol alan cemaatin arasında ‘uyanmış bir zihin’ ile ben de camiye girdim. Uyanmış bir zihin diyorum, çünkü biraz sonra yapılacak büyük bir ibadet aklınızın bir köşesinde dururken, dalgın vaziyette olmanız imkânsız.

Cami çıkışında kurbanlığımın yanına gittim. Göz göze geldik. “Biraz sonra sana Allah katında bir makam verilecek” diye söyledim kendisine. O ise su ve ot istedi, sanırım aç idi, ben de verdim.

Okşayarak, severek, birlikte kurban kesim alanına geldik. Erken gelenler başlamıştı kurban kesimlerine. Kesimi görmesin diye, kurbanın gözlerini kulaklarından bağladım. Şaşırdı biraz, ama itiraz etmedi, sakindi.

İlerledik.

Kazılmış bir çukurun kenarına geldik.

İçimde tarifi imkânsız duygular. Bir yandan kalbim hüzün içinde pır pır atıyor, diğer yandan bir ibadetin huzuru var.

Bu içsel karmaşa, insanı çok farklı derinliklere taşıyor. Daha önce hiç duymadığınız bir derinlik.

Kurbanı yere yatırırken düşündüm, aslında bir gün bu kurban gibi ben de can vereceğim. Ve aslında can vermek hiç de kolay bir şey değilmiş, nasıl da direniliyormuş, vermemek için. Ama çaresizlik başka bir şey. Şu kurbanlık koyunun çaresizce teslim ettiği gibi, bir gün ben de teslim edeceğim canımı, öncekilerin teslim ettiği gibi. Ölmek ne garip bir duyguymuş.

Anlıyorsunuz ki dünya boş, hem de bomboş. Öyle ise, bu hırs niye? İncittiğim kalpler niye? Dünyayı bu kadar abartmak niye? Ölüm gibi bir gerçeği olan senin bu büyüklük hâlin ne?

Kurban, ‘tuhaf’ bir ibadet, insanı kendi derinlerine sürüklüyor. Sen delice sarılmışken dünyaya, “Al sana dünya!” dedirtiyor.

Anladım ki, duyarsızlaşmış bir kalp ile de değil, yaratılmış bütün canlılara muhabbet duyan bir kalp ile ve bir ölüm anına şahitlik edercesine gerçekleşen bu ibadet insandaki negatif duyguları söküp alıyor.

Bu ibadeti hakkı ile yerine getiren bir kişinin, eşine saygısızlık yapması, çocuklarına şiddet kullanması, mahallesindeki insanların başına bela olması, adam öldürmesi düşünülemez.

Bir kez daha anladım ki, İslam, her bir ibadeti ile insanı olgun bir ruha taşıyor.

Kurban ibadetini yerine getirmek için kalbi pır pır atan Müslümanların kalbini duymadan ve hissetmeden, onları ‘hayvan katliamı yapıyorlar’ diye tanıtmak ne kadar da büyük bir haksızlık.

Zira can verme anında ‘kalbi’ ile şahitlik eden bir kişinin kalbinde kötülük barınması düşünülemez.

Yazarın 14 Ekim 2013 tarihli yazısıdır.

Ebeveyn-çocuk ilişkisinin 4 farkındalık seviyesi (2)

Başka bir yazıda, ebeveyn-çocuk ilişkisinin 4 farkındalık seviyesinden ikisini kaleme almıştık: Yetersiz Farkındalık ve Geleneksel Farkındalık…

“Yetersiz Farkındalık” seviyesindeki ebeveynlerin, çocuğun zaten kendi kendine büyüdüğüne inandıklarını söylemiş, çocuk eğitiminin aslında “lüzumsuz” bir abartı olduğu ön yargısını taşıdıklarından bahsetmiştik. Böylesi ebeveynlerin çocuklarının genelde “ilgisizlikten” kaynaklanan bir kuralsızlık, “duygusal yoksunluktan” kaynaklanan bir doyumsuzluk yaşadıklarının altını çizmiştik.

“Geleneksel Farkındalık” seviyesindeki ebeveynlerin ortak özelliklerinin ise çocuklarının fizyolojik gereksinimlerine aşırı düşkün oldukları hâlde, duygusal ihtiyaçlarını fark edemediklerini belirtmiştik. Çocuğunu odaya kapatıp cezalandıran bir ebeveynin, ertesi gün onu süsleyip püsleyip okula göndermesi veya en güzel bayram kıyafetleri almak için hiçbir fedakârlıktan sakınmadığı hâlde, yaşının küçük olduğuna aldırmadan çocuğunun gözleri önünde kurban kesmeye çalışması gibi… Bu gruptaki anne babaların, pedagoji kitapları okumak yerine, anne babalarından gördüklerini uygulayan ebeveynler olduğundan bahsetmiştik. Böylesi ortamda yetişmiş çocuklarda ise ya edilgenlikten kaynaklanan “ezik” bir benlik yapısı veya duyarsızlıktan kaynaklanan bir “ebeveyn tesirsizliği” görüldüğünü söylemiştik.

Ebeveyn-çocuk ilişkisinin üçüncü farkındalık seviyesi, “Gözlemci Farkındalıktır.”

Bu gruba giren ebeveynler, çocuğun kendine has bir duygu dünyası olduğunu fark etmişlerdir. Onların küçük boylarına rağmen, insani bütün özelliklere sahip olduklarını, cezalandırıldıklarında aşağılanma hissettiklerini, azarlandıklarında içlerinin acıdığını, zorla bir şey yaptırıldığında her insan gibi tepki verdiğini tebessümle fark etmişlerdir.

Çocuğu fark etmek her ne kadar anne babalara tuhaf bir mutluluk hissi verse de Gözlemci Farkındalık seviyesi en zor ebeveynlik düzeyidir. Zira onlar, çocuk dünyasını gördükleri hâlde, o dünyaya hitap edemiyor olmanın iç çatışması ile baş başa kalmışlardır… Bu gruptaki ebeveynler, çocuğa iyi davranmak gerektiğini bildiği hâlde, bazen kendini yenemez, öfkelenir, bağırır çağırır, çocuğun kalbini kırar. Öfkesi dindiğinde verdiği tahribatı görür, kendini affettirebilmek için fırsat kollamaya çalışır. Herkes, ona “sen iyi bir anne-babasın” dese de o hep pişmanlıklar içindedir.

Gözlemci Farkındalık seviyesindeki ebeveynlerin çocukları, genellikle duyarlı olur… Her ne kadar anne babaları zaman zaman köpürüp çocuğun üzerine yürüse de, sonrasında gerçekleşen yakınlaşma çabaları, çocuğun kişilik gelişimini yavaşlatır, ancak tamamen durdurmaz. Bu çocuklar, genellikle kendileri de sık sık öfkelerine hâkim olamasalar da ebeveynlerinden daha “dengeli”, daha “duyarlı”dırlar. En zayıf yanları “iradelerini” kullanmaktaki zorluklarıdır. Kendi başlarına iş yapmaktan sıkılırlar. Süreklilik gerektiren işlerde dirençli değildirler.

“İçtenleşmiş Farkındalık” seviyesine sahip ebeveynlerin ortak yanları ise çocuk eğitiminin aslında ebeveyn eğitimi olduğunu fark etmiş olmalarıdır… Onlar çocuklarını yetiştirmek için kendi iç düzenlerini kurma peşindedirler. Kimi zaman aldıkları destekler ve okudukları kitaplar ile “kendilerini çocuğa hazır hâle getirmeye” çalışırlar.

Çocuk eğitiminin en üst farkındalık seviyesi olan İçtenleşmiş Farkındalık’a sahip ebeveynlerin savaşları çocukları ve eşleri ile değil, kendileri iledir.

Bütün bunlarla birlikte şu da bir gerçektir ki eşler kendi aralarında farklı farkındalık seviyesinde iseler, bu bir sorundur. Yüksek farkındalık seviyesindeki eş, düşük farkındalık seviyesindeki eşin yetersizliğini gördükçe acı çeker.

Aile içinde düzeyli bir çocuk eğitimi öngören eşler, kendilerini eğittikleri gibi eşleri ile de aynı farkındalık seviyesine çıkmak için fırsatlar oluşturmalıdır.

Yazarın 15 Eylül 2015 tarihli yazısıdır.

Ebeveyn-Çocuk ilişkisinin 4 farkındalık seviyesi (1)

Anne babaların çocuk eğitiminde 4 farkındalık seviyesi vardır:

- Yetersiz Farkındalık

- Geleneksel Farkındalık

- Gözlemci Farkındalık

- İçtenleşmiş Farkındalık

Yetersiz Farkındalık seviyesindeki ebeveynlerin en belirgin yanı “ilgisizlikleridir”.

Böylesi ebeveynlerin bir kısmı, çocuk eğitimi diye bir şeyin olmadığını, zaten dünyaya gelen çocuğun öyle ya da böyle, düşe kalka büyüdüğünü, herkesin kendi kaderini yaşadığını düşünürler… Bu gruba giren diğer ebeveynler ise çocuk eğitiminin eşine ait olduğunu, eşinin çocuklarla zaten yeterince ilgilendiğini düşünerek işine ve kariyerine odaklanmışlardır. Onlar için arada bir çocukla şakalaşmak, oyuncak almak, harçlık vermek, bazen alışveriş merkezlerine gitmek, arkadaşları ile sağa sola gitmesine izin vermek “elinden geldiğince” ilgilenmektir.

Böylesi ebeveynlerin çocukları genelde “özgüvenli” olarak görülse de pedagojik olarak ilgisizliğin yol açtığı bir “sınırsızlık” içindedirler. Doyumsuzdurlar… Huzursuzdurlar... Sürekli bir can sıkıntısından bahsederler. Oyalanma arayışı içindedirler. Arkadaş ortamlarına aşırı yönelmeleri, ilgisizliğin yol açtığı değersizlik duygusunu giderme çabasıdır.

Bu gruba giren ebeveynlerden eğitim seviyesi yeterli olanlara “anne baba eğitimi” programları, pedagoji kitap tavsiyeleri ve farkındalık seviyesi yüksek ebeveynlerle tanışma programları iyi gelecektir. Eğitim seviyesi düşük veya kendi psikolojik problemleri nedeni ile ilgisiz ebeveynlere ise önce psikolojik destek sunulup ardından yukarıdaki yardımların yapılması doğru bir yöntemdir.

Geleneksel Farkındalık seviyesinde olan ebeveynlerin en belirgin yanı ise çocuklarının “fizyolojik” ihtiyaçları ile ilgili oldukları hâlde, “ruhsal” ihtiyaçlarını fark edememeleridir.

Böylesi anne babalar sürekli çocuklarının davranışlarından şikâyetçidir: Yemeğini yemiyor… Derslerini yapmıyor… Kardeşi ile kavga ediyor… Odasını toplamıyor…

Geleneksel Farkındalık seviyesinde olan ebeveynlerin büyük kısmı “el âlem ne der?” düşüncesinden dolayı çocuklarına sürekli bir baskı hâlindedir. Bu baskıların ruhsal kökeni, çocuğunun iyiliği için değil, çevresine karşı itibarını kaybetmemek ve “ne biçim çocuk yetiştirmiş” denilmesinin önüne geçmek içindir,

Bu ebeveynler baskılar arttıkça çocuğunun ruh sağlığının bozulduğunu fark etmek yerine, büyüdükçe saygısızlaştığından, sözünün artık geçmediğinden yakınırlar. “Minnet duygusu” vurgusu ile “çocuğu için neler yaptığını” anlatır durur, “vefasızlıktan” bahsederler. Çocuğun bu duruma gelmesinin bir “duygusal yoksunluktan” kaynaklandığını duymak ve anlamak istemezler.

Böylesi ebeveynle yetişmiş kişiler, genellikle çocukluk döneminde çekingen, ezik ve yetersiz, yetişkinlik döneminde ise aile içinde kavgacı, huzursuz ve fakat dışarıda sakin, uysal görünümdedirler. Genellikle çevresi tarafından sevilen, saygılı, iyi yetişmiş örnek kişiler olarak tarif edilse de iç dünyaları sürekli bir karmaşa hâlindedir.

Farkındalık seviyesinin yükseltilmesi en zor ebeveyn modeli, Geleneksel Farkındalık seviyesindeki ebeveynlerdir. Böylesi ebeveynler, zaten anne babalarından da “öyle” gördükleri için, doğrunun “böyle” olduğuna kesin kanaat getirmişlerdir. Eğer onlar yanlış yaptılarsa kendisinin neden kötü bir insan olmadığını sorar dururlar.

Hatalarını kabul ettiklerinde, bugüne kadar inşa ettikleri itibarlarının yıkılacağı kaygısını taşıdıkları için sürekli bir “kendi gerçeğini gizleme” ve savunucu yanları ile dikkat çekerler.

Psikoloji ve pedagojinin gereksizliğine inandıkları için tedaviye yatkınlıkları da zordur...

Bu grupta bulunan ebeveynler, geleneksel çevrelerinin dışına çıkmadıkça, kendi gibi düşünenlerden “bir süreliğine” duygusal beslenmeleri kesmedikçe, gelenekselliğin ötesinde yeni aile yapıları ile tanışmadıkça çocuğuna verdiği zararı fark edemeyecektir.

(Devam edecek)

Yazarın 07 Eylül 2015 tarihli yazısıdır.

İç sesiniz susmadıkça

Aslında her yetişkinin çocuksu bir yanı vardır içinde. Kimi zaman sebep yokken delice dans ettiren… Kimi zaman kalbe bir ok saplanmışçasına için için ağlatan…

Böylesi anlar insanın ruhen ferahladığı, fabrika ayarlarına geri döndüğü, içindeki çocuğun uyanıp kişiyi terapi ettiği anlardır…

Zira kişinin en iyi terapisti çocukluğudur.

Bir de içinde çocukluğu olmayanlar vardır, çabuk büyüyen, erken olgunlaşanlar.

Ne doyasıya gülmeyi ne de doyasıya ağlamayı becerenler…

Çocukluk yılları, ebeveynlerinin baskı duvarları ile çevrilip çocuksu heyecanları engellenenler…

Kalpleri, çocuksu cıvıltıları duymak ve yaşamın renkleri ile oynaşmak yerine, “Bir şey derler mi acaba?” diye sürekli birilerinin gözüne bakarak geçenler…

Çocukluğu, kısa pantolonu ile mezara gömülüp yetişkin entarisi ile sokağa salıverilenler...

Kıpır kıpır atan çocuk kalbine ağır yük bindirilenler…

Böylesi kişiler, asık suratlı olmayı “olgunluk”, tebessüm etmeyi “laubalilik” olarak görürler.

Zira onların içinde çocuk yoktur.

Çocukluğu olmayanın tebessümü de olmaz.

Peki, bu bir yazgı mıdır? Kişi kendi çocukluğu ile göz göze gelip birbirlerine tebessüm edebilir mi bir gün?

Tabii ki edebilir…

Ancak bunun ilk şartı, kişinin kendi “iç seslerinden” kurtulmasıdır.

Kendine ha bire “dur yapma” diyen iç seslerden… Kendine sürekli “kaygı” fısıldayan iç konuşmalardan arınması…

Ne etik ne ahlaki hiçbir gerekçesi olmadığı hâlde, kendine kaygı veren her kasılmanın üstüne cesaretle gitmesidir.

Parkta çocuğu ile salıncağa binmelidir mesela. “Deli mi ne, koca adam salıncağa binmiş derler şimdi” diyen iç sesine “Evet biraz deliyim galiba” diye tebessüm edip salıncakta sallanmalıdır koca adam olduğuna bakmadan. Sanki içindeki çocuğu sallar gibi…

Lunaparka gitmeli ve “Siz binin, ben bekleyim” dememeli… En korktuğu araca çocuklarla binmelidir. Yukarıdan aşağı hızla düşerken, rayların üzerinde süratle giderken kollarını açıp bir çocuk gibi kalbinin pır pır atmasına izin vermelidir.

İçinde kendine engel olan zincirleri kırmalı, kaygılardan sıyrılıp korkularını aşmayı öğrenmeli, yaşamla ilk defa tanışır gibi “merhaba artık ben de varım” demelidir.

Eşi ile bisiklete binmeli mesela, kırlarda bayırlarda dolaşmalı. “Biri görürse ne der” diyen iç sesinin ağızına bir daha açılmamak üzere bandajlar yapıştırmalı… Sonra da eşine “hava atmak” için kollarını yana açıp yokuş aşağı sürmelidir bisikletini.

Ve taşa takılıp yere düştüğünde çocuklar gibi gülmelidir eşi ile… Korkmamalıdır düşmekten, biri kızacak diye kaygılanmamalı, sağa sola bakıp “Ayıp oldu mu acaba?” demek yerine, gökyüzüne bakıp yaşamak ne güzelmiş diye kirpikleri ıslanmalıdır örneğin.

“Bunlar bana göre değil, dünyaya çok kapılmamak gerek” diyen iç sesine de cevap vermelidir belki de. Peygamberin bile eşi ile yarışıp tebessüm ettiği hayatı, neden kendine dar ettiğini sorgulamalıdır. Ve daralttığı bir yaşamın faturasını çocuklarına kestiğini, onların haklarına girdiğini unutmamalıdır.

Unutma, seni her sabah mutsuz uyandıran… Yaşama sevincini elinden alan… Çocuklarınla çocuklaşmayı sana yakıştırmayan, sokaklarda çocuklarınla dans etmene “ayıp” diyen iç sesin, çocukluğunda işittiğin ve bugüne kadar içinde taşıdığın kaygılarındır.

İçindeki çocuğu uyandırmanın zor olduğunu da sanma. Bugün başla istersen hayata merhaba demeye. Geç aynanın karşısına, kendine dil çıkart çocuk gibi. Hadi tutabiliyorsan tut kendini, gülmek geçiyorsa içinden gül, bir çocuk gibi…

Yap bunları, kendin için olmasa da çocukların için ve onlara çocuklaşabilen bir ebeveyn olmak için...

 

Taklit, özenti ve mizaç tetiklenmesi

Yetişkinler, 3 tür çocuk davranışını birbirine karıştırıyor:

Taklit, özenti ve fıtrat tetiklenmesi.

Taklit, okul öncesi çağda başlayan, kişilik gelişiminin en önemli parçasıdır. Çocuk, akran davranışlarını taklit ederek ‘duygusal gelişimini’ hızlandırır. Okul arkadaşı gibi dil çıkarttıkça, komşu çocuğu gibi güldükçe, sokaktakiler gibi bağırdıkça, ağabeyi gibi ağladıkça kişisel sınırlarının dışına çıkar ki bu yaş döneminde kişisel sınırların dışına her çıkış duygusal gelişime hız kazandırır.

Çocukluk çağı taklit davranışını durdurabilmek neredeyse imkânsızdır.

Her ne kadar ebeveynlerin canı sıkılsa da üstünde fazla durmayıp güncel yaşamlarına devam ettikçe, taklit davranışlar çocuğa belli duygusal kazanımlar sağladıktan sonra kendiliğinden yok olur gider. Ne can sıkmaya gerek var, ne de çocuğu incitmeye...

Taklit davranışları, azalan bir etki ile yaklaşık 10 yaşına kadar devam eder. Bu yaş döneminden sonra çocuğun artık ‘kendi kişiliğine has davranışları’ sergileyebilecek güce erişmiş olması beklenir.

Çocuğun kendi kişiliğine has yapısını ortaya koyabilmesi için temel şart, bundan önceki dönemde ‘değersizlik’ edinmemiş ve ‘var olduğu hâli ile kabul edilmiş’ olmasıdır.

Eğer çocuk, değersizlik hissinin gelişimi engelleyici yanı yüzünden, mizacına ait yapısını ortaya çıkartamamış ise, ergenlik dönemi ile birlikte, kendince ‘değerli’ gördüğü kişilere benzemeye çalışır ki bu ‘özenti’dir.

Özenti, çevresi tarafından beğenilen, hakkında konuşulan ve ‘değerli’ bulunan kişilerin davranışlarını çocuğun kendisinin de sergileyerek ‘değersizlik hissini giderme’ ve aynı değeri ‘kendince’ hissetme çabasıdır. Burada ‘kendince hissetme çabası’ kısmının altını çizmekte fayda var. Zira çocuk, bir kişinin giyim tarzına, davranış şekline özenti duyduğunda, birilerinin kendini beğenmemesi, eleştirmesi hiç önemli değildir. Zira çocuk, o tarz içindeyken, hayalen kendini hissettiği ruh hâlinin verdiği keyfi yaşamaktadır. Bu keyif, özenti duyduğu kişinin ‘değerlilik’ keyfidir. Bir başka deyişle çocuk, kendi bedeninde, özenti duyduğu kişinin değerlilik duygularını yaşayarak kendi ‘değersizlik hissini’ yok etmeye çalışmaktadır.

Çocuğun kendini bu özentilerden vazgeçirmeye çalışanlarla çatışması, yeni tarzından vazgeçtiğinde ‘yalın kişiliğinin değersizliğini’ bir kez daha hissetmek istememesine karşı bir dirençtir. O, böylesi mutludur.

Özenti davranışı içindeki bir çocuğu ‘salak’ bir yüz ifadesi ile görür, ‘bu ne hâl yahu’ dersiniz belki. Ama o örneğin Kemal Sunal’ın Şaban karakterinin sevilen yanını kendinde hayal ederken keyiflidir. Şaban’ın sevildiği gibi kendisinin de sevildiği zannı ona değer kazandırmaktadır. Veya giydiği kıyafet ve takılar çok kadınsıdır, çocukluğa yakışmaz, ancak o, hayalindeki bir sanatçının tarzını ruhunda hissettikçe, o sanatçı gibi ‘değerli’ zanneder kendini.

Birçok anne baba, çocuklarındaki anormal ve özenti kokan davranışlardan muzdariptir. Ne konuşmanın ne de eleştiri getirmenin bir fayda sağlamadığını geç de olsa fark etmişlerdir. Hatta daha da ötesi, özenti ile oluşturduğu bir tarzdan vazgeçtiğinde çocuğun mutsuz, depresif ve huzursuz olduğu görülür. Sanki yaşama sevinçleri ellerinden alınmış gibi olurlar.

Peki, böylesi çocuklara nasıl yardımcı olunabilir? Bir süredir kendi gibi olmaktan vazgeçtikleri mizaçlarını yeniden canlandırabilmek için hangi pedagojik yöntemlerden istifade edilebilir?

Bu soruların cevaplarına da haftaya burada ayrıntısı ile değineceğiz...

Yazarın 11 Ağustos 2015 tarihli yazısıdır.

Öğretmenin görevi topluma iyi vatandaş yetiştirmek değildir

Meslekler ikiye ayrılır...

‘Makina Metaforu’ ile çalışanlar... ‘Hermeneutik’ ile çalışanlar...

Makina metaforu ile çalışan mesleklerde toplumsal duyarlılık, bireysel duyarlılıktan önceliklidir. Bir başka deyişle, yapılan meslek, toplumun huzur ve güvenliği içindir ve toplumsal huzur, bireysel huzurdan önce gelir.

Hekimlik, hâkimlik, askerlik gibi meslekler makina metaforu ile çalışır…

Bir hekime kolu kırılmış hasta geldiğinde, oturup hasta ile birlikte ağlaşmaz. Onun için, ortada bir kol vardır ve bu kol kırılmıştır. Görevi o kırık kolu tamir etmektir, o kadar! Hasta psikolojisini iyi bilir, naziktir, ama hastasının acısını duymamaya çalışır.

Hukuk da öyle, makina metaforu ile çalışır...

Hâkimin karşısında sanık vardır. Bu sanığın işlediği düşünülen bir suç vardır. Suçun kanunda bir tanımı vardır. Sanık suçlu ise, makina çalışır, birey ceza alır. Sanık yalvarsa, yakarsa da, hâkim sanığa duyarsız, mesleğine duyarlıdır. Sanığa nezaketli davranır, ancak gereken cezayı da verir.

Asker de öyle...

Asker bilir ki karşısında kendini öldürmek üzere kurşun atan biri vardır. Ondan önce kurşun atmalı ki görevini yapabilsin. Kurşun atacağı kişinin kendini nasıl hissettiği askeri ilgilendirmez. Bireye değil, toplum için yapacağı göreve duyarlıdır.

Bir de ‘Hermeneutik’ ile çalışan meslekler vardır ki, bunlar toplumdan önce bireyi düşünür. Bu mesleklerde ‘bireye duyarlılık, topluma duyarlılıktan’ önceliklidir.

Psikoloji, pedagoji, öğretmenlik gibi sosyal meslekler hermeneutik ile çalışır...

Örneğin bir psikolog, eşinden dayak yiyen kadının acısını anlamaya, hissetmeye çalışır. Toplumsal kuralları değil, önce bireyin duygularını önemser. Onun amacı bireyi iyi etmektir, toplumu değil. Zira bir psikolog, bireyleri iyi olan toplumun zaten iyi bir toplum olacağını düşünür.

Bir pedagog, önce çocuğu düşünür, aileyi değil. Çünkü o, çocuk iyi olursa ailenin de iyi olacağına inanır, önceliği aile değil, çocuğun kendisidir. Bundandır ki bir pedagog için en can sıkıcı söz ‘çocuklar bizim geleceğimiz’ sözüdür. Bu sözde, toplumun geleceği için çocuğa iyi davranmak anlamı çıkar ki, böylesi bir bakış açısı çocuk suiistimalidir.

Bunun gibi öğretmenlik de hermeneutik ile çalışan bir meslektir. Öğretmenin önceliği, öğrencisini iyi vatandaş haline getirmek değil, iyi bireyler olmasına yardımcı olmaktır. Ve bir öğretmen bilir ki, bireyleri iyi olan toplum zaten iyi bir toplumdur.

Bundandır ki,

öğretmen, öğrencisinin eksiklerini anlamaya, onu hissetmeye, onun sorularını çözmeye odaklanır...

Eksik ve yanlışları olan bir çocuğu ‘çocuğun iyiliği için’ veya  ‘toplum için’ cezalandırmaya çalışmak, öğretmenlik mesleğinin özüne aykırıdır. Zira o, öğretmendir, ne bir asker ne de bir hâkim. O, bireye karşı duyarlılığı ile ön plana çıkmış bir mesleğin sahibidir.

Kişiler, kendi bireysel yatkınlıklarını dikkate alarak meslek seçerlerse ancak mesleklerinde verimli olabilirler. Hermeneutik ile kişiliğini geliştirmiş bir kişinin makina metaforu ile ilgili meslek seçmesi hizmet ettiği ‘toplumu’ zarara uğratacağı gibi... makina metaforu ile kişiliği gelişmiş bir kişinin de, hermeneutik ile ilgili meslek seçmesi hizmet verdiği ‘bireyi’ zarara uğratır...

Yazarın 3 Ağustos 2015 tarihli yazısıdır.

İnanç eğitiminde sebep-müsebbip ilişkisi

Yıllar önceydi. Yurt dışında tanıştığım bir hanımefendi, içindeki huzursuzluktan bahsederken “Çocukken Allah’a çok kızgındım… Zor toparladım kendimi.” demişti.

Nedenini sorduğumda şunları söylemişti: “7 yaşımdayken babam vefat etti. Çok üzgündüm. Ölümü anlamlandıramıyordum. Teyzemin yanına gittim. O, ‘Allah sevdiği kulunu yanına çabuk alır’ diye bir şey söyledi. Babam çok iyi bir insandı bu doğru ama Allah’ın babama bunu yapmasını kabullenemedim. İyi insan olmak suç mu diye kendi kendime konuştuğumu, geceler boyunca ağladığımı hatırlıyorum. Ondan sonra ‘Ben iyi insan olmayacağım’ diye karar verdim. Allah ile bağımı kopardım.”

“Birisinin yanlış bir sözü, Allah ile bağınızı neden koparsın ki? Yaşınız büyüdükçe bu sözün doğru olmadığını anlamadınız mı?” diye sordum…

“Anladım anlamasına ama aradan yıllar geçti… O günden sonra sanki Allah ile inatlaşmaya başladım. Sırf kötülük olsun diye ilkokulda arkadaşlarımın kalemlerini alıp sokaktaki çöp bidonlarına attım… Ortaokulda insanları yalanlarımla aldatmaktan çok hoşlandım… Lisede erkek arkadaşlarım oldu, çok cesur davrandım… Hippi gibi giyinmeyi, sigara ve alkol kullanmayı marifet saydım… Annem bıkmıştı artık benden… Ama yapacağı bir şey de yoktu, gücü yetmiyordu bana. Sürekli ağladı durdu kadıncağız peşimde… Bugün bile hâlâ o zamanlar neden isyankâr olduğumu bilmez annem…” diye cevapladı.

- “Babanızı kaybettiğiniz için miydi bu isyankârlık?”

- “Hayır, Allah iyi insanları öldürdüğü içindi…”

Çocuk, henüz geldiği bu dünyada işlerin nasıl gittiğine dair sorular sorduğunda, pedagojik prensiplere uygun cevaplar verilmelidir. Rastgele verilecek cevapların oluşturacağı aksi tesir çocuğun on yıllarca kendisine gelememesine neden olabilir.

Özellikle inanca dair sorulara verilecek cevaplar, “tasavvufi derinlikte değil, çocuğun anlayabileceği sadelikte” olmalıdır.

Bunun yanı sıra, çocukların 12 yaşına kadar ölümü anlamlandırmak için sordukları sorulara “müsebbip değil, sebepler” üzerinden izahlar yapılmalıdır.

Bu ne demek?

Örneğin, 8 yaşında bir çocuğun “duygusal yakınlarından biri” vefat ettiğinde ona “Allah sevdiği insanları yanına erken alır” demek çocuğa iyi gelmez… “Ölüm sebebi” atlanılarak direkt Allah üzerinden izaha çalışmak pedagojik olarak doğru değildir. Böylesi bir cevabı belki yetişkinler anlayabilir, ancak çocuğun bunu anlayabilmesi için çok başka bilgilere de ihtiyacı vardır. Dine ve yaşama dair o bilgileri olmadan verilecek böylesi cevaplar, çocuğun inancını güçlendirmez, aksine iç seslerinin oluşmasına neden olur. Çocuk, duygusal bağ kurduğu kişinin ölümüne sebep olan ve henüz hiç görmediği Allah’a karşı cevapsız sorular sormaya başlar…

Çocuğun “duygusal bağ kurduğu” yakınlarından biri vefat ettiğinde, vefatın “sebebi” söylenmelidir, “müsebbibi” değil…

Yani “Babanın hastalığı çok ilerlemişti, tedavisi mümkün olamadı, vefat etti…” veya “Baban araçla giderken sanırım karşı taraftan gelen aracı görememiş, trafik kazasında vefat etti…” gibi...

Sadece ölüm haberleri değil, travmatik olayların çocuğa izahında da Allah’a vurgu yapılmamalıdır…

Örneğin, çocuğun depremle ilgili sorduğu bir soruya “Depremi Allah yaratıyor, günahı olan kişiler böylece cezalandırılıyor” diye izahta bulunmak, onun inancını kuvvetlendirmez, aksine huzursuzluk veren iç seslerinin oluşmasına yol açar… Bunun yerine, “Toprağın çok altında bir kayma olduğunda, yeryüzünde deprem oluyor. Bu kadar basit aslında…” diye izahta bulunmak “müsebbibe değil, sebebe vurgu yapmaktır.” Ve bu izah, çocuğu inancı ile barışık tutar… 12 yaşından sonraki inanç eğitiminde ise “sıfattan zata” bağ kurucu bir pedagojik usul takip etmek gerekir ki bunu da bir sonraki yazıda ele almaya çalışacağım...

Yazarın 7 Temmuz 2015 tarihli yazısıdır.

Bir hatıra; Çikolatam

Çocukluğumda çikolatayı çok severdim. Bayramda çikolatalı şeker alınmasını isterdim hep evimize...

Misafirliğe gittiğimizde uzatılan şekerliğin içinde çikolata arardı hep gözlerim.

Bir bayram gezmesinde rahmetli dayımlara gittik. Ev çok kalabalıktı, bütün akrabalar orada idi cümbür cemaat...

Çocuklara bayram şekeri ikram edildiğini görünce ben de koştum birden. Çikolatalar bitmeden alabileyim diye... Tam şeker tepsisine vardım ki son bir çikolata kalmıştı. Rahmetli ablam birden benden önce uzanıp aldı onu.

Sinirlendim birden. Niyeyse, ‘onu bana ver’ diye bağırdım. Ablam odaya kaçtı, vermedi. Ben de peşinden... Odada yakaladım. Çikolatayı vermemek için birden ağzına götürdü, tam yarısını ısırmıştı ki elinden zorla aldım diğer yarısını...

Bağırıp vurmaya başladı...

Annem gürültümüzü duyunca yanımıza geldi, ‘Ne oldu, niye bağırıyorsunuz!’ diye söylendi bize...

Ablam, ‘Adem çikolatamı aldı’ diye bağırarak ağlamaya başladı. Ben ‘Hayır o çikolata benimdi, o benden önce aldı’ diye vurdum ablama...

Dayımın gelini de girdi içeri... Durumu öğrenince, ‘Ay kızım ağladığın şeye bak, dur sana da getireyim içeriden’ dedi ablama, gitti, iki tane çikolata getirdi, ikisini de ona verdi...

Ben birden elimdeki yarısı ısırılmış çikolataya baktım... Sonra ablamın elindeki iki çikolataya...

Ne yapacağımı şaşırdım önce... Sonra yine saldırdım ablama, ‘Bu senin çikolatandı, al bunu, onları bana ver’ dedim.  Ablam elini kaçırdı arkasına, vermedi çikolataları...

Çok zoruma gitti, kızdım... Ağlayarak elimdeki yarım çikolatayı da yere attım...

Akrabalarımızdan bir genç girdi içeri... Maço bir tavırla, ‘Erkek adam bir çikolata için ağlar mı la!’ dedi, kafama bir tane vurdu. İyice sinir oldum... Kendimi kanepeye atıp daha çok ağlamaya başladım...

Annem içeriden bir çikolata daha getirdi, ‘Ağlama kuzum’ diye elime sıkıştırmaya çalıştı. Gururuma dokunmuştu, almak istemedim, ama bir yandan onu da kaybetmeyeyim diye mahsustan alıverdim avucuma...

Ağlaya ağlaya öylece uyumuş kalmışım...

Bir süre sonra uyandırdılar, kalkıyoruz diye... Hemen aklıma çikolatam geldi, kimse almasın diye elimi bacaklarımın arasına sıkıştırmıştım... Avucumu açtım ki sıcaktan erimiş çikolatam... Canım nasıl da çekmişti hâlbuki uyanınca çikolatayı... Bari yalayayım diye avucumu ağzıma götürdüm, babam kenarından gördü beni, ‘sakın yalama’ diye seslendi, elimi tuttu birden... Kucağına alıp lavaboya götürdü, elimi yıkamaya başladı...

‘Ben hiç çikolata yemedim...’ diye ağlıyordum. Babam dayıma döndü, ‘Gören de hiç çikolata yememiş zanneder’ dedi...

Arabamıza binip eve giderken, ablama tepkiliydim...

Babam ‘erkek adam bir çikolata için ağlar mı?’ dedi, ben, kızdım ‘ağlar’ dedim...

O gün karar verdim, büyüyünce, param olunca çok çikolata alacağım, hem çocuklara bayramda ucuz şekerlerin arasına karışmış bir-iki çikolata değil, bol bol çikolatalı şekerler ikram edeceğim... Hem de kendim doyasıya çikolata yiyeceğim diye...

Geçen hafta bayram alışverişi için şekerlemeciye gittik... Avuç içime yapışmış çikolatanın tadı geldi dilime birden...  Ne vardı ki sanki babam o gün avucumu yalamama izin verseydi...

O da haklıydı belki kendince... Nereden bilecekti ki oğlu büyüyecek, büyüdüğünde de sağlık sorunları nedeni ile o çok istediği çikolatasını yine doyasıya yiyemeyecek diye... Gözlerim doldu...

Anne baba iseniz, kızmayın çocuğunuza, parmaklarındaki çikolatayı, dondurmayı yalarken... Tebessümle seyredin... Hem o keyfini çıkartsın çocuksuluğun hem de siz çocuğunuzun keyif çıkartmasına izin vermenin keyfini çıkartın...

Yazarın 21 Temmuz 2015 tarihli yazısıdır.

İnanç eğitiminin temel prensipleri

Pedagojinin en karmaşık iki konusu vardır, biri “Mahremiyet Eğitimi”, diğeri de “İnanç Eğitimi”…

Karmaşık olmasına rağmen yazmaya çalışacağım…

Fransız Devrimi ve aydınlanma hareketinin öncüsü Voltaire’in, “Ya yıldızların her biri bir mühendistir veya onları yapan bir mühendis var.” sözünü bilirsiniz…

Sıradan gibi görünen bu etkili söz, aslında oldukça önemli bir pedagojik prensibi de içinde barındırır… Bu prensip, çocuklarda inanç eğitimi “zattan sıfata” değil, “fiilden zata” olmalı prensibidir.

Bu ne demek?

Şöyle ki: Birçok yetişkin, çocuklara Allah’ı anlatırken, onun “iyi” ve “güzel” olduğundan yola çıkar… Bu anlatım pedagojik olarak yanlıştır… Zira burada, iyi olma sıfatını basamak ederek zat olan Allah anlatılmaya çalışılmaktadır… Hem Allah’ın varlığı hem de “iyi” ve “güzel” soyut kavramlardır ve bir soyut kavramı bir başka soyut kavram ile izah etmek hem zor hem de dolambaçlı bir yoldur…

Hele ki bu çocuksa…

Çocuklara soyut kavramlar, somut kavramlardan yola çıkılarak anlatılır…

Eğer bir soyutun, gözle görülür somut icraatları varsa, anlatımlar, bu fiili somut icraatlardan yola çıkarak yapılandırılmalıdır.

Örneğin, yazmak bir fiildir, yazar bir zattır… “Bir kitap kendi kendine yazılabilir mi? Onu bir yazan olması gerekir…” şeklinde izah, yazma fiilinden yola çıkarak o kitabı yazana eriştiren doğru bir pedagojik anlatımdır…

Ya da “Nasıl ki küçücük bir iğne dahi ustasız olmaz…” diye başlayan bir anlatımla, iğne yapımı “fiilinden” yola çıkarak, onu yapan ve fakat o anda orada görünmeyen “ustanın” varlığına erişilebileceği gibi, Allah’ın varlığı da onun icraatları üzerinden, bir başka deyişle, fiilleri üzerinden gerçekleşirse pedagojik olarak doğru olur…

Örneğin, cansız cansız ağaçların bir kurallar dizini içinde rengârenk meyve vermesi, o ağaçların bir yaratıcısının var olduğu bilgisine eriştirir… Gökyüzündeki yıldızların bir düzen içinde akması, o yıldızların bir sahibi olduğunu çağrıştırır…

İnanç eğitiminde yapılan yaygın hatalardan biri de Allah’tan yola çıkarak peygamberlerin anlatılmasıdır.

Yani, Allah’ı ve peygamberleri merak eden çocuklara işin daha başında “Allah insanlara iyilikleri ve güzellikleri anlatması için peygamberler gönderdi” diye başlamak “pedagojik olarak” yanlıştır…

Doğru olan, peygamberlerden yola çıkarak Allah’ı anlatmaktır… Bir başka deyişle, somuttan yola çıkarak soyutu anlatmaktır…

Bunun yanı sıra, peygamberlerin anlatımları ise hem sıfattan yola çıkarak zatı anlatma ve hem de fiilden yola çıkarak zatı anlatma prensipleri uygulanabilir…

Yani, peygamber bir zattır… Onun sıfatları iyilikler ve güzelliklerdir…

Çocuğa peygamberlerin insan, ağaç, kuş, karınca sevgisinden yola çıkarak anlatılması pedagojik olarak doğrudur…

Bununla birlikte, yine peygamberleri anlatırken, “fiilden zat” anlatımı prensibi de kullanılabilir. Örneğin, peygamberlerin, zengin insanlara, fakirlere yardım etmesi için tavsiyelerde bulunduğu, insanların birbirlerinin haklarına saygılı olması için onlara eğitim verdiği, peygamberlerin insana huzur veren bir tebessüm sahibi olduklarından söz edilebilir…

Özetle, Allah’ı fiilden-sıfata anlatmak…

Peygamber ile Allah’ı anlatmak…

Peygamberi “sıfattan-zata” veya “zattan-sıfata” anlatmak, doğru pedagojik yöntemlerdir.

Yazarın 14 Temmuz 2015 tarihli yazısıdır.

Çocuk, ebeveyninin inancını ne zaman terk eder?

19 yaşında bir gencin babası ağlamaklı hâlde derdini paylaştı benimle: “Nerede yanlış yaptım bilemedim... Küçükken çok iyi idi, bir dediğimi iki etmezdi. ‘Baba baba’ diye peşimden ayrılmazdı. Evde benimle beraber namaz kılar, benimle beraber camiye gitmek için can atardı. Ramazanda sahura kalktığımızda sesimize uyanır, pijamasıyla, uykulu gözlerini ovuştura ovuştura yanımıza gelirdi. Küçük hâli ile sahuru da yapamaz öylece koltukta uyuyakalırdı…”

Islak kirpiklerini silerken devam etti: “Şimdi ne namaz kaldı ne oruç!”

Göz ucu ile anneye baktım, o da gözlerini siliyordu. Yardıma ihtiyaçları vardı ama ne yapacaklarını da bilemiyorlardı.

Konuşmak için delikanlıyı davet ettim içeri…

Kılık kıyafeti düzgün, aklı başında biri idi.

Önce havadan sudan sohbet ettik. Keyifli birine benziyordu, yüzü güleçti.

Konuştukça dost olduk…

Ne yalan söyleyeyim, uzunca zamandır, benim de, böylesi tebessüm eden simalar görmeye ihtiyacım vardı.

Anne babası ile yaşadığı sorunları konuşmaya başladık. “Hocam o konulara hiç girmeyelim, içim daralıyor.” dedi. Sebebini sordum: “Valla bilmiyorum, o konuları konuşunca kendimi iyi hissetmiyorum. Ama merak ediyorsanız söyleyeyim, ben ateistim. Ailem gibi düşünmediğim için evde her gün ha bire kavga var…”

Uzun uzun konuştuk, ateist olma serüvenini anlattı.

Huzur istediğinden bahsetti, bunu da ateizmde bulduğunu söyledi.

“Nasıl yani?” dedim. “Şöyle söyleyeyim.” dedi, devam etti: “Birçok ateist tanıdığım var, çok insancıl kişiler bunlar. Hatta bırakın insancıllığı, hayvancıllar…” dedi, güldü.

“Hayvanları bile seviyorlar yani. Mutlular, huzurlular… Hâlbuki anne babama baktığım zaman, hep bir kaygı, hep bir telaş, hep bir öfke, kızgınlık var. Çocukluğumdan beri dinî hikâyeler dinliyorum, dinlediğim şeyler içimi daraltıyor, anlatabiliyor muyum?” diye devam etti.

Aslında anlattıklarına çok da yabancı değildim...

Şöyle söyleyeyim, din bir yaşam tarzıdır. Ve yaşamın nasıl anlamlandırılacağına dair bilgi kaynağıdır. Her inanış, kişiye hayatın nasıl yorumlaması gerektiği hakkında bilgi sunar. Bu bilgiler insana huzur verdiği kadar, insan o inanışın yaşam tarzını benimser. Her ne kadar, çocuklar başlangıçta anne babalarının inançlarını devam ettirseler de ailelerinden ayrılıp yaşama kendi gözleri ile bakmaya başladıklarında, çocukluk dönemindeki inanışlarını sorgulayabilirler. Kimse kendisine iç çatışmaları ve huzursuzluk veren bir yaşam tarzını tercih etmez.

Aslında inanç, insana huzur verir… Ve kişi kendini iyi hissettiği kadar da inancına tutunur.

İşte sorun da burada yatıyor, eğer bir inanç kişiye huzur vermiyorsa, o kişi o inanca sempati değil, antipati duyar. Sadece o inancın içeriği değil, aynı zamanda o inancı anlatan kişinin bireysel tutumu huzursuzluk veriyorsa, korku ve endişe yaşatıyorsa… Öfke ve kızgınlık varsa, bu da o inancın içselleşmemesinde rol oynar. Bir üçüncü faktör de, o inancın toplum içindeki görüntüsüdür, aynı inançtan olan kişilerin yaşam tarzının, o kişilere yaşattığı huzur veya huzursuzluk hâlidir.

Ondandır ki çocukluk döneminde din anlatımı, çocuğun zihninin kavrayabileceği “sadelikte” ve duygularının gücünün yetebileceği “ağırlıkta” olmalıdır.

Çocuğa anlatılan bilgi korku ve endişe uyandırmamalı… Anlatan kişi, öfkeli ve kızgın olmamalı… Ve toplumda o inancın temsilcileri tebessüm eder bir huzur hâlinde olmalıdır ki çocuk ebeveyninin inancını kendi başına kaldığında da devam ettirebilecek gücü kendisinde barındırsın.

Yazarın 30 Haziran 2015 tarihli yazısıdır.

Bir hatıra; Bisikletim

Benim bisikletim yoktu çocukken.

En sevdiğim şeylerden biri arkadaşlarımın bisikletlerine dokunmaktı. Bisiklet demirinin, parmaklarıma o soğuk ve yumuşak dokunuşu bilmem kaç gece rüyalarıma girmişti. Uyandığımda, sanki bisikletim varmış gibi heyecanla gözlerimi açtığım sabahları hatırlıyorum hâlâ.

Bisiklet zilinin kendine has çınlaması çok hoşuma giderdi.

Bir sabah, arkadaşımın bisikletinin peşinden koşarken annem görmüş beni. Çok üzülmüş. Rahmetli babama “Şu çocuğa bir bisiklet alsan… Arkadaşlarının peşinden koşarken içim acıyor.” demiş.

Babam, “Ya bisiklete binerken araba çarparsa” korkusu ile almak istememiş.

Hiç unutmam, bir gün, komşumuzun oğlu ile duvar dibinde sohbet ediyorduk. Bisikletine yaslanmıştı. Elinde yeşil erik vardı. Hem yiyor hem de bisikletinin ne kadar hızlı gittiğini anlatıyordu. Elindekileri bitirip bisikletine binmişti ki “Bisikletinin zilini bir kere çalabilir miyim?” diye izin istemiştim.

Arkadaşım, “Şimdi olmaz, bir tur atıp geleyim ondan sonra.” demişti…

Bugün olmuş, o günkü bana hâlâ üzülürüm. Ne vardı ki sanki zili çalmama izin verseydi…

Çocukluk işte…

Babam o sırada bizi balkondan izliyormuş…

Beni eve çağırdı…

Yanına gittim. “Sana bir bisiklet alacağım.” dedi. Birden donakaldım. “Valla de…” dedim. Tebessüm etti, “Vallahi” dedi. Nasıl sevindiysem, “Yaşasın!” diye kapıya koşuyordum ki babam, “Ama iki şartım var…” diye arkamdan seslendi. Geri döndüm. “Ne dersen yapacağım, söz” dedim. “Bir daha kimsenin bisikletinin peşinden koşmayacaksın.” dedi… “Tamam söz” dedim… “İkincisi de karnende notlarının hepsi 5 olacak.” dedi.

Derslerim çok iyiydi. O yıl belki bir tane dersim 4 gelebilirdi ama diğerlerinden emindim, hepsi 5’ti… “Tamam, söz” dedim, fırladım dışarı. “Babam bana bisiklet alacak” diye, sokakta deli gibi bağırarak koştum durdum…

O günden sonra, artık arkadaşlarımın bisikletlerinin peşinde koşmadım, yol kenarında seyrettim hep onları…

Karne zamanını iple çektim… Hatta öğretmenime bile “Bütün notlarım 5 olursa babam bana bisiklet alacak” diye söylemiştim. O da “Bakalım” deyip tebessüm etmişti…

Karne günü geldi… Öğretmenim tek tek karneleri dağıtırken, kalbim duracak gibiydi… İsmim okununca koştum, aldım karnemi, hızlıca gözden geçirdim… Bütün notlarım 5’ti… Nasıl sevindim, öğretmenime sarıldım… O da “Hadi koş, babana söyle, sen artık bisikleti hak ettin” dedi…

Nasıl fırladım dışarı, ayakkabımın biri çıkmıştı koşarken… Koşa koşa eve vardım… Anneme karnemi gösterdim… “Babam bugün mü alacak bisikleti?” diye sordum, annemin gözleri doldu… “Bilmem, babana soralım” dedi… “Babam kaçta gelecek!” dedim. “Bugün gelmeyecek” dedi… “Neden?” dedim… Babamın uzunca zamandır bir hastalığı varmış, bizden gizliyorlarmış hep… O gün, durumu ağırlaşmış, hastaneye kaldırılmış… Hayal kırıklığı yaşadım birden… Babamın hastaneye yattığına değil, bisikletim ne olacak diyeydi hayal kırıklığım, çocukluk işte…

Birkaç gün sonra babamı ziyarete gittik, ameliyat olmuş… Yorgundu yüzü… Beni görünce gözleri doldu… Yanına gittim… Kısık bir sesle “Karneni aldın mı?” dedi. “Aldım bak” dedim, notlarımı gösterdim… Tebessüm etti, biraz gözlerini kapatıp dinlendirdi, tekrar açtı. “Ben de sana bisiklet alacağım” dedi…

Babamdan duyduğum son söz bu oldu…

O günden sonra benim bir bisikletim olmadı…

Çocuklarımın oldu ama benim bisikletim hâlâ yok…

Bazen, çocuklarımın bisikletlerine dokunuyor, tebessüm ederek zilini çalıyorum… Bilmem verdiğim sözden dönmüş oluyor muyum ama onların bisikletinin peşinde koşuyorum, kimse görmeden ıslak kirpiklerimi silerek…

Anne babalara “Çocuğunuza verdiğiniz sözü vakit geçirmeden yerine getirin” diye söylediğimde, bazen onların “Ama onlardan istediklerimizi yapsınlar da ondan sonra” dediklerinde, aklıma hep bu hatıram geliyor...

Ne karne notu, ne de akıllı uslu durma şartı olmasın… Çocuğunuza verdiğiniz sözleri yerine getirin… Bezen yarın gerçekten olmuyor… Olsa da çocukluk yıllarındaki o tatta olmuyor...

Yazarın 16 Haziran 2015 tarihli yazısıdır

Çocuğunuz ile iletişimde hangi seviyedesiniz?

Ebeveynin çocuğa erişebileceği yegâne araç “söz”dür… Çocuğa söylenilen söz, onun duygu dünyasını şekillendiren en güçlü etkendir.

Bir kişiye çocukluk yıllarında nasıl hitap edildi ise yetişkin olduğunda kendisi de öyle hitap eder çevresine. Çünkü söz kişiliğin bir parçasıdır, çocukluk yıllarında edinilir…

Bundandır ki bir kişinin konuşma tarzına bakıp onun çocukluk yıllarında kendisine nasıl hitap edildiğinin ipuçlarını bulabilirsiniz.

Mademki çocukla konuşma tarzı, onun kişiliğini oluşturuyor, o hâlde bir ebeveynin edineceği en önemli yetenek çocukla iletişim becerisidir.

Çocukla iletişimin 4 farkındalık seviyesi vardır:

1-) Emir Kipi ile İletişim:

Bu düzeyde iletişim alışkanlığına sahip yetişkinler, çocukla “emir cümleleri” kullanarak iletişim içindedir. “Getirsene, götürsene, konuşup durma, yemeğini yesene, geç kaldık giy şu ayakkabılarını hadi, hâlâ yatmadın mı, git odana çabuk yat” diye uzayıp giden “kontrolsüz iletişim” tarzı…

Bu, genellikle baskın bir ortamda çocukluk yılları geçmiş kişilerin, yetişkinlik yıllarında alışık olduğu iletişim tarzını sürdürme çabasıdır.

Böylesi kişiler, rica ederek konuşmayı, çocuğu dahi olsa, onun düşüncelerini de alıp ortak akıl ile karar vermeyi gereksiz görürler. Zira baskın bir ortamda yetişen kişilerin en temel hissi “değersizliktir.” Değersizlik hissi ile çocukluk yılları geçmiş kişiler, kendileri büyüyüp anne baba olduklarında, çocuklarına kullandıkları kelimeler ile nasıl bir değersizlik hissi kazandırdıklarını fark etmezler. Zira bu, onlar için, normaldir, olağandır.

Böylesi kişiler “yakın çevrelerine karşı” buyurucu, emredici, isteği yerine gelmediğinde kızgın, öfkeli ancak “sosyal yaşamda, arkadaşları arasında” konuşkan, sevimli, sempatiktirler…

2-) Olabilirlik Eki ile İletişim:

Bu iletişim tarzında keskin bir dil kullanarak çocuğun benliği üzerinde baskı oluşturmak yerine, “olabilirlik ihtimali” ile konuşarak benliğin rahatlaması amaç edinilir. Örneğin, çocuğu ile bulmaca çözen bir babanın “O, oraya değil, buraya gelebilir… Bu şöyle olabilir… Kalem böyle tutulabilir… Diş şöyle fırçalanabilir...” demesi.

Bu iletişim dili ile hitap, çocuğu başkasının yönetmesine alıştırmak demektir… Böylesi çocuklar, sorumluluk almaktan çekinir, yanlış yapacağı kaygısı taşırlar… İkinci farkındalık seviyesi ile hitap edilmiş çocuklar genellikle, “vererek” dost olmaya veya “sorun çıkartmadan” kenarda bir yerde yaşamaya gayret ederler…

3-) Varlığın Kabulü ile İletişim:

Çocuğun bir kişiliği, düşüncesi ve hisleri olduğu dikkate alınarak gerçekleşen iletişim şeklidir ki 2. farkındalık seviyesi ile yapılan iletişim diline “de” bağlacı ilavesi ile gerçekleşir. Örneğin, yemek kaşığını yanlış tutan bir çocuğa “Aslında kaşık böyle ‘de’ tutulabilir… Su şöyle ‘de’ içilebilir… Ders böyle ‘de’ çalışılabilir…” denmesi.

Bu iletişim tarzında çocuğun yaptığı iş reddedilmez fakat başka bir yol tarifi vardır. “Su böyle ‘de’ içilebilir” sözündeki ‘de’ bağlacı ile onun su içtiği yöntem reddedilmemiş ancak daha farklı bir yol tarif edilmiştir… Böylece çocuğun kendi yaptığı davranış dışlanmadan, doğru olan tarif edilmiş olur…

4-) Fırsat Verici İletişim:

Bu iletişim tarzında çocuğun yeteneklerinin ortaya çıkması için “çocuk aktif, yetişkin pasif” iletişim dili kullanılır. Yetişkinin iletişimde baskın olmamasıyla çocuğun kendini kaygısızca ortaya koyabilmesine ve böylece mizacın fıtri yapılanmasına fırsat verilmiş olur… Örneğin, bulmaca çözen baba ile çocuğu arasındaki iletişimde “Şu, buraya gelebilir mi acaba? Bunu şuraya koysak nasıl olur? Bir de şöyle denesek mi acaba?” denmesi.

Bu iletişim tarzında yetişkinin soru cümleleri kurarak konuşması, çocuktan izin almaktan ziyade, bir nezaket ve ona kendi yapması için fırsat tanımaktır. Çocukluk yıllarında kendisine fırsat tanınan bir iletişim ortamında yetişmiş kişilerin en belirgin özelliği, problemleri konuşarak çözme becerisidir. Hâlbuki farkındalık seviyesi düşük bir aile içinde yetişen kişilerin problem çözmek için kullandıkları yöntem sözel şiddettir.

İşte bundandır ki söz bir büyüdür ve çocuğa nasıl hitap edilirse çocuk öyle olur...

Yazarın 12 Mayıs 2015 tarihli yazısıdır.

Çocuğumda takıntı var

7 yaşında bir kız çocuğunu getirdi annesi yanıma. “3 yıldır kök söktürdü kızım bize.” diye başladı anlatmaya:

“Kızımda temizlik takıntısı var. Biraz sonra gelir yanınıza görürsünüz. Ellerini yıkaya yıkaya derisi tahriş oldu. Bir yere dokunamıyor, acı duyuyor. Dişlerini günde en az on defa fırçalıyor. Kimsenin bardağından su içmiyor. Kimsenin kaşığını kullanmıyor. Kendi kaşığını da naylon poşet içinde ayrı bir yere koyuyor. Bıktırdı artık bizi. Zorladık, olmadı, kızdık olmadı, ilaç verdik olmadı. İnadını bir türlü bıraktıramadık. Ne yapacağımızı şaşırdık kaldık.”

Bu annenin “takıntı” diye anlattığı şey, aslında “Obsesif Kompulsif Bozukluk” olarak tanımlanıyor.

Obsesyon “saplantılı düşünce”, kompulsif de “zorlantı” demek.

Yani kişinin bir düşünceye saplanıp kalması, o düşünceden bir türlü çıkamayıp anormal davranışlar yapması hâli…

Bu bozukluğa yakalanmış kişi, yaptığı davranışın “saçma” olduğunu bilse de kendini durduramaz. Örneğin, temizlik konusunda takıntısı olan kişi, elini sürekli yıkamanın kendisini yorduğunu bilir, kabul eder, ancak vazgeçemez. İçinde bir “his” onu sürekli el yıkamaya zorlar. Bu hisse direndiğinde, daralır, bunalır. Bu bunaltıdan ancak el yıkanarak sıyrılır.

Takıntı, kalıtım yolu ile aktarılmaz ancak anne babasında takıntı olan çocuklar takıntı sahibi olma riski taşırlar. Zira takıntı, ya takıntı sahibi olan bir kişiden ya da bir olumsuz düşüncede “ince ayrıntıya odaklanma” ile oluşur.

Birçok yetişkin, çocuğa, “olumlu” davranış kazandırmak için, “olumsuz ince ayrıntı” üzerinde durur. Hâlbuki olumlu davranış, çocuğu olumsuzluğa yoğunlaştırıp kaygılandırarak değil, çocuk ile “güvenli bağlanmış” yetişkinin “tesir” gücü ile doğal bir iletişim ortamında, neyi nasıl yapacağını “tarif” etmesi ile oluşur.

Çocuğun bir davranışı edinmemesi, çocuğun kusurunu değil, ebeveynin o çocuğun üzerinde tesirinin zayıflığını işaret eder. Böylesi bir zayıflığı olan yetişkin, çocuğa baskı ve zorlamaları artırmak yerine, çocuk ile bağ kurup onun üzerinde tesir gücünü artırmayı öğrenmelidir.

Nitekim bu çocuğun takıntısı da çocuğa olumlu davranış kazandırmak için olumsuz ince ayrıntıya odaklandırıldığı sırada gelişmiş. Çocuk 4 yaşındayken kreş öğretmeni temizliğin önemini resimlerle anlatmış. Dişlerin fırçalanmaması hâlinde ağız içinde bakterilerin nasıl oluştuğunu, akıllı tahtada büyütülmüş resimler eşliğinde aktarmış.

Öğretmenin gösterdiği bakteri resimleri, kıllı bacaklı, onlarca ayaklı, kafaları eğri, dişleri dudaklarından sarkmış iğrenç resimlermiş. Öğretmen, “dişlerini fırçalamayanların ağzında işte bunlar var, ığğğğ” diye tamamlamış anlatımını.

İşte bu kız çocuğu, tam da bu anlatım sırasında “obsesyon nöbeti” geçirmiş. Sanki o bakteriler kendi ağzındaymış gibi hissetmiş bir anda… Ağzını ekşitmiş, tükürmüş, eve gittiğinde de hemen dişlerini fırçalamış. Ancak ne kadar fırçalarsa fırçalasın, o kırkayak gibi bakterilerin ağzının içinden bir türlü temizlenmediğini zannetmiş… Bu his adım adım genişlemeye başlamış… Biri su içerken, sanki o kişinin ağzındaki bakteriler o bardağa yapışacak ve oradan da kendi ağzına geçecek hissine kapılmış. Bu yüzden bir başkasının bir kez kullandığı bardağı, temiz dahi olsa kullanamaz olmuş. Çocuk, artık ağzı bir bakteri deposu olarak görmeye başlamış…

Aslında bu öğretmen kötü niyetli olamaz. Çocukların duygu dünyasını zarara uğrattığının farkında olduğunu da düşünmüyorum. O, çocukları olumsuz düşüncede “ince ayrıntıya” odaklayarak olumlu davranış kazandırmanın yanlışlığını bilmiyordu belki…

Hâlbuki olumlu davranış kazandırmak, ancak çocuğa “tesir” etmekle mümkündür. Çocuğu korkutarak, ürküterek, tiksindirerek davranış kazandırmak, pedagojik olarak yanlıştır. Böylesi davranış kazanmış çocuklar duygusal zarara uğratılmış çocuklardır.

Bundandır ki çocuk eğitiminin amacı, çocuğa davranış kazandırmak değil, çocuk ruh sağlığını korumaktır. Zira doğru davranış, ancak ruh sağlığı korunmuş çocukların kârıdır...

Yazarın 05 Mayıs 2015 tarihli yazısıdır.

Eşyaya nüfuz etme ihtiyacı ve para biriktirme

Gelişimin en belirgin özelliği, “eşyaya nüfuz etme” çabasıdır.

Erken çocukluk döneminden itibaren çocuk, gördüğü her “yeni” eşyayı merak eder, tanımak ister. Çocuğun eşyayı tanıma çabası içsel bir “ihtiyaçtır.”

Eşyaya nüfuz etme ihtiyacı içindeki çocuk, daha erken yaşta “inatçı bir direnişle” evin içindeki eşyalara yönelir, kendi yöntemi ile eşyaları tanımaya çalışır. Eline alır, ağırlığını algılar… Ağızına alır, tadını hisseder… Yere vurur, çıkardığı sesi ve sertliğini tanır… Kaldırır atar, kendinden kopup gidişin verdiği garip heyecanı tadar…

Eşyaya nüfuz etme ihtiyacını karşılamış çocukta, eşyanın hâllerini öğrenmiş olmak ve eşyaya güç yetirebilmekten kaynaklanan “güven duygusu” gelişir.

Aşırı mükemmeliyetçi ebeveynlerin koydukları kurallar, çocuğun eşyaya nüfuz etmesini zorlaştırır. Çocuk bir yandan, içsel bir yönelişle eşya ile haşir neşir olmak, ona hükmetmek, onunla barışık olmak için çaba harcarken, diğer yandan, ebeveyninin “dağıtma, dokunma, elleme” tavırları ile iç çatışma yaşar.

Bundandır ki engellenen çocuk, agresif olur.

Gece korkularının en belirgin sebeplerinden biri de çocuğun eşyaya nüfuz edememiş olmasıdır. Böylesi çocuk, yatmak için odasına girdiğinde, eşya, sanki onun üstüne üstüne gelir. Perdelerdeki desenlere bakar korkar… Duvarlarda garip insan suratları algılar… Masasının üzerindeki oyuncak ayıcık canlanacakmış gibi endişeye kapılır…

Eşyaya nüfuz etmesi engellenmiş çocuk uykuya dalmakta zorluk çeker. Her ne kadar kendi odası olsa da anne babasının yanında yatmayı tercih eder.

Erken çocukluk döneminden itibaren çevresindeki eşya ile tanışmasına fırsat verilmiş, “eşyanın hâllerini” tanımasına rehberlik edilmiş çocuklarda “güven” duygusu oldukça belirgindir…

Bu çocuklar, kendi odalarında yatmakta zorluk çekmez… Duvarlar üstüne üstüne geliyor gibi hissetmez… ‘Perdenin üzerinde bir adam var sanki’ diye korkmaz… Yatağın altından biri elini uzatacak gibi ayaklarını kenara çekmez…

Çocuğun “eşyaya nüfuz etme” çabası, sadece engellenme hâlinde değil, ihtiyacı olmayan eşyalara nüfuz etmesine izin verdikçe de anormal davranışlara yol açar.

Örneğin, birçok ebeveyn, harçlıklarını biriktirip oyuncak alsın diye çocuklarına kumbara alır. Böylece çocuğunun tasarruf sahibi olacağını, parasının kıymetini bileceğini düşünür.

Hâlbuki 12 yaşından önce çocuklara, bir eşya alsın diye para biriktirmeyi teşvik etmek, anormal davranışı tetikleyen bir “iyi niyet” yanılgısıdır.

Zira çocuğun para biriktirme ihtiyacı yoktur.

Çocuğun nüfuz etmesi istenilen eşya, bir birikinti ile çoğalıyorsa, çocuğun eşyadan vazgeçecek “iradesi” zayıflar, “hırsı” artar.

Bundandır ki teknolojik oyunlar genellikle “puan, altın, para” birikintisi üzerine kurgulanarak oyuncunun kendinden vazgeçmesini zorlaştırırlar.

Birçok anne baba, kumbarada biriken paradan çocuğunun vazgeçemediğinin, o çok istediği oyuncağa biriktirdiği parayı veremediğinin şahidi olur… Bu durumdaki çocuk, birikintiyle kurduğu bağ ile çok istediği oyuncak arasında çelişkiye düşer.

Anne babalar, çocuğun biriktirdiği paradan bir gün 1 ekmek parası için 1 lira istese, çocuğun “hayır vermiyorum” diye karşılık vermesi çok doğaldır. Ve bunu söyleyen çocuk ne cimridir ne de parasına sahip çıkıyordur… O, ancak, çocukluk döneminin en belirgin özelliği olan “eşyaya nüfuz etme ihtiyacının” bir iyi niyetli yanılgı ile birikintiye yönlendirilmiş olmasının çelişkisi içindedir.

Bununla birlikte, ebeveynler, “iyi rehberlik edebilirlerse”, 12 yaşına kadar olan çocuklarına, kendi için değil, ihtiyacı olan birine vermek için “bağ kurmadan birikinti oluşturmayı” öğretmeleri gelişime katkı sağlar.

Böylece çocuk, bağ kurmadan oluşturduğu birikintiyi, sahibine verirken, hem iyilik yapmanın hem de “vazgeçebilmekten kaynaklanan hazzın” gününe erişir...

Yazarın 21 Nisan 2015 tarihli yazısıdır.

Çocuğun kendi kendine oynaması?

Birçok anne baba, çocuğunun “kendi kendine” oyun oynamasını memnuniyetle karşılar. Bu sayede gündelik işlerini tamamlama fırsatı elde eder.

Ancak çocuğun kendi kendine oyun oynaması her zaman memnuniyetle karşılanacak bir durum değildir…

Oyun, kimi zaman gelişime katkı sağlayan bir araç olsa da bazı durumda çocuğun gideremediği duygusal ihtiyaçlarını bastırmak için bir “oyalanma davranışıdır” aslında.

Ebeveyni ile bağ kurmakta zorluk çeken, duygusal yoksunluk yaşayan, iletişim ihtiyaçları “vaktinde” karşılanmayan, içsel heyecanını aynı duygu düzeyi ile ebeveyniyle paylaşamayan çocuklar genelde oyun ile oyalanırlar.

Anne babası tartışan bir çocuğun, kenara bir yere çekilip sanki her şey yolundaymış gibi bebeğinin saçını taraması, şarkı söylemesi, araba yarışı yapması, o anki “korkusunu” ve kaldıramadığı “duygusal yoksunluğun acısını” bastırmak için “oyalanma davranışından” başka bir şey değildir.

Anne babaların, sadece tartışma anlarında değil, mutlu oldukları ve fakat fark etmedikleri birçok durumda da çocuklarını “oyunun yalnızlığına” terk ettikleri bir gerçektir…

Örneğin, telefonla uzun uzun konuşan ebeveynlerin çocukları genelde oyun oynar gibi görünseler de konuşmanın bitmesini beklemek üzere “oyalanma davranışı” içindedirler.

Derste öğretmeni ile “bağ kuramayan” öğrencinin, yanındaki arkadaşına tekme atması, çoğu defa bir şiddet eylemi değil, oyalanma çabasıdır.

Alışveriş merkezlerinde anne babasının işlerinin ne zaman biteceğini bilmeyen çocuğun, mağazanın bir ucundan diğer ucuna anlamsızca koşması, garip sesler çıkartıp ağzını burnunu eğmesi, oyun değil, oyalanma davranışıdır.

Uykusu olmadığı hâlde zorla yatırılan çocuğun yatağın içinde kendi kendine konuşması, oyun değil, oyalanmadır.

Ebeveyni geç kalkan çocuğun, erken kalkıp anne baba odasına gelmesi, kenarda bir yerde oynaması, çoğu defa oyun değil, anne babasının kalkmasını beklemek üzere bir “oyalanma davranışıdır”…

Can sıkıcı zamanlarda oyalanma davranışı sergilemeyi becerebilen çocuklar, yaşadıkları duygusal yoksunlukları psikolojik probleme dönüştürmeden atlatabilme şansını taşırlar.

Ancak oyalanma davranışına yatkın olmayan veya beceremeyen çocuklar, bu huzursuzluk hâllerini agresif davranışlarla ortaya koyarlar. Yaşadığı can sıkıcı durumdan nasıl kurtulacağını bilemediği için zorba davranışlar sergilerler. Anne babalarının peşini bir türlü bırakmazlar.

Bu durum, çocuğun “şımarıklığı” değil, can sıkıcı durumdan nasıl kurtulacağını bilememenin çaresizliği ile bir kurtuluş arayışıdır… Böylesi durumlarda kalan ebeveynler çocuğu reddetmek yerine, birkaç dakika da olsa, “kaliteli iletişim” ile çocuğun o anlık duygusal ihtiyacını gidermeye çalışmalıdır. Bu, çocuğa “yüz vermek” değil, onu duygusal zorluktan kurtarmak için doğru bir ebeveyn tutumudur.

Oyalanma davranışını bilemeyen çocuklarda agresiflik gözlemlendiği gibi, sıklıkla oyalanma davranışına mecbur bırakılan çocuklarda ise “dikkat dağınıklığı” gözlenmektedir. Böylesi çocuklar, oyalanmalar sırasında, sıklıkla, gerçek yaşamdan el çekip hayal âleminin içine girmeye alıştıkları için, okul yaşamlarında, anlayamadığı konuları anlama gayretine girmek yerine, kendilerini oyalamayı tercih ederler. Bu çocukları ders esnasında, uyurgezer gibi kalkıp yürürken, dalgın vaziyette tahtaya bakarken veya arkadaşı ile tekmeleşirken görmek mümkündür.

Çocukluk döneminde yaşadığı ilgisizliklerle oyalanmayı öğrenmiş kişiler, ilerleyen yaşlarda, duygusal zora düştüklerinde, karşılaştıkları problemleri çözmek yerine, problemden kaçmayı, onu görmezden gelmeyi tercih ederler. Geçeklerle yüzleşmek yerine, hayallerle oyalanmaya, kurdukları hayallere karşı çıkanlara ise öfkelenmeye yatkındırlar. Böylesi kişiler, duygusal kırılganlıkları fazla ve kendi duyguları ile yalnız yaşamaya alışkındırlar.

Ebeveynler, kendi yaşamlarını kolaylaştırdığı için, çocuğun oyun oynadığı her anı, memnuniyetle karşılamamalıdır. Oyun, çocuğun gelişimine bir katkı sağlayan araç olduğu gibi, iyi analiz edilmediği takdirde çocuğun gelecek yaşamını zora sokan bir oyalanma davranışı da olabilir...

Yazarın 14 Nisan 2015 tarihli yazısıdır.

Bir anne babanın en iyi terapisti kimdir?

Bir çocuğun duygusal gelişiminin ne kadar sağlıklı olduğunu öğrenmek istiyorsanız, o çocuğun anne ve babası ile ne kadar “kaliteli vakit” geçirdiğine bakabilirsiniz…

Birçok uzman, bundandır ki, ebeveynlere “çocuklarınızla kaliteli vakit geçirin” diye tavsiyelerde bulunur.

Çocukları ile problem yaşayan anne babalara zaman zaman, “Çocuğunuzla kaliteli vakit geçiriyor musunuz?” diye soruyorum…

Aldığım cevap genellikle “Elimizden geldiğince bir şeyler yapmaya çalışıyoruz” oluyor.

“Mesela ne yapıyorsunuz?” dediğimde, kimileri “güreşiriz, tekmeleşiriz, karate yaparız, bazen de alıp parka götürüyorum” diyor… Kimileri de “Yapboz yapıyoruz, resim boyuyoruz” diye cevap veriyor…

Hâlbuki kaliteli vakit geçirmek, çocuğu ‘alıp parka götürmek’ değildir. Çocukla tekmeleşmek hiç değildir.

Kaliteli vakit geçirmenin temel şartı, “çocuğun yaşadığı ruhsal boyuta girmektir.”

Çocuk, yetişkinden farklı bir ruhsal boyutta yaşar.

Onun yaşadığı âlemde işler, yetişkinlerin bildiği tarzda ilerlemez.

Çocuklarda görülen davranış bozukluklarının en temel nedeni, ebeveynlerin, çocuğun yaşadığı ruhsal boyuta erişip orada çocuğa hitap etmek yerine, onu, yaşadığı âlemden dışarı çıkartıp, yetişkin dünyasının içine yaka paça sokmak istemesinden başka bir şey değildir…

Örneğin, çocuk, “zamanın içinde” yaşar. Yetişkin, “zamanın dışındadır.”

Çocuk, “eşyaya nüfuz ederek” yaşar. Yetişkin, “eşyaya hükmederek.”

Çocuk, duygularını “içinden geldiği gibi” yaşar. Yetişkin, “kendini kontrol ederek.”

İşte, çocukla kaliteli zaman geçirmek dediğimiz şey, yetişkinin kendi yaşam boyutundan sıyrılıp çocuğun âlemine girdiği sırada akan zamanın adıdır.

Yetişkinin bu âleme girmesini “güçleştiren” üç temel faktör vardır. Bunlar, Zihinsel Kaymalar, Duygusal Bağlar ve Yüzeysel Yaşam Alışkanlığı’dır.

Zihinsel Kaymalar: Çocukla vakit geçiren birçok yetişkinin zihni, farkında olmasa da, biraz sonra yapacağı işlerle meşguldür… Çocuğu ile oynayan bir annenin aklı az sonra yapacağı yemeğe, babanın aklı haberlere kayıyorsa, zihnin bu kayması, çocuğun içinde bulunduğu ruhsal âleme girişe engel olur. Çocuğu ile kaliteli vakit geçirmek isteyen bir anne babanın kazanacağı en üstün beceri, “anı yaşama” becerisidir. Bundandır ki “Ne ile meşgulsen, onunla meşgul ol” prensibi, çocukla kaliteli zaman geçirmenin en temel prensibidir.

Duygusal Bağlar: Çocuklar, yaşadıkları problemleri ertesi güne taşımazlar, geride bırakırlar… Annesinin kızdığı bir çocuk, ertesi gün annesine küs uyanmaz. Olumsuz duygusal bağlara tutunmaz çocuklar.  Yetişkinler ise geçmişte yaşadıkları sorunları bir kambur gibi sırtlarında taşımaya, o sorunları ertesi günde de yaşamaya yatkındırlar… Akşam eşi ile tartışan bir kadının, sabah kendisi ile oyun oynamak isteyen çocuğuna “şimdi değil” diye seslenmesi, olumsuz duygusal bağları üzerinde taşıma yanılgısının bir sonucudur. Kaliteli vakit geçirmek isteyen yetişkin, olumsuz duyguları en azından çocuğu ile birlikte olduğu “o an” sırtından indirmedikçe, çocuğunun duygu dünyasına erişemez.

Yüzeysel Yaşam: Çocukluk döneminde duygusal sorunlar yaşamış bir yetişkin, bu sorunları duymamak, hissetmemek için kendini hızlandırır… Yetişkinler, “derinlerde yaşamak” yerine, “yüzeysel yaşamayı” tercih eder. Bir kere daha acı çekmemek için, duygularını kapatmayı alışkanlık hâline getirirler. Hâlbuki çocuk, yaşamı, yüzeysel değil, derince yaşar. Zamanın dışında değil, içinde yaşar. Çocuğu ile kaliteli vakit geçirmek isteyen bir ebeveynin, hızlanmış bir yüzeysel yaşamdan çıkıp derinliğe erişebilecek bir “yavaşlık” içine girmesi gerekir…

Yetişkinler çocuğa hükmetmeyi bir marifet zannetmekten vazgeçip onların duygularına erişmeyi yetenek hâline getirdiklerinde görecekler ki çocuk, kendi âleminin içinde yetişkinin ruhunu bir terapist gibi nasıl da onarıyor.

“Kaliteli iletişim” çocuğun duygusal gelişimine katkı sağladığı gibi, yetişkinin kendini onarmasının da altın anahtarıdır.

Bundandır ki pedagoji, “bir anne babanın en iyi terapisti kendi çocuğudur” der…

Yazarın 07 Nisan 2015 tarihli yazısıdır.

Mutsuz bir evlilik her şeye rağmen devam etmeli mi?

Önceki gün üniversitede öğrenci arkadaşlarla “Anne Baba Eğitimi” dersinde, “Mutsuz bir evliliği her şeye rağmen devam ettirmek mi, yoksa ayrılıp çocuğu daha huzurlu bir ortamda yetiştirmeye çalışmak mı daha doğru karardır?” konusunu işledik.

Bu, öyle kolay cevap verilecek bir soru olmasa da, enine boyuna konuşmayı denedik.

Eşler, ayrılık kararını sadece kendini düşünerek verecek olsa, bir kerecik yaşanacak ömrü, mutsuzca tamamlamaktansa, ayrılıp mutlu olmaya çalışmak daha cazip gibi görünür.

Ancak, işin içine çocuk da girince, bu, öylesi kolay verilecek bir karar olmaktan çıkar.

Eğrisi doğrusu ile geceler boyu düşünmek… İç içe geçmiş onlarca soru ile aylarca boğuşmak… Bir taraftan kendi mutsuz yanlarına bakıp için için acı duymak… Diğer taraftan çocuğa bakıp anne-babasız bırakmaya kıyamamak…

Ayrılık öncesi depresyon, kişinin kendi ile çocuğunun arasında kalma çaresizliğinden başka bir şey değildir aslında.

Derste tartışma konusunu daha da açabilmek için, yaşanmış bir örneği paylaştım öğrenci arkadaşlarla.

35 yaşlarında bir beyefendi, 9 yaşındaki kız çocuğunda dikkat dağınıklığı olduğu için yardım almaya gelmişti bir gün.

Gözlemledim… Çocukta bir sorun görünmüyordu. Ancak mutsuz bir çocuktu. Bitkindi sanki. Yüzünde, “çocuksu tebessüm” görünmüyordu.

Görüşmemiz bittikten sonra, babası ile yeniden durum değerlendirmesi yaptık.

Çocuktaki mutsuzluk hali, babasında da vardı.

Konuştuk… Mutsuz olmadığını, aksine her şeyin çok yolunda olduğunu söyledi. Güzel bir evliliği olduğunu, eşinin çok iyi bir insan olduğunu söyledi. Maddi imkânları da yerindeydi. Ancak çocukluk yıllarını konuştuğumuzda, derinlerde yatan bir huzursuzluğun varlığı gözler önüne serildi.

Bu baba, 7 yaşında iken anne babası ayrılmış…

Başlangıçta ne olduğunu çok da anlayamamış. Ancak yıllar geçtikçe sanki bir suçlu gibi içinde gizlediği ayrılık acısını daha çok duyar olmuş.

Üniversite yıllarında bir kız ile tanışmış, evlenmeyi düşünmüş. Ancak kızı ailesinden kim isteyecek sorusu geceler boyu düşünceye sevk etmiş genç delikanlıyı. Babası gitse kızı istemeye, annesi bunu kabullenemez. Annesi gitse, babasının zoruna gider. İkisi birlikte zaten gidemezler, ikisi de ikinci evliliğini yapmış. Durumu kızın ailesi ile paylaşsa, ayrılmış bir anne babanın çocuğu olmak, kendi hakkında olumsuz düşünceye sebep olur zannı ile haftalarca depresyondan çıkamamış. Bu kararsızlık kızın dikkatini çekmiş. Konu açılmış… Kız, bunu hiç de sorun etmeden, kendi ailesi ile konuşmuş. Ailesi, “Madem öyle, önce babası gelsin istemeye, sonra da annesi” diye anlayış göstermişler.

Evlenmişler, ama anne babasının ayrılık sorunu hep gölgelemiş evliliği. Düğünün, annesinin yaşadığı yerde mi, babasının yaşadığı yerde mi olacağından, çocukları dünyaya geldiğinde koyacakları isme dek... Bayramlarda büyükleri ziyarete gittiklerinde, çocukların “Bu hangi dedem” diye çocukça sorularına kadar sorun olmuş.

Bu genç baba, hüznünün nedenini anlatırken “İçimde, derinlerde bir yerlerde bitmeyen bir acı var sanki” diye tarif etti. Anne babasının 28 yıl önceki ayrılık kararı, kendisinden, çocuğuna aktarılan mutsuz bir surata dönüşmüş.

Bu örneği anlattığımda, bir öğrencinin gözleri doldu. “Bu duyguyu tanıyorum ben” deyiverdi…

“Nereden tanıyorsun?” diye sorduğumda, “Ben de ayrılmış bir anne babanın çocuğuyum. Ben de evlendim. Bunların hepsini gizli gizli ben de yaşadım. Hâlâ da yaşamaya devam ediyorum. Şu an oğlum sünnet olacak, sünnet düğününe anne babamı birlikte çağırıp çağırmayacağımın sorusu beni boğuyor.”  dedi.

Her şeye rağmen evliliği sürdürmeye çalışmak doğru bir karar olsa da ayrılık bazen kaçınılmaz olabiliyor.

Ayrılık kararı alan eşlerin, “yaşanmış güzel günlerin hatrına” birbirlerinden dostça ayrılmaları, “çocuklarının geleceği için” birbirleri ile düşmanlık etmemeleri, sadece medeni bir insan tavrı değil, aynı zamanda çocuklarının içine dinmek bilmez bir hüzün bırakmamak için insanlık görevidir.

Yazarın 31 Mart 2015 tarihli yazısıdır.

Kendinlik bozukluğu

Bütün kişilik bozukluklarının temelinde kişinin “kendi gibi” olamaması yatar.

Ünlü Psikolog James Masterson bunu “kendinlik bozukluğu” olarak adlandırmıştır.

Birçok kişi, kendi gibi olmayı, kuralsız, sınırsız, ilkesiz olmak zanneder. Hâlbuki kuralsızlık ve sınırsızlık kendi gibi olmanın değil, kendi gibi olamamanın en belirgin özelliğidir.

Kişi, belirli kurallar içinde var olabiliyorsa ancak o zaman kendi gibi olmayı becerebilir.

Nasıl mı?

İsterseniz baştan başlayalım…

Kendi gibi olmak, kişinin, yaratılıştaki özelliklerini kaybetmemiş olması hâlidir.  Bir başka deyişle, “fıtrat ve mizacına” ait özelliklerle yaşayabilmesidir.

Fıtrat nedir?

Fıtrat, türünün özelliğini barındırmaktır…

Örneğin kuşlar uçar, cik cik eder. Bu, “kuş fıtratının” bir özelliğidir.

Kediler miyavlar, farelerden rahatsız olurlar. Bu da “kedi fıtratının” özelliğidir.

İşte bunun gibi, insana ait ortak özelliklere “insan fıtratı” diyoruz.

Örneğin insan fıtratında, sevme, sevilme ihtiyacı vardır. Mahcubiyet ve utanma duygusu vardır.

Sevdiğinden ayrıldığında kendini kötü hisseder insanlar, sessizleşir, depresyona girerler.

Bir hata yaptıklarında, yüzleri kızarır, mahcup olur, utanırlar.

Fıtrata ait özellikler aynı zamanda o türün “sınırlarını” belirler.

Kediler âşık olamaz, evlenmeyi düşünmezler. Kuşlar bir hata yaptıklarında yüzleri kızarmaz, birbirlerine karşı mahcup hissetmezler örneğin.

İnsan fıtratının en temel özelliklerinden biri de, “insan iyidir…” Hiçbir insan doğuştan kötü değildir, katil olarak dünyaya gelmemiştir örneğin. Hiç kimsenin kanında eşkıyalık yoktur.

İnsanın katil olması, eşkıyalık yapması fıtri değil, “fıtratın bozulmasının” bir sonucudur.

İnsanın, temel insani özellikleri barındırması, bir sınırsızlık, kuralsızlık içinde yaşamayı değil, içten gelen ve oldukça keskin sınırları barındırır.

“Kendi olmayı” tam anlayabilmek için bir de “mizaç”tan bahsedilmesi gerekir.

Fıtrat, “türe ait” ortak özellikler diye tanımlanırken, mizaç, “bireye ait” özelliklerdir.

Örneğin, kiminin mizacı sakindir, kimisi cıvıl cıvıl… Kimi resim yapmayı sever, kimi müzik dinlemeyi… Her insan ayrı bir mizaca sahiptir.

Bütün bu bilgilerden sonra tekrar başa dönecek olursak, “kendi gibi olamama” kişinin fıtrat ve mizaç özellikleri ile yaşamasına izin verilmemiş olması ile oluşan bir “kendinlik bozukluğudur.” Neşeli, sempatik, heyecan dolu bir çocuğu, “Bu çocuk çok şımarıyor” diyerek baskı altına alıp, sessiz, sakin hâle getirmek, o çocuğun terbiye edilmişliğinin değil, mizacının bozulmuş olmasının bir işaretidir.

İşte bundan dolayı, gelişim döneminde aşağılanmaması, kızılmaması, incitilmemesi gerekir ki, çocuk mizacını dışa vurmaktan ürkmesin, utanmasın, sıkılmasın.

Ödevini yapmayan öğrencisini sınıf içinde mahcup etmekten çekinmeyen bir eğitici, belki bir dahaki sefere çocukların ödevini yapmasını sağlasa da, çocuğun içinde, sadece insana has, insan fıtratının çok kutsal bir özelliği olan, “utanma duygusunu” yok eder de farkına bile varmaz.

Çocuğunun kabahatini yüzüne vurmakta sakınca görmeyen, onu, parmak sallayarak cezalandırmayı marifet zanneden anne babalar, belki, çocuklarını daha az kabahat işler hale getirseler de, aşağılanmışlığın insan fıtratında yok ettiği, “mahcubiyet duygusunu” kaybettirdiklerini farkına bile varmazlar.

Yapılan çalışmalar göstermektedir ki, kişilik bozuklukları, çocukluk döneminden itibaren başlayan çocuğun kendi gibi olamama hâlinin, yetişkinlik yıllarında, başka bir kişilik içinde yaşamaya çalışma bunaltısından başka bir şey değildir.

Çocuk, ancak kendi gibi olmasına izin verildiği kadar kişilik sahibi olacak, kendi gibi olmasına izin verilmediği kadar sahte bir kimlik üretecektir…  Kişinin ürettiği bu sahte kişilik ile kendi mizacı arasındaki çelişki kadar da bunaltı yaşayacaktır.

İşte bu, “kendinlik bozukluğu” dur...

Yazarın 24 Mart 2015 tarihli yazısıdır.

Çocuk ile iletişimde sakıncalı kelimeler

Dikkat dağınıklığı, ‘an’a odaklanamama hâlidir. Çocuğun o anki uğraşı ile ruhsal bir bütünlük kuramamasıdır. Duygusal yoğunluğun zihinsel yoğunluğa dönüşememesi veya “zihinsel kaymaların” duygusal yoğunluğa engel olması hâlidir.

Kitap okumak için kenara çekilen çocuğun, duygu gücünün, zihnini toparlamaya yetememesi veya zihindeki kaymaların duygusal yoğunluğu yakalamasına engel olmasıdır.

Zihin, gücünü duygulardan alır. Duyguları dağınık olan çocuğun zihni dağınıktır.

Aile içinde “dengeli duygusal süreklilik” yaşamayan çocuğun zihni dağınıktır. Kimseye açamadığı sorunu ile tek başına kalan çocuğun zihni dağınıktır. İçinde büyüttüğü duygusal sorunların çözümünü bulamayan çocuğun zihni dağınıktır…

Bu doğru…

Ancak, son yıllarda yapılan gözlemlerle duygusal dağınıklığı olmayan kimi çocuklarda da zihinsel dağınıklık tespit edilmesi uzmanları oldukça şaşırttı…

Aile içinde dengeli duygusal süreklilik yaşayan bazı çocuklarda yine de dikkat dağınıklığı gözlemleniyordu. Bu çocuklarda nörolojik bir bozukluk da yoktu.

Derinlemesine yapılan analizler, enteresan bir pedagojik ayrıntının gün yüzüne çıkmasına neden oldu…

Yetişkinlerin kullandığı bazı “dil kalıpları”, çocuklarda zihinsel dağınıklığı oluşturuyordu.

Bir başka deyişle, yetişkinlerin doğal bir alışkanlık hâlinde sürdürdüğü bazı kelimeler çocuğun zihin yapısını bozuyordu.

Pedagojik sakıncalı kelimeler diyebileceğimiz bu kelimeler “ve”, “fakat”, “ama” idi…

Bu kelimeler, yapı itibari ile çocuğu “içinde bulunulan ‘an’a odaklanmaktan alıkoyan”, zihnini bir başka zamana taşıyan kelimelerdi.

Hâlbuki çocukla iletişimde, kelimelerin dizimi, içinde bulunulan ana ait olmalıydı ki çocuk o ana tutunsun, tutunduğu andaki eylemi sürdürebilsin.

Bir örnek verelim…

Diyelim ki bir çocuk babası ile o haftaki hava durumu hakkında konuşuyor olsun...

Hava bugün için güzel ve güneşli, ertesi gün için ise yağmurlu tahmin edilsin…

Şimdi çocuk, “Baba bu hafta hava nasıl olacak?” diye sorduğunda babası “Bugün hava güzel ama yarın yağmurluymuş” diye cevap verirse, bu konuşma kalıbı, “ana odaklamak” yerine, “başka bir ana yönlendirdiğinden” çocuğa dikkat dağınıklığı sürecinin bir parçasını yaşatır…

Yine aynı şekilde, bir annenin çocuğuna “Dersini yaptın fakat biraz zorlandın galiba” diye sevecen şekilde hitap etmesi, iyi bir ebeveynlik tavrı olsa da çocuğun başarı ile tamamladığı ve duygusal bütünlük kurduğu bir “ödev tamamlama” eylemine odaklamak yerine, zihni, eylem öncesi ana yönlendirdiği için pedagojik olarak yanlıştır.

Hâlbuki bu konuşmaların aynısı “ana odaklayan” bir başka konuşma kalıbı ile de gerçekleşebilir ve çocuğa dikkat dağınıklığı süreci yaşatılmayabilirdi.

O kalıp “olsa da” kelime kalıbıdır.

İsterseniz, yukarıdaki konuşmaları “olsa da” kalıbı ile yeniden kurgulayalım…

Kendisine hava durumunu soran çocuğa babası “Yarın hava yağmurlu ‘olsa da’ bugün güneşli olacak” diye cevap verse, çocuğun yarına yönlenmesi yerine, içinde bulunduğu ana odaklanmasına yardımcı olur.

Aynı şekilde ödevlerini vaktinde yapan bir çocuğa annesinin, “Biraz zorlanmış ‘olsan da’ dersini tamamladın” cümlesi, “fakat” ile gerçekleşen iletişimden çok daha pozitiftir.

“Ama ve fakat” kelimeleri gibi “ve” bağlacı da çocukla iletişimde kullanılması tavsiye edilmeyen bir kelimedir.

“Ve” ile kurulan, uzun cümleler, çocuğun ana odaklanmasını zorlaştırır. Hâlbuki, çocukla iletişimin esası, tane tane, kısa ve ‘bağlaçsız’ konuşmaktır.

“Bugün çarşıya çıktım ve sana elbise aldım” yerine… “Bugün çarşıya çıktım. Sana elbise aldım.” demek, dikkati dağıtmayan, “ana odaklanmayı” kolaylaştıran bir iletişim dilidir...

Yazarın 17 Mart 2015 tarihli yazısıdır.

Varoluş izni

Çocuklarının çok sinirli olduğundan şikâyet eden bir anne baba ile karşılaştım. Dokuz yaşında genç bir delikanlı.

Annesi, “Hocam efeliği de kabadayılığı da bize. Evde kardeşine karşı acımasız. Dışarıda tam tersi, pısırık. Kaç defa dayak yemiş halde geldi okuldan ağlayarak, sayısını ben unuttum.”

Babası, “Dışarıda kendini bu kadar savunamadığı için gittim karateye yazdırdım. Orada da sorun çıkarttı. Hocasının gösterdiği teknikleri yapamadığı için ağladı, ‘Ben gitmeyeceğim artık’ diye tutturdu.”

Annesi ilave etti, “Sadece karatede değil, bir işi başaramadığı zaman hemen ağlıyor, sinirleniyor. Eşim sağ olsun çocukları ile çok ilgilenir. Ailecek oyunlar oynarız akşam vakitleri. Oyunda yenileceğini anlayınca, birden sinirlenir, ya kızar bağırır ya da oyunu bozar.  Bir yerlerde hata yaptık ama nerede bilemiyorum.”

Dinledim anne babayı, ilgisiz bir anne baba değildi bu kişiler. Sorunun kökenine erişebilmek için, genç delikanlı ile de konuşmalıydım, davet ettim içeri.

Baktım, gayet terbiyeli bir çocuk gibi görünüyordu aslında. Birçok anne babanın özeneceği, “akıllı uslu” bir çocuk yani. Biraz sohbet ettik. Sıkılgan bir yapısı vardı belli. Konuşmayı da sevmiyordu. Hal dili ile “bir an önce bitse de gitsek” der gibiydi.

Biraz anne babasından bahsettik. Onları çok seviyordu. Hele annesini o kadar seviyordu ki, o olmadan yaşayamayacağını söyledi. Durdum birden… Ne demek istediğini sordum.

Anladım ki, annesi duygusal olarak o kadar yakındı ki kendisine, bir şeye ihtiyacı olduğunu daha o söylemeden hissedebiliyordu. İçeri girerlerken ben de fark etmiştim, çocuğun montunu annesi çıkartmış askıya asmıştı.

Sordum, ayakkabı bağlamasını bilmiyordu bu çocuk henüz, annesi bağlıyordu hâlâ. Montunun fermuarını çekmesini beceremediği için de annesi giydiriyordu montunu da.

Çocuk dışarı çıktığında anne babayı davet ettim…

Anneye sordum, “Oğlunuzu çok mu seviyorsunuz?”

“Çok seviyorum. Biz sevgisiz bir ortamda yetiştik. 5 yaşındayken annem vefat etti. Üvey anne yanında büyüdüm. Ne babamdan, ne de anneliğimden sevgi aldım. Yaşadıklarımı çocuğuma yaşatmamak için elimden geleni yapıyorum. Ömrüm oldukça da onun üzülmesini istemiyorum.”

Aslında bu anne çocuğunu değil, çocukluğundaki kendisini yetiştiriyordu da farkında değildi. Çocuğu mutlu oldukça, mutlu olan kendi içindeki çocukluğu idi. Çocukluğunda yarım kalan duygularını, çocuğu ile aşırı bağlanarak gideriyordu, ne acı…

Aslında ortada çocuk yoktu, yaşanmamış çocukluk vardı ve acısını çocuğunun üzerinde onaran bir annenin yeteneksiz bıraktığı bir başka çocuk…

Bu aşırı ilgi, çocuğun gelişimini aksatmıştı. Çocuk, kendi yaşının gereklerini yapamıyor olmanın sinirini yaşıyordu aslında.

Hâlbuki çocuk yetiştirmenin özü, çocuğa “kendi eserini ortaya çıkartmasına izin vermektir.”

Bu, çocuğun “varoluş iznidir.”

Dört yaşındaki bir çocuğun uğraşa uğraşa montunun fermuarını çekmeye çalışması, bir varoluş çabasıdır. Boyama kitabını acemi acemi de olsa kendi başına boyaması, annesinin de onu “müdahale etmeden sükûnet ile seyretmesi”, bir varoluş iznidir aslında.

Ve varoluşuna izin verilmiş çocuklardır yaşamda güçlü olanlar.

Çocuk bir iş yapacağı sırada, anne babası çocuktan önce o işi yapmak için adım atıyorsa, bir süre sonra çocukta bir sinirlilik hali oluşur. Bu, kendi eserini ortaya çıkartamamanın öfkesidir. Beceriksizliği kabullenememe öfkesi… Böylesi anne babalar, çocuklarına iyilik ettiklerini zannetseler de, aslında çocuklarını engelli hale getirirler de farkında değildirler.

Parmakları olmayan bir çocuğun montunun fermuarını çekememesi ile çocuğunun her işini yapan bir anne babanın, çocuğunu, fermuarını çekemez hale getirmesi arasında, çocuğun yaşadığı psikolojik zorluk açısından bir fark yoktur.

Yazarın 10 Mart 2015 tarihli yazısıdır.

Başarının üç temel motivasyonu

Başarının temelinde “heves” vardır. Heves, iç motivasyondur. Kaçtığında “tükenmişlik” başlar.

Günümüz çocuklarının eğitim başarısızlıklarının temelinde “öğrenme hevesinin kaçması” vardır.

Heves, merak duygusunun bir ürünüdür… Merak yoksa heves olmaz.

Bir eğiticinin başarısı, öğrencisinde uyandırdığı merak kadardır.

Merak, mizaçtan mizaca değişir.

Bazı çocuklar, tabiattaki yaşama meraklıdır, bir kırkayaklı böcek gördüklerinde merak duygusu tetiklenir, onu incelemek ister… Bazıları, müziğe meraklıdır, ince tınılar arasında farklılığı hissettikçe heyecan duyar.

Matematik dersi anlatan bir eğitici, tabiata karşı meraklı öğrencisine, kırkayaklı böceğin ayaklarını birlikte sayarken sayı saymayı öğretebilir… Coğrafya hocası, müziğe meraklı öğrencisine, farklı kültüre ait müzik türlerini dünya haritası üzerinde tanıtırken, ülkelerin coğrafi konumlarını öğretebilir.

Her ne kadar merak, öğrenmenin temel motivasyonu olsa da “merakın hevese dönüşmesi” sevecen bir eğiticinin çocuğun “denemelerine izin vermesi” ile mümkündür. Zira çocuk, merak ettiği işi, kendisinin de yapabileceğine inanırsa, “heves” başlar.

Öğrencilerinin heveslerini kaçırmak istemeyen bir eğitici, “öğrenme çıtasını kısa aralıklı tutmalı”, büyük ve uzak hedefler vermemelidir. Çocuğun, her bir öğrenme basamağını “küçük adımlarla” ve “başarma hazzını” tada tada çıkmasına izin vermelidir.

Beklenti çıtası yükseltilmiş, öğrenme halkaları kopmuş, bir önceki öğrenmeleri tamamlamadan bir sonraki öğrenmelere geçmiş çocuklarda “heves” olmaz.

Heves, her ne kadar öğrenmede temel bir işlev görse de, geçici bir motivasyondur. Kalıcı öğrenme, hevesin, “istek”e dönüşmesi ile mümkündür.

İstek, heves edilen işin, “atık duygusal enerjisi” ile oluşan öğrenme gücüdür.

Yazmayı yeni öğrenen bir çocuğun yazma hevesi 2 sayfa ise, eğitici “istersen bir sayfa kadar yazabilirsin” diyerek ona “hevesinden daha az bir görev” verirse, 1 sayfa yazma işini tamamlayan çocuğun kalan enerjisi, onu 1 sayfa daha yazı yazmaya teşvik eder… İşte, çocuğun “kendi isteği” ile yazdığı bu 1 sayfa, onun “kendi başına yapabilmekten kaynaklanan güven duygusunu” oluşturur. Öğrenme motivasyonunun son halkası, yapabileceğine “inanma” ve güvendir.

Bir işi yapabileceğine inanmayan kişi, o işi yapmaya istekli olmaz.

Yaşama sevinci tükenmiş, mutsuz ve kendi ile barışık olmayan, öğrencisine “insan olmaktan kaynaklanan bir eşitlik” ilkesi ile yaklaşmayan, sınıf ortamını baskıcı bir ruh hâli ile hapishaneye çeviren eğiticiler, öğrencilerinde, öğrenmeye karşı ne merak ne de istek uyandırır. Böylesi eğiticilerin, çocuğu “dış motivasyonlarla” manipüle ederek eğitimi sürdürmek zorunda kaldıkları da bir gerçektir.

En masum dış motivasyon, çocukları birbiri ile yarıştırmak veya mükafata alıştırmaktır.

Merak duygusunu yitirmiş çocuklara “ödevini kim erken bitirirse ona çikolata vereceğim” denildiğinde, onların enerji dolu bir hâl ile yeniden canlandıklarını görürsünüz… Böylesi çocuklar, yeni şeyler öğrenmenin verdiği “dingin bir heves” ile değil, çikolata alabilme, öne geçme veya geride kalmama hırsı ile ödevlerine saldırırlar.

Hırs, dış motivasyondur, başarıyı artırsa da kişilik gelişiminin önündeki en büyük etkendir.

Narsist Kişilik Bozukluğu sürecinin temel enerji kaynağı hırstır.

Çocukta hırs arttıkça, başarısızlıklar karşısında psikolojik yıkım da o kadar artar.

Eğiticiler, kendilerine emanet edilen masum çocukları çikolata hırsı ile birbirleri ile yarıştırmak yerine, Allah’ın her insanın özünde yarattığı “merak, heves, istek” duygularını harekete geçirmeli ve kalıcı öğrenmeyi her çocuğun hakkı olarak kabul etmelidir...

Yazarın 02 Mart 2015 tarihli yazısıdır

Öfke ve şiddetin kökeni

Çocuk eğitimi ile ilgili katıldığım bir seminerde, gözü yaşlı bir anne yanıma geldi. “Hocam yardım edin. Vicdan azabından uyuyamıyorum artık.” dedi.

Biraz kenara çekildik. Ağlayarak anlatmaya başladı: “6 yaşında dünya tatlısı bir kızım var. Onu çok seviyorum. Ama yaramazlık yaptığında, sözümü dinlemediğinde daralıyor, tahammülsüzleşiyorum. Bazen kontrolümü kaybediyorum, bağırıyorum, vuruyorum… Sonra pişman olup özür diliyorum. Yavrumu da deliye çevirdim. Bir seviyorum, bir dövüyorum. Yardım edin Allah aşkına, ben hiç böyle bir anne olmak istemiyordum.”

Bu sözlere hiç de yabancı değilim. Ülkemizdeki birçok annenin ortak sorunu bu.

Çocuğuna şiddet uygulayan ebeveynler, çocuklarını sevmiyor değiller. Şiddet taraftarı hiç değiller. Çocuğun şiddetle terbiye olmayacağını bilmiyor da değiller.

Peki, nedir sorun?

Şiddet eğilimli davranışların kökeni çocukluk yıllarında yaşanan şiddete dayanır.

Biz biliyoruz ki çocuğunu çok sevdiği hâlde ona bağırıp çağıran, istemese de şiddet uygulayan anne babaların birçoğu kendi çocukluk yıllarında şiddet görmüş kişilerdir.

Hatta birçok anne baba, çocukluk yıllarında kendi yaşadıkları şiddeti asla çocuklarına yaşatmayacaklarına dair kendilerine söz verdikleri hâlde, şiddet uygulamaktan kendilerini alıkoyamamaktadırlar.

Şiddet eğilimli davranışlarda dikkat çekici iki durum söz konusudur…

Bunlardan biri, “çocukluk yıllarında” öfke kontrol sisteminin bozulmasıdır. Diğeri de bozulmuş bu sistemin dış dürtülerle uyarılmasıdır.

Pedagojik detaylara girip bilgi kirliliği oluşturmadan, kısaca izah etmeye çalışayım.

Saldırgan davranışlar, çocukluk yıllarında savunma amaçlıdır. Çocuğa zarar verici her türlü davranış karşısında, çocuk savunma amaçlı saldırgan davranış sergiler.

Saldırganlığı, insanın içinde bağlı duran güçlü bir boğaya benzetebiliriz. Bu boğanın boynunda kalın bir ip vardır ki bu, boğanın “öfkesini kontrol eden” iptir.

Erken yaştan itibaren kendisine insan olmaktan kaynaklanan “değerlilik” hissi ile davranılan çocukların içindeki boğa, sakin ve huzurludur, saldırgan değildir. Boğanın boynundaki ip de yıpratılmış değildir, sağlamdır.

Ancak bir kişi, çocukluk yıllarında şiddete maruz kaldı, cezalar verildi, baskın bir ortamda aşağılanarak büyüdüyse böylesi bir kişinin içindeki o güçlü boğa kendisine uygulanan bu muameleden kurtulmak için ha bire savunma amaçlı saldırganlık sergileyecek, kendisine kızana o da kızacak, kendini dövene kin ve nefret duyacak, bir başka deyişle boğanın boynundaki ip bu türlü saldırganlıklar karşısında zayıflaya zayıflaya yetişkinlik yıllarına erişilecek…

Çocukluk yıllarında kendini savunmak zorunda bırakılan, duyguları yıpratılmış kişiler, yetişkinlik yıllarında küçük olumsuzluklar karşısında, içlerindeki boğayı kontrol edemez, küçük olaylara büyük tepkiler verirler. Yeter ki bu duyguları ortaya çıkartan “eften püften” de olsa bir sebep olsun…

Kimi “yemek soğumuş” diye eşine…

Kimi “işe geç geldin diye” işçisine…

Kimi “ödevini yapmadın” diye öğrencisine saldırır…

***

İşte görüyoruz…

Son haftalarda, çocukluk yıllarında “adam edilmek” üzere şiddet uygulanmış kişilerin sağa sola saldırmalarının haberleri ile çalkalanıyor ülkemiz.

Kimi, hayatının baharında bir genç kıza saldırıyor, dövüyor, yakıyor, kollarını kesiyor…

Kimi, eski eşini takip edip yol ortasında bıçaklıyor…

Kimi, siyasi rakibini en ağır sözlerle aşağılıyor, hatta Meclis’te yumrukluyor…

Kimi, kendini kameraya çekerek canına kıyıyor…

Bütün bunların kökeninin çocukluk yıllarında yaşanan şiddet olduğunu fark edemezsek, sokaklarda gösteriler düzenler, hayalî birilerine bağırır dururuz… Ertesi gün yeni bir şiddet olayı ile travmalar geçirmeye devam ederiz…

Toplumsal şiddetin önlenmesi için, öncelikle anne baba ve öğretmenleri şiddetten arındırmalıdır. Kimse “Ben çocuğuma şiddet uygulamıyorum, bana ne!” dememelidir. Zira çocuğunu baskı ve zorlamalarla yetiştiren kişilerin çocuklarıdır, diğer çocuklara zarar veren kişiler…

Bir toplum şiddetten arındırılacaksa, ikinci yapılacak iş, şiddeti bir “problem çözme yöntemi” olarak kullananlara karşı toplumsal duyarlılık sergilenmeli, “yeter artık” denilmelidir…

Kızgınlık ve öfke ile bağıranlara, bir başkasına hakaret etmeyi kendi var oluşlarına zemin hazırlamak için kullananlara, “yeter artık” denilmezse, korkarım daha çok öfke kontrol sistemi bozuk nesiller yetişir...

Yazarın 24 Şubat 2015 tarihli yazısıdır

Pedagojik tik ve duygusal onarım

Bir annenin çocuğuna vurması, mutlak manada bir şiddet midir?

Cevap: Hayır…

Bazı eylemler şiddet içerikli görünse de şiddet olarak değerlendirilemez.

Pedagojide, bir davranışın şiddet olarak tanımlanabilmesi için, o davranışın “dürtü”süne bakılır. Dürtüsü “öfke, nefret, kızgınlık, bıkkınlık” gibi olumsuz duygular barındıran eylemler şiddet eylemidir. Dürtüsü şefkat kaynaklı “refleks” davranışlar şiddet görüntüsü barındırsa da şiddet değil, “pedagojik tik”tir.

Bir örnek verelim…

Küçük bir çocuk, sıcak bir sobanın kenarında otururken, elini sobaya uzatsa… Eli yanmak üzere olan bu çocuğun annesi durumu son anda fark etse… Ani bir refleksle çocuğun eline vursa, bu vurma eylemi bir şiddet midir?

Cevabınızı duyar gibiyim, sanırım “hayır” diyorsunuz…

Ancak bu sorunun cevabı o kadar basit değil.

Hem “evet şiddettir” hem de “hayır değildir” diyebilmemiz için o annenin bu davranışının duygusal kökenini görmemiz gerekir.

Şöyle ki: Eğer bu kişi “yeter, bıktım artık senin yaramazlıklarından” diyerek çocuğun eline vurmuşsa, bu vurma eyleminin “dürtüsü” bir “bıkkınlık” barındırdığı için “şiddet” eylemidir...

Ancak bu kişi “aman yavrum, elin yanacak.” diye çocuğa vurursa, bu vurma bir şiddet değil, “pedagojik tik”tir.

Ancak sorun şurada: Bir davranışın “şiddet” mi, “pedagojik tik” mi olduğunu anlamak için, kişinin kalbini yarıp içine giremeyeceğimize göre, bu ayrımı nasıl yapacağız?

Öyle ya, bir öğretmen, öğrencisine tokat attığında, çocuğun velisi “Neden çocuğuma şiddet uyguladınız?” diye sorsa, öğretmen de “O şiddet değil, pedagojik tik” idi derse ne olacak?

Bir eyleme pedagojik tik diyebilmemiz için, o eylemden sonra “duygusal onarım” gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılır.  Duygusal onarımı olmayan davranışlar, pedagojik tik kabul edilemez...

Peki, duygusal onarım nedir?

Yine soba örneğinden yola çıkacak olursak, çocuğu sobada yanmak üzere gören kişinin, “aman yavrum elin yanacak…” diye bir refleks hâlinde çocuğu kurtardıktan sonra, onun korktuğunu hissedip “Tamam, tamam, korkma bir şey yok.”  diye sarılıp teselli etmeye çalışmasına “duygusal onarım” denir.

Duygusal onarımlar akli değil, fıtridir. Çocukla kurulmuş bir “bağlanmışlığın” ürünü olarak ortaya çıkar. İncitici bir eylemin duygusal acıya dönüşmemesi için şefkat kaynaklı “terapi” davranışıdır.

Pedagojik tik olmayan bir şiddet eyleminde durum farklıdır. Çocuğun eline “Bıktım artık senin bu yaramazlıklarından!” diye vuran kişi, vurma eyleminden sonra, acının duygulara inmemesi için bir çaba içine girmek yerine, genellikle “söylenmeye”, içinde birikmiş “geçmiş zaman kızgınlıklarını” boşaltmaya yönelir. Çocuğu teselli etmek yerine, kendini rahatlatmaya çalışır. Böylece çocuğun acısı fizikte başlar, duygulara doğru iner.

Pedagojide şiddet, duygusal acı verme eylemi olarak tanımlanır. Anne babasından tokat yiyen bir çocuk, yanakları acıdığı için değil, aşağılandığı için ağlar.

Son soru da şu olsun: Kökeni itibari ile olumsuz duygu barındıran bir şiddet eyleminden sonra, pişman olan bir anne baba, pedagojik tikte olduğu gibi duygusal onarım gerçekleştirmeye çalışsa işe yarar mı?

Cevap: Evet yarar.

O hâlde, anne babalar, öfkelerini kontrol edemeyip çocuklarına zarar verdiklerinde, kızgınlıklarını uzatıp küsmek, kenara çekilip söylenmek yerine duygularına güç yetirip onların hakkına girmiş olduklarını da hesap ederek sarılmaları, özür dilemeleri, çocukları ile “bağlarının kopmaması” için gerekli olduğu gibi, acının duygulara inmemesi için de üstün bir ebeveyn tutumudur.

Yazarın 17 Şubat 2015 tarihli yazısıdır

Çocuğa aşırı ilgi

Çocuklarının söz dinlememesinden şikâyet eden bir anne baba gelmişti yanıma...

11 yaşındaki oğullarından bahsediyorlardı.

Anne, “Oğlum hiçbir işini tam yapmıyor.”  diye başladı, baba, “Verdiği hiçbir sözde durmuyor.” diye devam etti.

“Nasıl yani?” diye sordum. Anlatmaya başladılar...

Baba: “Aslında oğlumuzun iradesi yok. Örneğin, parkta oyun oynamak için izin istiyor. Biz de ‘Tamam bir saat çık oyna’ diyoruz. Bir saat oluyor iki saat. İki saat oluyor üç saat... Biz çağırmasak akşama kadar oynayacak.”

Anne devam etti: “Ders çalışması için ona zaman verdim. 7’den 8’e kadar bir saat ders çalışması gerekiyor. Ama bir türlü dersin başına oturmuyor. Ancak kızacağız, laf söyleyeceğiz de ondan sonra...”

“Çocukla konuşayım biraz da” deyip anne babayı dışarı davet ettim.

Delikanlı girdi içeri...

Sağdan soldan laf açtık, sohbet ettik. Bir ara gözüm, çocuğun koluna takıldı. Kolunda saat yoktu. “Saat kullanmıyor musun?” diye sordum. “Hayır” diye cevap verdi. “Neden kullanmıyorsun, neyi ne zaman yapacağına nasıl karar veriyorsun?” diye sordum. Çocuk, “Ben karar vermiyorum ki, annem karar veriyor.” diye cevap verdi.

Hâlbuki 7 yaşından sonra çocuğun kolunda saat olması, onun ‘kendini yönetebilmesi’ için oldukça önemli bir pedagojik ayrıntıdır. Çocuk zamanı planlamayı öğrendikçe ve sonra planladığı zamana göre hareket ettikçe iradesini geliştirir, kendine güç yetirmeyi öğrenir.

Geçen hafta katıldığım bir seminerin sonunda, orta yaşlı bir baba çocuğunu kolundan tutarak yanıma getirdi. Çocuk 8-9 yaşlarındaydı. Eline kitap tutuşturmuş, ‘Hadi imzalat’ diye arkasından itiyordu. Çocuk çekiniyor, geri geri gidiyor, babası ‘Hadi utanma, bu kitabı imzalar mısın diye sor’ diye itmeye devam ediyordu.

Çocuk utana sıkıla yanıma geldi. Masanın üzerine koydu kitabı. Gözlerine baktım, örselenmişti. Kendi adına karar verenlerden paçasını sıyırıp kendi gibi olmayı başaramamış bir çocuk gözü bakıyordu gözlerime. Baba, bizim bu anlamlı bakışmalarımızdan habersiz, itiyordu çocuğu ha bire, “Söylesene oğlum, imzalar mısınız diye söylesene.”

Babaya dönüp baktım. Kötü bir baba değildi aslında bu adam. Çocuğunu çok düşündüğü de belliydi. Ama pedagojik bir hatası vardı, ‘çocuğu adına’ karar veriyor, onu ellerinde tuttuğu iple Pinokyo gibi oynatıyordu.

Hâlbuki, pedagojinin bir prensibi vardı, başkalarının yönetmesine alışmış çocuklar, kendilerini yönetmeyi beceremezler.

Birçok anne baba çocuklarına duydukları şefkatin esiri olup onlar adına bir şeyler yapmayı marifet zannediyorlar. Hâlbuki çocuk eğitiminin esası, çocuğa bir şey yaptırmak değil, çocuğun bir şeyler yapmasına müsaade etmektir.

Çocukla ilgilenmek, onun adına düşünmek, onun adına karar almak, onun adına bir şeyler yapmak değil, ona kendi işini kendisi yapabilmesi için adım adım rehberlik etmektir.

Çok ilgilenilmiş çocuklar değil, kendi olmasına izin verilmiş çocuklardır yaşamda başarılı olanlar.

Yazarın 03 Şubat 2015 tarihli yazısıdır

Karne notları kime ait?

Eğitimin amaç ve yöntemleri konusunda yeterince bilinçlenmemiş toplumlarda yetişkinler, okul başarısızlıklarının tek sorumlusu olarak çocukları görür.

Dönem sonunda alınan karnedeki düşük notların hesabı çocuklardan sorulur.

Kimi zaman zayıf notlardan dolayı azar işitir böylesi ailelerin çocukları, kimi zaman cezalandırılır. Çocuğa verilen sözler, düşük notlar yüzünden yerine getirilmez. Moraller bozulur…

Eğitim farkındalığı yüksek toplumlarda ise yetişkinler, eğitimde bir başarısızlık durumunda, tek sorumlunun çocuk olmadığını bilirler.

Nasıl ki karnedeki yüksek not, aynı zamanda tebrik edilecek bir öğretmen başarısının öyküsünü barındırdığı gibi, düşük notlar da, çocuğun eğitimde yaşadığı “sıkıntı derecesinin” göstergesidir.

Eğitim tıpkı bir futbol maçı gibidir.

Bu maç 4 kişilik takımlarla oynanır.

Oyuncular, ebeveyn, öğretmen ve müfredattır.

Kaleci ise öğrencidir.

Nasıl ki bir takımın yediği gollerin tek sorumlusu kaleci olamayacağı gibi, eğitimdeki bir başarısızlığın da tek sorumlusu çocuk olamaz.

Karne notu, anne-babalık notudur aslında.

Karne notu, öğretmenlik becerisi notudur.

Karne notu, eğitim sistemi yöneticilerinin notudur.

Zira biz biliyoruz ki başarısız çocuk yoktur, ancak hitap edilememiş çocuk vardır.

Anne-babalar, çocuğunun zayıf aldığı dersin muhasebesini sadece evladıyla değil, kendi vicdanları ile de yapmalıdır.

Her ebeveyn, çocuğunun karnesine baktığında aynada kendini görür gibi görmelidir notların arasında kendini.

Acaba bu düşük not, aile içinde bir türlü kurulamamış “düzenin” çocuğunun karnesine yansıması olabilir mi diye düşünmelidir kimi zaman.

Ya da eşler arasında sürekli “gerginliğin” karşılığı mı?

“Gece-gündüz hep sizin için çalışıyorum” diye “evde olmayan bir babanın” notu mu acaba karnedeki not?

Sürekli “ders, ders” diye söylenen annenin çocuğunda uyandırdığı “kaygının” notu mu?

Aile içi “ilgisizlik” notu mu? Duyarsızlık notu mu?

Kendini seyretmeli anne-babalar çocuklarının karne notlarına baktıklarında.

Sadece anne-babalar değil, karnedeki zayıf not, bir öğretmenin eğitimdeki “duyarlılık” notudur aslında.

Öğrencisinin karnesindeki düşük not, acaba “kişisel sorunlarını” derse yansıtan bir öğretmenin notu olabilir mi?

Yoksa, çocukla “iletişim” kurmayı beceremeyen bir eğitimcinin notu mu?

Eğitimi “insan olmaktan kaynaklanan bir eşitlik” düzlemine getiremeyen bir öğretmenin çocuk üzerinde oluşturduğu “değersizlik” notu mu acaba karnedeki not?

Sadece öğretmenin de değil, karne notu, o ülkenin eğitim sistemi kurucularının “anlayış” notudur aslında.

Eğitim sistemi yöneticilerinin, eğitimi “çocuk dünyasına göre” kurgulayıp kurgulayamadıklarının notudur.

Eğitimde “zaman planlamasını” doğru yapıp yapamadıklarının notudur.

Eğitimde rol alan herkeste bir “aidiyet duygusu” oluşturup oluşturamadıklarının notudur.

Eğitim yöneticilerinin öğretmen arkadaşlarında oluşturabildikleri “moral ve motivasyon” notudur aslında.

Karne notları, sadece çocuğun değil, bütün bir “eğitim sistemin” notudur.

Bunca sorumluluk sahibinin kenara çekilip başarısızlıkları sadece çocukların “ödev” yapmamasına veya “dikkat eksikliğine” bağlamaya çalışması, ancak eğitim farkındalığı düşük toplumların ahlâkıdır.

Yazarın 27 Ocak 2015 tarihli yazısıdır

"Kalıcı öğrenmede "tekrar" yöntemi"

Henüz ilkokul 4’ncü sınıfta olmasına rağmen, eğitimden soğumuş bir delikanlıyı getirmişti ailesi.

Sınıf öğretmeni aileye sık sık “Çocuğunuzda dikkat eksikliği var.” diyerek bir doktora gidilmesi tavsiyesinde bulunuyormuş. Aile de sonunda bu baskılara dayanamayıp bir doktorun kapısını çalmış.

Doktor, hafif dozda bir ilaç yazmış, dikkatini toparlaması için.

Ancak baba, verilen ilacın yan etiklerini okuyunca şok geçirmiş. Çocuklarının henüz küçük olduğunu, bunca yan etkisi bulunan bir ilacı hak etmediğini düşünerek vermekten vazgeçmiş.

Acaba sorunun çözümü ilaçsız olamaz mı diye bir arayışa girmişler ve yolları bana düşmüş.

Anne babadan durumun özetini aldıktan sonra, delikanlı ile bire bir görüşmeye başladık.

Kendisine, okuldan neden soğuduğunu sordum. Derste sıkıldığını söyledi. “Hep aynı şeyleri yapıp duruyoruz.” diye de neden sıkıldığını uzun uzun izah etti.

Aslında çocuk doğru söylüyordu. Zira her ne kadar bir bilgiyi sürekli “tekrar etmek” öğrenmeyi kolaylaştırsa da, “tekrar ettirmek” öğrenmeyi zorlaştırır.

Öğrenmede tekrar, ancak “tekrar motivasyonu” ile gerçekleşirse kalıcı olur. Henüz tekrar motivasyonu oluşmamış çocuğa, bir bilgiyi tekrar tekrar anlatmak, tekrar tekrar “yaptırmak” içsel tepkiye yol açar.

Tekrar motivasyonu, kişinin “kendi isteği” ile tekrarları gerçekleştirmesi hevesidir. Bunun en önemli kısmını “yenilik” oluşturur. Çocuğun bir bilgiyi tekrar edebilmesi için, o bilginin çocuk için yeni olması gerekir. Çocuk bildik konuları, daha önce tekrarı yapılmış konuları bir kez daha tekrar etmeye daralır. Bunalır… Bu nedenle, eğitimciler bilginin eskimemesine önem vermelidir. Başlanmış fakat henüz tam öğrenilmeden sonlandırılmış bilgiler eskimiş bilgilerdir.

İşte tam da burada, yani bilginin eskitilmesi veya tamamlanması noktasında, öğrenme yöntemlerinin ikiye ayrıldığını görüyoruz.

1-Spiral Öğrenme: Öğrenilen bilgi kendi içinde değil, “zaman” içinde tekrar edilmesidir. Örneğin, matematik dersinde toplama-çıkarma tam öğrenilmeden, çarpma işlemine geçilmesi… Ve bir sonraki sene toplama-çıkarmanın bir kez daha tekrar edilmesi… Sonraki yıl bir kez daha aynı konunun tekrar edilmesi, spiral öğrenmedir. Spiral öğrenme bilginin eskimesine yol açan bir öğrenim şeklidir.

2-Basamaklı Öğrenme: Bu öğrenme şeklinde çocuk bir konuyu tam öğrenmeden bir sonraki konuya geçmez. Çocuk her merdiven basamağında o basamağa ait bilgiyi “tam” elde edinceye kadar “kendi kendine” onlarca kez tekrarlar yapmasına izin verilir. Örneğin, matematik dersinde toplama-çıkarma tam öğrenilmeden çarpmaya geçilmez. Bu sayede çocuk her şeyi yarım yarım bilmektense, tam bildiği konulardan elde ettiği güven duygusu ile sonraki öğrenmelerin motivasyonunu elde eder.

Eğitimde geri kalmış ülkeler genellikle “Sprial Öğrenme” metodu uygulayan ülkelerdir.  Basamaklı Öğrenme modern eğitimlerin öngördüğü öğrenme yöntemidir.

İşte bundandır ki, bir eğitici, öğrencisinin bir konuyu tam öğrenip öğrenmediğini takip etmeli, tam öğrenilmemiş konuların tamamlanması için çaba sarf etmeli. Hiçbir öğrenci yarım kalan bilgi ile bir sonraki öğrenmelere adım atmamalıdır.

Bütün bunlar zihnimden gelip giderken, karşımda konuşan delikanlıyı dinliyordum. Çocuk, kendince bir anlatım ile tam da bunlardan bahsediyordu. Bir konunun tam öğrenilmeden bir sonraki konuya geçilmesi… Bir sonraki konunun ne olduğunu dahi bilmeden sürekli tekrar edilmesi öğrenmeye karşı içsel bir tepki oluşturmuştu kendisinde.

Bu tepkiyi aşabilmenin yolu, çocuğun bir süre dinlendirilmesi, içsel tepkinin azaltılmasıdır diye tavsiyede bulundum aileye. Yeniden başladığında ise, spiral öğrenmeye değil, basamaklı öğrenmeye dikkat edilmesini önerdim.

Yazarın 13 Ocak 2015 tarihli yazısıdır

Kalıcı öğrenmenin 3 derinlik boyutu (5)

Bir öğretmen arkadaş ile ayaküstü sohbet ediyorduk, “Hocam, sizin anlattığınız her şeyi harfi ile yerine getiriyorum. Öğrencilerime ne baskı kuruyorum, ne de ceza vererek aşağılıyorum. Onlarla güzel bir bağ kurduğumu da düşünüyorum. Ama yine de derste anlattığım konular bir süre sonra unutuluyor, kalıcı olmuyor. Bu da beni üzüyor” dedi.

Kendisine, “Öğrencilerinize hangi ‘erişim düzeyinde’ ders anlatıyorsunuz?” diye sordum. “Nasıl yani...” diye cevap verdi.

Şöyle ki, kişinin bilgiye erişimi, duyu organları vasıtası iledir, göz, kulak, dil, burun ve ten... Bunlar, bilgiye ‘erişim düzeyini’ belirler.

Bir eğitici, öğrencisine ‘hangi erişim düzeyinde’ hitap ediyorsa, bilgi o erişim düzeyinin ‘derinlik boyutunda’ içtenleşir.

‘Edinerek öğrenme’nin 3 derinlik boyutu vardır.

1-Yüzeysel Temas

2-İçsel Öğrenme

3-Kalıcı Edinim

Yüzeysel temas, ‘İşitme ve görme’ duyusu vasıtası ile çocuğa bilgi aktarmaya çalışmaktır. Örneğin, bir öğretmenin tahtaya çıkıp, öğrencilerine ‘sözel’ olarak ders anlaması, anlattığı dersin içeriğini de ‘görsel’ olarak desteklemesi, öğrencileri ancak ‘yüzeysel temas’ derinliğinde bilgiye eriştirir. Böylesi bir öğrenme geçicidir.

Hâlbuki minimum düzeyde bir kalıcı öğrenme için en az üç duygu organı işlevsel olmalıdır. Bir başka deyişle, öğretmen, öğrencisinin hem gözü, hem kulağına hitap ettiği gibi, anlattığı dersin özelliğine göre, dokunma, tatma, koklama gibi, öğrencisinin en az bir duygu organını daha deveye sokacak çözüm üretmesi gerekir.

Ayaküstü sohbet ettiğim arkadaş, birden tebessüm ederek, ‘Hocam matematik dersinde üçüncü duyu organını nasıl devreye sokabilirim ki, ne rakamları koklatabilirim ne de tattırabilirim.’ dedi.

Kendisine ‘bence yanılıyorsunuz hocam’ dedim. “Eğer biraz farklı düşünürseniz üçüncü bir duyu organını da devreye sokacak çözümler üretebilirsiniz. Örneğin, siz 2’nci sınıf öğretmenisiniz. Bu yaştaki çocuklar ‘kokuya’ karşı duyarlıdır. Her bir rakamı ayrı bir kokulu mumdan yaptırırsanız, çocuklar rakamları tahtada yazdığınız hali ile değil, bir de her bir rakamı kendisine has kokusu ile ‘duyarsa’, öğrenme düzeyini ‘yüzeysel temas’tan, ‘içsel öğrenmeye’ çıkartmış olursunuz.”

“Ama bu uzun iş hocam!” dedi.

Evet, eğitim uzun ve ciddi bir iş... Pedagojinin temel prensiplerinden yararlanılmazsa, hem çocuğun hem de eğiticinin yıprandığı bir iş.

Sanırım bu konuşma, kendisinde yeni yeni düşünme pencereleri açmış olacak ki, “Peki rakamları tahtaya yazmasak da çocuğun eline versek, o zaman yine 3’üncü duyu organını devreye sokmuş olur muyuz?” diye sordu.

Evet, çok basit gibi gelse de ahşaptan yapılmış ve artık neredeyse pazarlarda satılır hâle gelen rakamları çocuğun eline vermek, öğrenme seviyesini ‘içsel öğrenme’ye dönüştürür.

Hatta ahşap rakamların her birinin üzerine ayrı koku sürseniz ve öğrencilere, ‘Bunun adı 5’ diye gösterseniz... Sonra da çocukların ellerine verip bu rakamla tensel temas etmelerine ve koklamalarına zaman tanısanız, 4 duygu organını işlevsel hâle getirdiğiniz için, öğrenme boyutu, ‘kalıcı edinim’ düzeyine çıkar.

Bu, sadece ilkokul seviyesinde matematik dersi için değil, her öğrenme düzeyinde kullanılacak temel pedagojik prensiptir.

Örneğin, tarih dersinde hem görsel hem işitsel materyaller kullanıldığı gibi, anlatılan tarihî olayların geçtiği mekânları ziyaret etmek... Coğrafya dersinde Konya Ovası’nı resimlerle anlatmak değil, bizzat yerinde görmek... Fen dersinde laboratuvar etkinliği için her çocuğa ‘yeterince’ izin vermek, öğrenme düzeyinin ‘‘kalıcı edinime’ çıkarılması anlamına gelir.

Ayaküstü sohbet ettiğim öğretmen arkadaş, “Peki şuna ne demeli? Ben, öğrencilerime ders anlatırken kendim de öğreniyorum. Bu hangi düzeye girer?” diye espri yaptı.

Dil, sadece tat almak değil, aynı zamanda ‘konuşma eyleminin’ yöneticisi olduğu için, konuşan kişi aynı zamanda öğrenen kişidir.

Bir başka deyişle her öğretmen aynı zamanda kendisinin öğrencisidir...

Yazarın 06 Ocak 2015 tarihli yazısıdır

"Edinerek öğrenmede ""Eylem Dili"" kullanmak (4)"

Eğitimin en önemli kısmı “iletişimdir.” Bir eğiticinin başarısı, iletişim dilini kullanabilme başarısı ile gözlemlenir.

Çocuk ruhsal yapılanması henüz tamamlanmamış insandır. Bu yapılanmanın zarara uğramaması için Allah sanki çocukların içine “kişilik koruma düzeneği” yerleştirmiştir. Bu düzenek, çocuğun yapılanmakta olan kişiliğine zarar verici bir unsurla karşılaştığında, “bilinçaltı bir refleks ile” koruma kalkanı oluşturur…

Örneğin, çocuğa iletilen mesajda bir “inciticilik” varsa, çocuk ya tepkisel davranarak bu inciticilikten korunmaya çalışır ya da “iletişime kapanır.” Dışarıdan gelecek mesajları içtenleştirmemeye çalışır. Böylece eğiticinin sözü “tesirini” kaybeder. Artık çocuğa “oğlum bak sana söylüyorum” diye ne kadar nasihat verseniz de, bu nasihatler çocukta kalıcı öğrenmeye dönüşmeyecektir.

Eğitim sözel anlatımla gerçekleşen bir kazanım olduğu için, iletişime kapanan çocuğun eğitim süreci durmuş demektir. Eğer çocuk, zarara uğradığı halde “iletişime kapanamazsa” veya iletişime kapanmış çocuğun “savunma hali kırılmaya çalışılırsa” böylesi çocukların kişilik yapılanması daha çok zarar görür. Bu çocukların genellikle acıyı duymamak için yılışık davranışlar sergilediğini ya da çevresi ile iletişimini hiperaktif davranışlarla kesmeye çalıştığını gözlemliyoruz.

Çocuk ile kurulan “iletişim dili” yetişkinlerle kurulan iletişim dilinden farklıdır.

Yetişkinler, birbirlerine mesajlarını ya “ben dili” veya “sen dili” kullanarak iletirler…

Örneğin, arkadaşının yanlış davranışı karşısında bir yetişkinin “sen böyle yapmakla yanlış yaptın” diye cümle kurması, “sen dili” mesajıdır.

Aynı kişinin, “Ben bu davranıştan rahatsız oldum” demesi ise, “ben dili” kullanmasıdır.

Uzmanlar, yetişkin iletişiminde “ben dili” kullanımını önerseler de, çocukla iletişimde ben dilini kullanmak doğru değildir.

Şöyle ki,  “Ben bu davranışından rahatsız oldum” diye mesaj iletilen çocukların, mesajı ileten kişiden zarar görmemek için, “kendi gibi olmak” yerine, o kişinin “istediği gibi olmaya” çalıştıkları görülmektedir.  Böylesi çocuklar anne babalarına sıklıkla, “Üzüldün mü anne? Kızdın mı baba?” diye sorular sorarlar. Bu sorulardaki amaç, onların duygu durumunu öğrenerek “onlara göre” şekil almaya çalışmaktır. Böylece çocuk, aile içinde öğrendiği “başkalarına göre şekil alma” çabasını arkadaşları ile olduğu ortamlarda da kullanmayı bir marifet sanacaktır. Böylesi yetişen kişiler, yetişkinlik yıllarında güçlü bir kişilik yapısı ile “kendilerini ifade etmek” yerine, “başkaları ne der acaba” diye düşünerek bilinçaltı engelleri ile kendilerini ifade etmekten kaçınırlar.

Çocukla “sen dili” ile iletişime geçen yetişkinlerin ise suçluluk duygusu oluşturdukları gözlemlenmektedir. “Sen yanlış yapıyorsun… sen ders çalışmıyorsun… sen nasıl adamsın… sen bu gidişle sınıfta kalacaksın” cümlelerinde yer alan “sen” sözcükleri çocuğun yapılanmakta olan kişiliğini “suçluluk duygusu” ile yavaşlatan ifadelerdir. Böylesi baskılar ile yetiştirilen çocuklar başarılı olsalar da, mutsuzdurlar.

İşte bundandır ki, çocuk ile iletişim dili, yetişkin ile kullanılan iletişim dilinden farklı olmalıdır, o dil “Eylem Dili”dir.

Eylem dilinde ne “ben” ne de “sen” vurgusu vardır, “davranış” vurgusu ön plandadır.

Arkadaşının kalemini izinsiz alan bir çocuğa, “Bir başkasının eşyasını alırken izin almak daha doğru, nazik bir davranıştır” demek veya kardeşine kötü söz söyleyen bir çocuğa “Bu sözü söylemek doğru bir davranış değildir” diye bilgi vermek, çocuk ile iletişimin esasıdır.

Eylem dilinde, çocuğun kişiliği ile yaptığı eylem birbirinden ayrı tutulur. “Sen bunu yanlış yaptın”daki “sen” vurgusu kaldırılıp, “Bu davranış doğru değil” şeklinde eylem vurgusu oluşturulur.

Eylem Dili’ni kullanmak, hem yetişkinlik görevi, hem de çocuk hakkıdır.

Zira çocuğun, hangi davranışın doğru, hangi davranışın yanlış olduğunu yetişkinden “aşağılama” yaşamadan öğrenmeye hakkı vardır.

 

Edinerek öğrenmenin temel ilkesi: Biyolojik ritme saygı (2)

Çocuğu birinci sınıfa başlamış bir anne-baba çaresizlik içinde yanıma gelmişti.

Çaresizliklerinin sebebi, 19 kişilik sınıfta 18 kişi okuma yazmayı öğrenmiş, bir tek kendi kızları kalmış okumaya geçemeyen. Çalmadıkları kapı kalmamış, kimi “Disleksi var galiba çocuğunuzda” demiş. Kimi “Beyindeki kimyasal denge bozukluğundan” bahsetmiş.

Bütün bunlarla yetinmeyen anne, gittiği yerlerden birinde “Kızınıza kötü cinler musallat olmuş” diye duyunca film kopmuş…

Kocaman değil, henüz 6 yaşında bir kız çocuğunun okul hayatında başına gelenlerden bahsediyorum… Göz ucu ile şöyle bir baktım, utangaçtı… Bilirim ki kız çocukları bu yaşta böylesi utangaç olurlardı, sorun yoktu benim için. Adını sormak istedim, annesinin arkasına saklandı. Babası kolundan tutup saklandığı yerden çıkartırken “Amca adını soruyor, söylesene adını hadi…” demesi çocuğun içinde bulunduğu durumu özetlemeye yetti.

“Üzgünüm çocuklar sizler adına” demek geldi içimden, söyleyemedim…

“Siz dışarıda bekleyin isterseniz?” diye anne-babayı dışarıya davet ettim.

Çocuk öylece kalakaldı oturduğu koltukta… Kaygılı idi. Başına ne geleceğini bilememenin, ama kendinden büyük birisine de itaat etmesi gerektiğinin çelişkisi okunuyordu vücut dilinden.

Kendimi tanıttım. Güzel resim yapabildiğimden bahsettim. İsterse birlikte resim yapabileceğimizi söyledim. “Hı hı” diye başını salladı ürkekçe… Diz çökerek oturduk yere, sehpanın üzerine koyduğum kâğıda boya kalemleri ile ev yapmaya başladık…

Ben, yazı da yazabildiğimi söyledim. Çocuk, “Ben de yazıyorum ama biraz yavaş” dedi. “Olsun” dedim, “Ben de önceden yavaş yazıyordum. Hem yavaş yazınca bazen daha güzel oluyor” deyince gözlerime baktı, rahatladı. Sonra kaşlarını çatıp “Ama öğretmenim dedi ki hızlı yazmalıymışım. Hem ödevimi yavaş yapınca annem kızıyor.” derken, ülkemiz çocuklarının eğitim dramını anlatıyordu aslında…

İkimiz de önümüze yeni bir kâğıt aldık… Oturduğumuz yerde, benim söylediğim harfleri birlikte yazmaya başladık. Küçücük parmakları ile nasıl da samimi çabalıyordu, içim burkuldu…

Üç-beş harfi yazdıktan sonra “Ben yazı da okuyabiliyorum” dedim.

Çocuk beni duymazdan geldi. Kalemle çizgi çizmeye devam etti. İncinmişliği vardı belli ki…

“Hatta ben, bu harfin hangi harf olduğunu bilebilirim” deyince başını kaldırdı, “Ben de bilirim, o A” dedi. Cesaret kazanmıştı. Çünkü kendini zorlamayan, ona uyum sağlayan bir yetişkin vardı yanında.

“Peki, bu hangi harf?” diye sordum, onu da bildi, diğerini de… “Hadi bu harfleri yan yana okuyalım dedim”, yavaş yavaş da olsa okudu.

“Ne güzel okuyorsun” dedim. Çocuk: “Ama annem sıkılıyor ben okurken. Babama diyor ki gel şu çocuğu sen okut, yoksa ben çıldıracağım.”

Dakikalarca gözlemledim, ne “disleksi” idi problemin adı, ne de “cin çarpması”. Aklı başında, narin bir kız çocuğu ve ona hitap edemeyen yetişkinlerin çatışması vardı ortada, “beklenti çatışması”… Çocuk, kendi biyolojik ritmi ile “edinerek öğrenmeye” çabalarken, anne-babanın bu hızı yavaş bulup hızlandırma gayreti, çocuğu sersemleştirmişti.

Çocuğu dışarı alıp anne-babayı yeniden davet ettim. Dikkat ettim ki anne babanın da biyolojik ritmi oldukça bozuk. Baba beni dinler iken ayaklarını sallayıp duruyor, anne konuşurken hızlı hızlı ve yutarak konuşuyordu…

Hâlbuki edinerek öğrenmenin en temel ilkesi, eğiticinin “sekine” halinde bir biyolojik ritme sahip olmasıdır.

“Aktif bir pasiflik”, eğiticinin en üstün özelliğidir.

Konuşurken, inci tanesi gibi kelimeleri tek tek çıkarmak... Yürürken, yavaş ve sükunet içinde yürümek…  Göz göze gelindiğinde, gözlerle çocuğun gözlerine dokunacak kadar sakin bakmak, edinerek öğrenmenin olmazsa olmaz prensipleridir.

Kalıcı öğrenmenin önündeki en büyük engel, çocuğu hızlandırmaktır, “Hadi, hadi… Çabuk, çabuk… Herkes yaptı bir sen kaldın” gibi baskılar çocuğu psikolojik olarak gerdiği gibi, bilginin içselleşmesinin önünü de kapatır.

Çocuğa iyilik yapmak isteyen eğiticiler, onun biyolojik ritmine saygı duymalı. Belki kendilerinin bozulmuş olan biyolojik ritimlerini de “sekine” haline çevirerek çocuğun karşısına çıkmalıdır. Bu bir lüks değil, çocuk hakkıdır.

Yazarın 02 Aralık 2014 tarihli yazısıdır

Kalıcı öğrenme nasıl gerçekleşir? (1)

Çocuk davranışlarını gözlemlediğimizde ilginç sonuçlara erişiyoruz. Özellikle kullandıkları savunma mekanizmaları yetişkinlerden çok daha farklı.

Örneğin, çocuk zihninin savunması yoktur. Onlarda yoğun bir “ben savunması” vardır.

Henüz yetişkinliğe erişmemiş bir çocuğa, “Kızım galiba sen geri zekâlısın” deseniz, çocuk kendinden şüphelenir, kendinin gerçekten öyle olduğunu zanneder. Zihin, henüz zarar verici kişilerin kullandıkları ifadelerin gerçek anlamını kavrayabilecek yeteneğe sahip olmadığından, duyguları çarçabuk etki altında kalır çocuğun.

Hâlbuki aynı sözü bir yetişkine söylediğinizde “geri zekalı” olduğundan şüphelenmez, bu sözün asıl amacının kendisini ezmek, incitmek, acı vermek, hatta, sinsice bir yöne yönlendirmek amacını taşıdığını fark edebilir.

Çocuk zihninin bu korunaksız yapısı, yaşadığı her olayın, onun, direkt duygu dünyasına inebileceği anlamına gelir ki işte çocuk ruhunun bu ince yapısı, yetişkinlerden daha farklı bir savunma sistemini devreye sokar.

Çocuk benliğinin kendini korumak için başvurduğu etkin yol, “algıyı düşürmektir.” Bir başka deyişle dış dünya ile ilgiyi azaltmaktır. Bunun en etkin yolu ise hızlanmaktır. Çocuk hızlandığı kadar dışarıdan gelen sinyalleri daha az algılayacak, azalan algı onun daha az acı duymasını sağlayacaktır. Böylece çocuk ne kadar hızlanırsa, acıyı duyumsayacak zamanı o kadar azalır… Ve duygusal olarak rahatlar...

Yapılan bilimsel çalışmalar gösteriyor ki şiddete maruz kalan çocuklar daha çok hareketleniyor, anlamsız hareketler yapıyor, koşuyor, dil çıkartıyor, gülüyor, yılışıyor… Ve böylece, şiddetin, acısının duygularına inmemesi için masumca bir çaba içine giriyor…

Şiddet, sadece çocuğun dövülmesi, fiziksel olarak zarara uğratılmasını değil, onun sözel olarak aşağılanmasını, küçük düşürülmesini, azarlanmasını, dalga geçilmesini de içerir. Ödevini yapmadığı için aşağılanan, kardeşi ile girdiği yarışı kaybettiği için dalga geçilen, misafirlikte düzgün durmayıp anne babasını mahcup ettiği için dönüş yolunda azarlanan çocukların yaşadıkları bu olumsuzlukların acısını unutmak için başvuracakları benlik savunması, hızlanmaktır.

Bunun yanı sıra, duygusal ihtiyaçları karşılanmayan çocuklarda da bir hareketlilik gözlemlemekteyiz. Sürekli meşgul bir anne, yorgunluktan çocuğu ile ilgilenmekte zorluk çeken bir baba, her ne kadar çocuğuna şiddet uygulamasa da, bildiğimiz bir gerçek var ki, o da duygusal ihtiyaçları karşılanmayan çocuklar ihtiyaçlarını duymamak için kendilerini bir şeylerle meşgul etme çabasına girerler. Hiçbir şey ile mutlu olamama, her an yeni bir şeye yönelme, yöneldiği yeni uğraşlardan da çarçabuk sıkılıp başka arayışlar arama böylesi çocukların en belirgin özellikleridir.

Çocukların dış dünya ile bağını böylece kesmesi, algısını düşürmesi öğrenmenin önündeki en büyük engeldir.

Bir çocuğun algısının güçlü olması, ancak kendini “emniyette” hissetmesi ile mümkündür.

Çocuk, eğitim ortamında kendini “güven ve emniyette” hissetmiyorsa, böylesi bir çocuğun öğrenmesi, “ezber öğrenme, kaygılı öğrenme, zihinsel öğrenme” olur belki ama “ruhsal öğrenme” olamaz, “edinerek öğrenme” olamaz…

O hâlde, kalıcı öğrenmenin ilk şartı, eğiticinin, çocuğun kendini “güven ve emniyette” hissedeceği bir eğitim zemini hazırlamasıdır.

Öğrendiği veya öğrenemediği bilgiler nedeni ile küçük düşmeyeceği, aşağılanmayacağı, başkaları ile kıyas edilmeyeceği, her hâlükârda kendisinin duygusal olarak destekleneceği bir eğitim ortamında hissetmesi, edinerek öğrenmenin ilk şartıdır.

 

Öğrenme zihinsel bir faaliyet midir?

Pedagojiye dair ilk bilgiler bize, öğrenmenin zihinsel bir faaliyet olduğundan bahsediyordu. Beyin üzerinde yapılan nörolojik çalışmalar göz kamaştırıcı bilgiler ortaya çıkarıyordu.

Beyindeki nöronlar birer bilgi deposu olarak işlev görüyor, insan yaşamının her anı kayıt altına alınıyordu. İnsan ister yüz, ister bin yıl yaşasın, o küçücük beyin, neredeyse sınırsız bir kayıt cihazı gibiydi…

Beynin hayranlık uyandıran bu yapısı, bir süre sonra eğitimcilerin de ilgisini çekti. Onlar, bir yandan beyni daha iyi çalışan “zeki” çocukların peşine düştükleri gibi, diğer yandan da zekânın nasıl geliştirilebileceğini araştırmaya başladılar.

Yapılan çalışmalar gösterdi ki beyne birtakım “uyaranlar” verildiğinde, “dikkat artıyor”, öğrenme faaliyeti güçleniyordu. Bu uyaranlar arasında en güçlüsü “kaygı” idi. Kişiye belli düzeylerde kaygılar yaşattıkça, bireyin dikkati artıyor, artan dikkat öğrenilecek bilgiye yoğunlaşmayı sağlıyor, yoğunlaşılan bilgi kolaylıkla öğreniliyordu.

Bu heyecan verici bulgular, eğitimciler arasında hızlıca yayıldı…

Özellikle okullarda öğrencilerin başarısının artırılmasında  “kaygı oluşturma” etkin bir şekilde kullanılmaya başladı.

Öğrenciye, belli düzeylerde kaygı yaşattıkça performansın arttığı, derslere daha dikkat edildiği somut verilerle ortaya çıkmaya başladı.

Dersini yapamamış öğrenciye ceza vermek, onda arkadaşlarının arasında “küçük düşme kaygısını” oluşturuyor, bu kaygı öğrencinin bir dahaki sefere ödevini tam getirmesini sağladığı gibi, sınıftaki diğer öğrenciler üzerinde de “benzer durum yaşamama kaygısı” meydana getiriyordu. Böylesi tutumu takip eden eğiticilerin sınıflarında başarı düzeyinin arttığı görülüyordu.

Ya da, öne geçen çocuklara mükâfatlar verilmesi, geride kalanlarda “mahcubiyet, utanma, değersizlik” gibi hisleri oluşturuyordu. Öne geçme çabası içindeki öğrenciler birbirleriyle yarışıyor bu da başarı düzeyi artıyordu.

Bu bilgiler eğitimi oldukça kolaylaştırdı, öğrenme süreci kontrol altına alınmaya başladı.

Ancak bir süre sonra, enteresan bir gerçek ortaya çıktı.

Kaygı ile öğrenilen bilgiler, “içselleşmiyor”, aksine, kaygı bittiğinde bilgiler silinip gidiyordu… Sanki bir virüs, gizlice beyne giriyor, nöronlara ulaşıyor ve kaygılı bilgileri siliyordu. “Unutma” da diyebileceğimiz bu silinme işinin nasıl ve kimin eliyle gerçekleştiğinin peşine düşüldüğünde, şaşkınlık verici bir bilgiye daha erişildi.

Buna göre öğrenmenin sadece zihinsel bir eylem olmadığı, öğrenme işlevinde “ruh”un da rol aldığı görüldü.

Aslında beyin, sanki “geçici bir depo” gibi çalışıyor, bu depodaki bilgilere bir süre sonra insan ruhu uzanıyor, kendi yapısına zarar vermeyecek olanları oradan alıyor, üzerine giydiriyor ve böylece bilgi içselleşiyordu. Bilgi artık kişinin kendi malı oluyor, unutulmaz bir yapıya bürünüyordu.

Ruh nöronlarda eriştiği bilgilerden, kendisine zarar verecek olanları ise almıyor, zihinde bırakıp işlevsiz kılıyordu. Bu bilgiler bir süre sonra bilinçaltı dediğimiz bir bölgeye kaldırılıyordu. Bu sayede ruh kendi sağlığını da koruyordu.

Ruhun zihinden elde ettiği bilgilere artık biz “öğrenilmiş bilgi” değil, “edinilmiş bilgi” diyoruz. Edinme, ruhun öğrenmesi, ruhun bilgiyi kendi bütünlüğüne dâhil etmesidir.

Edinilmiş bilgiler, ruh sağlığı kaybolmadığı sürece unutulması neredeyse imkânsız hale dönüşüyor.

Bu yeni bilgiler, eğitimcileri şaşırttığı gibi, “ruhsal öğrenme” sürecine dışarıdan müdahale edilip edilemeyeceği sorusunu da beraberinde getirdi.

Ruhsal öğrenmenin nasıl olduğuna, sürecin nasıl işlediğine de önümüzdeki hafta değinmeye çalışacağız.

Yazarın 18 Kasım 2014 tarihli yazısıdır

Çocuğu öperken neden izin almak gerekir

Katıldığım söyleşi programlarından birinde “Özellikle 6 yaşından büyük çocuklarınızı öperken izin alın.” demiştim...

Programın sonunda bir beyefendi yanıma gelerek şunu söylemişti: “Hocam, kusura bakmayın ama eğer pedagoji, kendi kızımı öperken izin almamı tavsiye ediyorsa, ben, böylesi pedagojiyi-medagojiyi kaldırır çöpe atarım. O benim kızım yahu! Neyin iznini alacağım! Sarılırım da, öperim de, koklarım da, kime ne?”

Bu baba eğitimsiz biri de değildi ama pedagojik bir ayrıntıyı gözden kaçırıyordu. O ayrıntı, çocuğun kişilik gelişiminde aura oluşum süreci idi.

Aura, “sınır” demektir. Çocuğun kişilik sınırlarını “hissedebilmesi”, başkalarının sınırlarını “fark edebilmesi” eğitimidir.

Bu eğitim, çocuğun etrafında yaklaşık 45 santimetrelik bir mesafeyi kaplayan “ruhsal emniyet alanının” kazandırılmasını içerir.

Bu alan, çocukta “kişiliğin saygınlık sınırıdır.” Kim ki bu çizgiyi izinsiz olarak ihlal ederse, çocuğun rahatsız olması ve “kendini korumaya çalışması sınırıdır.”

“Duygularını ve bedenini” zarar vericilerden uzak tutabilmesi için “mahremiyet hissi sınırıdır.”

Bu sınır kendiliğinden oluşmaz, aile içinde çocuğa saygın davranışlar ile yaklaşırken adım adım gelişir…

Ebeveynin, belli bir mesafede durması, çocuğun göz hizasına kadar eğilip tebessüm ederek “Seni öpebilir miyim?” diye seslenmesi, “Ben bu çocuğun babasıyım, istediğim gibi sarılırım, öperim” ile ilgili değil, çocuğa “mahremiyet hissi sınırını” fark ettirebilmek için gerekli olan pratik bir uygulamadır.

Kendisine hoyratça yaklaşılan, “Hayır git, istemiyorum, öpme…” diye tepki gösterdiği hâlde “sevecen bir zorbalıkla” bedeni esir alınan, çaresizlik yaşatılan çocuklarda “kişilik sınırları” oluşmadığı gibi, mahremiyet eğitiminin de zarara uğradığını gözlemliyoruz.

Aile içinde bu saygınlığı hissetmiş çocukların ise kendi “korunaklı sınırlarını” bildikleri gibi, başkalarının sınırlarına da saygın davrandıklarını görüyoruz.

Böylesi çocuklar, markette sıra beklerken öndeki kişiye yapışmadan durur. Asansöre binip inerken kendinden öncekini bekler. Arkadaşının kalemini kullanırken izin alır. Gerektiği zamanlarda “tepkisel ve saldırgan olmadan” hakkını düzgün cümlelerle sorgulayabilir.

Çocukluk döneminde kişilik sınırları oluşmuş yetişkinlerin, konuşurken muhatabının sözünü kesmediğini, onun düşüncelerini ifade etmesi için fırsat oluşturduğunu, karşısındakini dinlerken “kendi kişilik sınırları içinde sakince kalabildiğini” görüyoruz.

Okullarda görülen “akran zorbalığının” temel nedeni aurasızlıktır.

Zorba davranışlar sergileyen çocukların, kendi kişilik sınırlarının oluşmadığını ve başkalarının bir sınırı olabileceğini de fark etmediğini gözlemliyoruz.

Böylesi bir çocuk, teneffüste, koridorda kendi hâlinde yürüyen küçük bir çocuğun başına “pat” diye vurabilir…  Arkadaşının çantasından izinsiz eşya alıp dilediği gibi kullanabilir… Bir kız çocuğunu rahatsız etmekten rahatsızlık duymayabilir…

Çocuğa saygılı davranmak, gerektiğinde “seni öpebilir miyim?” diye izin almak, onda “değerlilik hissini” oluşturur. Bütün anormal davranışların kökeninde “değersizlik hissinin” yattığı da bir gerçektir.

Yazarın 10 Kasım 2014 tarihli yazısıdır

Mahremiyet eğitimi, hislerin eğitimidir

Anne babaları gözlemlediğimde, birçoğunun, “mahremiyet eğitimi” konusunda ciddi bir yanılgı içinde olduğunu fark ediyorum.

Mahremiyet eğitiminin (özellikle kız çocuklarının) engellenmesi, sosyal yaşamdan tecrit edilmesi, daha anaokulundan itibaren erkek çocuklardan ayırt edilmesi olduğu zannediliyor.

Çocuğu yoğun duygusal denetimler altında tutmak, ona hâkim bir suçluluk duygusu edindirmek ve onun “değersizlik hissi içinde çekingen davranışlar sergilemesi” marifet kabul ediliyor.

Hâlbuki mahremiyet eğitimi, çocuğa “utanç duygusu ile çekingenlik kazandırmak değil”, insan olmaktan kaynaklanan değerlilik duygusu ile kendi hislerini yönetebilecek bir güce eriştirme eğitimidir.

Mahremiyet eğitimi, çocuğun duygularını denetleme eğitimi değil, ona kendi duygularını denetleyebilecek yeteneği kazandırma eğitimidir…

Maalesef, duyguları ebeveyn denetiminde olan çocuklar, bir gün kavuşacakları özgür ortamda kendileri ile baş etmekte zorluk çekiyorlar.

Bundandır ki, mahremiyet eğitimi, başkasının değil, çocuğun kendi hislerini yönetebilecek yeteneğe erişmesinin “süreç rehberliğidir.”

Daha da ötesinde, mahremiyet eğitimi, ruh ile bedenin bütünleştirilmesi eğitimi, “ruhun bedende canlandırılması” eğitimidir. Davranışların incelmesi, ruhun diri diri davranışlarda kendini görünür kılması eğitimidir…

Ruh, bedende görünür hâle gelmeye başladığında, ortaya “zarafet” çıkar. Zarafet, ruhun kaygısızca bedene tutunup onu bir bütün hâlinde hareket ettirmesidir.

Zarafetin insan ilişkilerine yansımasına “nezaket” denir.

Nezaket sahibi bir kişinin duruşu başka, yürüyüşü başka, sesi başka, tebessümü başkadır. Davranışlar doğal bir “estetik” içindedir. Bedenin her bir parçası, birbiri ile “ruhsal uyum” taşır, dudak tebessüm ederken yanaklar hafifçe kıpırdar, yanaklar kıpırdarken gözler ışıldar, gözler ışıldarken kaşlar aynı ruhun tesiri ile kendince bir kıvama girer  ve bütün bunlar akıl ile değil, hislerin bedene fıtrî yansıması ile olur.

Çocukluk çağında duygularının denetimlerini “utanç” içinde ebeveynlerine kaptıran kişilerde ise, “ruh-beden uygumu” kaybolur. Ruh, bedende görünmez olur. Görünen kısım kaygılı bir fiziktir. Böylesi kişilerin simaları hissiz, dudakları “kaygılı gergin”, suratları asık, bedenleri kasılmış, omuzları kalkıktır.

Bu duruş, erkek çocuklarında “karizmatik” gibi algılansa da, işin aslı, “aşağılanmışlığın kasıntısından” başka bir şey değildir.

Kız çocuklarında durum daha trajiktir…

Kız çocuğuna has parmak hareketleri, el ve kol duruşları gitmiş, yerine erkek kaslarının kaba hareketliliği gelmiştir. Ses, yumuşaklığını kaybetmiş, buyurucu bir sertliğe dönüşmüştür. Ruh, bedende kendini cıvıl cıvıl var etmek yerine, hissizleşmeyi, duygularının üzerini örtüp ölmeyi tercih etmiştir.

Hislerin bedeni terk etmesi, insanın yaşamdan el çekmesinden başka bir şey değildir.

Yazarın 03 Kasım 2014 tarihli yazısıdır

Okul ödevi zorunluluk mu, rica mıdır?

Akşamın geç vaktinde telefonum çaldı. “Hayırdır inşallah” diyerek telefonu açtım, 30’lu yaşlarda genç bir hanımefendinin, “bu saatte rahatsız ediyorum, ama…” diyen titrek sesini işittim.

Zor durumda olmasa, bu saatte telefon etmezdi, diye düşündüm.

“Kendimi iyi hissetmiyorum hocam” diye başladı söze. “Biraz önce eşimle çok kötü tartıştık, söylenmemesi gereken sözler söyledik birbirimize. Eşim, ‘Dayanamıyorum artık seninle yaşamaya.’ diyerek evden çıktı gitti. Sinirden kızımı dövdüm, o da ağlayarak odasına gitti yattı. Sessiz evde yapayalnız kaldım.” diye ağladı.

“Üzülmeyin” diyebildim.

“Nedir sizi böylesi birbirinize karşı tahammülsüzleştiren şey?”

Cevap trajikti, “Çocuğumuz…”

“Nasıl yani?”

“Kızım bu yıl ilkokul birinci sınıfa başladı. Okulu ile ben ilgileniyorum. Bugün çok ödevi vardı. Akşama kadar oyalandı durdu, ödevini yapmadı. Ben biraz zorladım, masaya oturttum. Bu sefer de ‘uykum geldi’ demeye başladı. Sinir oldum… ‘Bu ödev bitmeden yatmak yok’ diye kızdım. Eşim, bağırmamdan rahatsız oldu, ‘Bağırmakla ödev yaptırınca ne faydası olacak, rahat bırak çocuğu gitsin yatsın!’ deyince kızım yüz buldu, ‘Yaşasın!’ diye babasına koştu. Tabii, babası için hava hoş, çocuk ödevini yapmadığı zaman, öğretmen, babasına değil bana telefon ediyor, ‘Kızınız bu gidişle okuma yazmayı öğrenemeyecek’ diye bana söylüyor. Sınıfın içinde en sonlarda olduğunu veli toplantısında ona değil bana duyuruyor.” diye anlatmaya devam etti.

Maalesef günümüz çocuklarının aile içinde zarara uğradığı en temel sorun, okulun eve taşmasıdır. Hâlbuki başarılı öğretmen, okul faaliyetlerini eve taşırmayan, bilgiyi okulda tamamlayabilendir. Ayrıca, modern eğitim sistemlerinde, ilkokulda, “ödev” bir “emir” değil, eğiticinin anne babadan bir ricasıdır.

Bu ricanın iki anlamı vardır,

1- Çocuğun öğrenmelerinin kendindenliğe erişmesi için okul-aile işbirliği ricasıdır. Bu rica, birinci sınıf öğrenciler için günlük 10 dakika, ikinci sınıflar için 20 dakika, üçüncü sınıf içinse yarım saattir. Bu sayede çocuk, okul vasıtası ile öğrendiklerini adım adım yaşam içinde kullanmayı öğrenecektir.  Ailenin eğitime desteği, teorik değil, pratiktir.

2- Ancak zaman zaman, eğitici, anlatacağı konuları okul saatleri içinde yetiştirememiş olabilir. İnsanlık hali, o gün öğretmenin dikkati dağınıktır veya konuyu toparlayamamış olabilir ya da hastadır, rahatsızdır, öğrencilerine dikkatini verememiştir. İşte böylesi durumlarda, öğretmen veliden “işbirliği ricasında” bulunabilir. Okulda eksik bıraktığını düşündüğü konular için anne babalardan yardım talep edebilir.

Bunun haricinde, öğretmenin bir buyurganlık içinde öğrencisine ödev vermesi ve bunu yapmadığında da yaptırım uygulaması doğru değildir.

Ödev, öğrenmenin temel işlevi değil, zaruret halinde tamamlayıcı faktörüdür. Eğitimin tamamlayıcı bir faktörünü, eğitimin ana işlevi gibi göstermek ciddi bir pedagojik yanılgıdır.

Maalesef, çocuğunun eğitim durumunu merak edip öğretmenden bilgi isteyen velilerin birçoğu, ‘Ödevini yapmıyor ki!’ gibi şikâyetler işitiyor. Ve bu şikâyetler, çocuğun iyiliği ile değil, çoğu defa ebeveyn çocuk çatışmaları ile sonlanıyor.

Yapılan araştırmalar gösteriyor ki, ilkokul seviyesinde verilen ödevlerin öğrenmeye katkısı binde bir civarındadır. Gözlemlerimiz gösteriyor ki, çocukta, ödev yetiştirme kaygısı, eğitimden soğumanın nedenlerinden biridir.

Hâlbuki çocuk ödev yaparak değil, oynayarak gelişir.

Bunun da ötesinde, evde ebeveynlerden bir tanesinin bu kaygılar aile içi çatışmalara da sebep olmaktadır. Kimi zaman annenin ödev konusundaki baskısı babanın vicdanına dokunuyor, kimi zaman babanın öfkesi anneyi çocuğa karşı koruyuculuğa yöneltiyor.

Maalesef, birçok anne babanın da, öğretmen baskısından kurtulmak için anne babalık görevini bırakıp öğretmenlik yaptığının şahidiyiz.

Hâlbuki çocuk okulda bunaldığında evde anne babası ile rahatlamalı, teselli olmalıdır.

Okulda yorulan çocuğu, anne babalar rahatlatmalı, çocuk parkta kaydırağa binmeli, sokakta sek sek oynamalı ki eğitimde başarısı artsın.

Unutmamak gerekir ki, başarısız çocuklar, ödevlerini yapmayanlar değil, eğitimden soğumuş olanlardır...

Yazarın 27 Ekim 2014 tarihli yazısıdır

Aşağılamanın hazzı

Önceki gün elektronik postama bir mesaj gelmiş, “Hocam şu videoyu izler misiniz?” diye de not düşülmüş.

Özel televizyonda yayımlanan bir yarışma programından 5 dakikalık kesit gönderilmiş.

Evimizde televizyon olmadığı için, bu türlü programları izlemeyeli yıllar olmuştu.

Biraz izleyeyim dedim… Açtım, azıcık baktım, neye uğradığımı şaşırdım.

Görüntüde, 25 yaşında bir genç kız ile 35 yaşındaki jüri üyesinin arasında geçen diyaloglar var.

Aslında diyalog miyalog yok, “aşağılamanın hazzını” yaşayan bir erkek ile “aşağılanmanın bunalımına” düşmemek için çırpınan bir genç kızın var olma mücadelesi var.

Jüri üyesi, yarışmacının giydiği kıyafeti aşağılıyor, kız duygusallaşıp ağlıyor. Ama ağlaması kâr etmiyor, aşağılayıcı, bu sefer de kızın ağlamasını aşağılıyor. Duyarsızca, hissizce…

Eğer ülkemiz televizyonlarında böylesi programlar yayımlanıyor ve bu programlar gayet güzel reytingler de alıyorsa, kimse kusura bakmasın ama ne toplumsal şiddetin artmasından ne de okullarda çocukların birbirini ezmesinden, aşağılamasından kimsenin rahatsız olmaması gerekir.

Zira aşağılayıcının aldığı hazzı gören, hisseden çocuk bir süre sonra kendisi de aşağılayıcılık eğilimine girer. O da arkadaşını aşağılar, ezer, dalgaya alır …

Ve maalesef aşağılayıcılığın “yanıltıcı üstünlüğü” çocuklar için oldukça caziptir.

Bütün kişilik bozukluklarının sinsi bir köşesinde “aşağılanmışlık” öykülerini bulabilirsiniz.

Narsisler, aşağılanmış kişilerdir örneğin. Çocukluk çağında, ezilmiş, küçük düşürülmüş, değersizleştirilmiş kişilerin, “duyarsızca var olma mücadelesinin” yetişkinlik yıllarındaki karşılığıdır narsisizm.

Ya da duygusal yoğunluk yaşayamayan, sosyal aktivitelerden kaçınan, arkadaşlık kurmakta isteksiz davranan, topluma karşı yabancılaşmış “şizoid kişilik bozukluğu” olanların çocukluk öykülerini dinlediğinizde, bir aşağılanmışlık acısını bulacaksınızdır derinlerde…

Ve her aşağılananın bir aşağılayıcısı vardır. Ne acıdır ki bu kimi zaman kişinin kendi anne babası, kimi zaman öğretmeni, kimi zaman okul arkadaşıdır ve her aşağılayıcının bahanesi “senin iyiliğin için”dir.

Aşağılayıcılık bulaşıcıdır. Aşağılanmışlar, aşağılanmanın acısını, başkalarını aşağılayabildiği kadar dindirebildiklerini fark ettiklerinde, aşağılamanın hazzını da fark edeceklerdir bir süre sonra…

Bir topluma kastedecekseniz, tankla topla saldırmanıza gerek yok, o toplumda “aşağılamanın hazzının nasıl bir üstünlük duygusu oluşturduğunu hissettirmeniz” nesiller boyu o toplumun acı içinde kıvranması için yeterlidir.

Göreceksiniz o zaman, öğretmen, ödevini yapmayan öğrencisine, “geri zekâlı seni” derken acı duymayacak… Bir anne kendisine seslenen çocuğuna, “Ne var be!” derken içi yanmayacak… Veya bir yarışma programında kıyafeti yüzünden aşağılanan kızı izleyenler, o ağlamalardan keyif alacaktır.

Hem kendinize, hem çocuklarınıza bir iyilik yapacaksanız, aşağılayıcılardan ve aşağılamanın hazzını yaşayanlardan korunun.

Ve maalesef tecrübelerimiz gösteriyor ki, aşağılanan çocukların ilk aşağıladıkları kişiler, önce kendi kardeşleri ve ardından da anne babaları oluyor, üzgünüm!

Yazarın 20 Ekim 2014 tarihli yazısıdır.

Ergenlik dönemi problem dönemi midir?

Amerikalı psikolog James Masterson  yıkıcı ergen davranışları üzerine yaptığı 40 yılı aşan çalışmalarda enteresan bir sonuca vardı, problemler ortadan kalktıkça ergenler psikolojik olarak iyi olmak yerine depresyona giriyorlardı.

Normal şartlar altında kişinin problemleri arttıkça depresyona girmesi gerekirken, ergenlerde durum bunun tam tersi oluyordu.

Araştırmalar derinleştikçe, ergenlerle ilgili yeni bulgular elde edildi.

Buna göre, ergenlik döneminin bir problem dönemi olmadığı, aksine, bir arınma ve ruhsal temizlenme dönemi olduğu ortaya çıkıyordu...

Bir başka deyişle, çocukluk yıllarında yaşanan ‘olumsuz birikintiler’ ergenlik dönemi ile dışa vuruluyor, böylece sanki ruhsal bir temizlik gerçekleşiyordu... Bu, denizin yüzeyindeki çöplerin güçlü dalgalarla kıyıya vurması, denizin arınması gibi bir şeydi... Böylesi bir boşalma gerçekleşemezse içerideki birikintiler depresyona sebep oluyordu...

Ergenlik döneminin yıkıcılığı ruhsal bir arınmayı gerçekleştiriyorsa, çocuğun bu yıkıcılığına razı mı olmak gerekir?

Aslında hayır... Ergen yıkıcılığı, olumlu yöne kanalize edildiğinde yıkıcılıktaki güç kadar bir enerji, yapıcılıkta da aynı ruhsal rahatlamayı beraberinde getiriyordu.

17 yaşındaki oğlu ile sorunları olan bir baba telefon etmişti. Öfke dolu bir sesle ‘Hocam bu çocuk yedi bitirdi beni, Allah rızası için bize yardım edin’ dedi. ‘Sorun nedir?’ diye sorduğumda “Bizimle çatışmak için elinden geleni yapıyor. Sanki bizden laf işitmek için ne dersek tersini yapıyor, ne yapacağımızı şaşırdık artık.” dedi.

Aslında, doğru gözlemlerdi bunlar.

Çocukluk döneminde sorunlar yaşamış olan ergenler, farkında olmadan çatışacak yer arar, sorumluluklarını yerine getiremez ki, ikaz edilsin, sorunlar çıksın, bağırılıp çağırılsın, kızılıp kavga edilsin ve sonunda bir ağlama ile ruhsal rahatlama gerçekleşsin... Ergenler bunu bilinçli olarak değil, içsel bir yönelişle gerçekleştirir, kasıt yoktur yani...

Bu babaya, “Çocuğunuzla ata binin” dedim... Şaşırdı... “Sorun sizin düşündüğünüz kadar basit değil. Ata binmekle çözülmez.” dedi. “Siz benim dediğimi yapın, ata bindikten sonra da gidin bir kafeteryada çay için, sohbet edin oğlunuzla.” dedim...

Aradan bir süre geçtikten sonra aynı kişi bir kere daha aradı. “Nasıl durumunuz?” diye sordum. “Hocam, hakkınızı helal edin. Sizinle telefonda görüştüğümde, beni anlamadığınızı düşündüm. Sorunumuz o kadar büyükken, siz ‘ata binin’ diye tavsiyede bulununca beni anlamadığınızı düşündüm. Ama yine de söylediğinizi yaptım, oğlumla birkaç haftadır ata biniyoruz, çıkışta da kafeteryaya gidip çay kahve içiyoruz... Hayret içindeyim, çocuğumla hiç olmadığım kadar yakınlaştık, o da mutlu ben de... Ne çatışmalarımız kaldı, ne de krizler...” dedi.

Aslında, bu genç delikanlı, geçmiş yıllarda biriktirdiği olumsuz duyguları dışa vuracak bir kanal bulamadığı için aile içinde çatışmalarla kendini rahatlatmaya çalışıyordu. Bu baba ise içsel bu olumsuzlukları, keyifli ortamlara yönelterek boşaltmış, spor yaparak, spordan sonra çay kahve içip oğlu ile duygusal yakınlaşma sağlamıştı.

Ebeveynler, ergen çocukları ile yaşadıkları çatışmaları abartmamalı, korkmamalıdır. Bu çatışmalarla çocuğun duygusal boşalmalar yaşadığı bilinmelidir. Eğer bir çatışmasızlık isteniyorsa, ergeni, sanata ve spora yönlendirmelidir.

Ergenlerle girilen çatışmalar çözümsüzdür, bugüne kadar, hiçbir anne babanın bu çatışmalardan sonuç aldığını görmedim...

Yazarın 13 Ekim 2014 tarihli yazısıdır

Sızıyı kaybetmeyecek kadar acıya temas

Psikolojik güçlülüğün en belirgin özelliği, “Zıt duyguları aynı anda taşıyabilmektir.”

Mutluluk anında alınan can sıkıcı habere rağmen, kişi dudaklarındaki tebessümü koruyabildiği kadar güçlü, gücünü bu iki zıt duygudan birini bastırmaya çalışmadığı kadar da duyarlıdır…

Zayıflar, zıt duyguları taşıyamazlar…

Onlar, duygularını birbirlerine bulaştırır, yaşam enerjilerini dengeleyemezler…

Çatışırlar, kendileri ve kendilerini sevenler ile…

Böylesi kişiler “an”ı yaşayamazlar…

Ondandır ki kişi, ancak duygularının gücü kadar “yeni durumsal değişikliklere” kapı aralamalıdır…

Katıldığım bir programda, öğretmen bir anne ile karşılaştık…

“Ben de sizi arıyordum hocam.” dedi. “Son günlerde 5 yaşındaki kızımla aramız hiç iyi değil. Ona karşı tepkiselleştiğimi fark ediyorum. Onun küçük, çocuksu hatalarına karşı tahammülsüzleştim. Kızıyor, azarlıyorum. Sonra pişman olup özür diliyorum ama çocuk da şaşkına döndü.” diye kendini şikâyet etti…

“Yaşadığınız bir örneği paylaşır mısınız” diye sordum…

“Dün mesela” dedi, “Oturuyordum, yanıma geldi, başladı konuşmaya… ‘Anne bi şey dicem… Anne bi şey diycem’ diye. Yılışıkça bana dokunmaya başladı… Rahatsız oldum… Ayağa kalktım, diğer koltuğa geçtim… O da peşimden geldi, yeniden ‘anne’ derken birden patladım. ‘Ne var ya! Anne, anne… Ne diyeceksen desene!’ diye azarladım… Kızım şaşırdı… Gözlerime bakakaldı… Duraksadı... Sanırım korktu, ağlamaklı oldu, sarılmak istedi. Ben ‘offf’ diye ittim, onu orada bırakıp mutfağa geçtim… Mutfakta yarım kalan işler vardı, biraz onlarla oyalandım. Salona geldiğimde yere yatmış, öylece uyuyakalmış… İçim acıdı… Kucağıma aldım, kokladım, öptüm, sarıldım, ağladım…”

Gözleri doldu…

-“Hocam bana ne oluyor? Ben böyle değildim.”

Aklıma o sırada geldi de sordum: “Son günlerde çok televizyon seyrediyor musunuz?”

-“Nasıl seyretmeyeyim ki… Her yerde bir dert var… Suriyelilerin dramı yürek yakıyor… Çocuklar perperişan… Çadırlarda kalıyorlar, kış geldi, yiyecek ekmekleri yok çoğunun… Hele ki bazıları var, yalın ayak, kir, pas içinde sokakta oynuyorlar, insan olan dayanamaz onların acısına…”

“İnsan olan dayanamazsa, siz nasıl dayanacaksınız?” dedim…

Sustu…

Sonra: “Nasıl yani… Gözlerimi mi kapatayım? Gözlerimi kapatsam gerçek değişmiyor ki… Onlar yine de acı çekiyorlar… Hem görmezden gelsem, içimde suçluluk hissederim…”

“Eğer duygusal olarak güçlü iseniz diyecek bir şeyim yok… Ancak böyle bir güçlülüğe sahip değilseniz, aldığınız her olumsuz haber, seyrettiğiniz her can sıkıcı gelişme, kendinize yaşattığınız her bir acı, sizin asli göreviniz olan anneliğinize zarar verir… Önceliklerinizi karıştırmayın… İnsanların acısını duymak, onlara yardım için çaba harcamak ayrı bir şey, duygusal dengenizi bozup kendinizi annelik yapamaz hâle getirmeniz ayrı… Kişi ancak duygularının gücü kadar ‘yeni durumsal değişikliklere’ kapı aralamalıdır…” dedim…

Durdu… Düşündü… “Tamam” dedi…

Bir süre sonra, yeniden karşılaştık kendisi ile…

“Nasılsınız?” dedim… Tebessüm etti. “Sızıyı kaybetmeyecek kadar acıyla, sevgimi kaybetmeyecek kadar kızımla temastayım…” dedi…

Bugün bayram ve ne çok acı var…

Acıyı yaşarken, bayram sevincinin çocuklardan esirgenmemesi dileğimle…

Bayramınızı tebrik ederim...

Yazarın 06 Ekim 2014 tarihli yazısıdır.

Çocuklar adına konuşmak mı, çocuklarla konuşmak mı?

Bir arkadaşım, “Ülkemizde ‘çocuklar adına’ yapılan bazı tartışmalara neden katılmıyor, görüşlerinizi dile getirmiyorsunuz?” diye bir mail göndermiş. Hiç düşünmemiştim böyle yaptığımı. Ama doğru…

Prensip olarak birileri hakkında konuşmalarda veya alınacak kararlarda, hakkında konuşulan kişilerin düşünceleri alınmadan görüş açıklamayı, tartışmayı, kavga etmeyi doğru bulmuyorum. Bu, çocuk da olsa böyle…

Çocuklarla ilgili bir karar alınacaksa, o konuda çocuğun görüşünün de alınmasının çocuğa değer vermek olduğunu düşünüyorum.

Düşünün, bir arkadaşınızla kafeteryada oturuyor olsanız… Garson, sipariş almak üzere yanınıza gelse, “Ne arzu ederdiniz?” diye sorsa…  Arkadaşınız da “Ben orta şekerli bir kahve, arkadaşıma da çay getirin.” dese, kendinizi nasıl hissedersiniz?

Berbat, değil mi?

Önemsenmediğinizi, değersizleştirildiğinizi hissedersiniz…

Şu an, başörtüsü konusunda yetişkinlerin yaptığı tartışmalarda da bunu görüyorum.

Yetişkinler, çocuğun düşüncelerini almadan, onun adına bir şeyler konuşurken, aslında çocuğu nasıl da itibarsızlaştırıyorlar, farkında bile değiller. Tartışmalar ya dine karşı ön yargıların kurbanı veya siyasetteki kâr zarar hesabı ile yürüyor. Bu çocuk suiistimalidir…

Böylesi bir ortamda, bir pedagog dahi olsanız söyleyeceklerinizi kim dinler ki…  Zaten herkesin bir şaşmaz doğru kabul ettiği kendi görüşü var, kim takar, pedagojiyi, psikolojiyi, bilimi milimi…

Çocuğun önemsenmediği, görüş ve önerilerinin 23 Nisan’larda başbakan koltuğuna oturtup kendisine ezberlettirilen sözleri söyletmenin çocuğa karşı duyarlılık olduğu zannedildiği… Böylesi kalabalıklar içinde utanıp sıkılan, yutkunup takılan çocuğa kahkaha ile gülmenin de çocuk sevgisi kabul edildiği yetişkin bakışı içinde çocuğun zaten adı yok ki düşünceleri olsun…

Ülkemizde çocuk, çocuktur işte… üzerinde işlem yapılacak bir marangoz odunu gibi bir şey yani… Mesela, hissizdir çocuk(!), düşüncesizdir(!), ne verirseniz onu yer, ne giydirirseniz onu giyerler…

Hayır, hayır… Yanılıyorsunuz, çocuk ne verirsen onu yemez. Ne giydirirseniz onu giymez. Eğer istemediği bir şeyi yedirmeye kalkarsanız aç kalır, susuz kalır direnir, ama yemez. İstemediği bir şeyi giydirmeye kalktığınızda, direnir, mücadele eder sizinle. Çocukla baş etmek kolay değildir öyle…

O hâlde, bu tartışmanın asıl tarafı üzerinde karar alınan kız çocukları ise, onlar adına konuşmak yerine, oturun bir onlarla konuşun bakalım ne düşünüyor onlar…

Sorun onlara, “Okula başörtüsü ile gelmek isteyen arkadaşına izin verilsin mi, yasaklansın mı? Ne düşünürsün bu konuda?” deyin mesela. Bakalım ne cevap verecekler.

Göreceksiniz, her biri nasıl da demokrat davranacak, yetişkinlerin olamadığı kadar özgürce arkadaşlarının bireysel haklarını nasıl da gönül rahatlığı içinde savunacaklar, “isteyen istediği gibi gelebilsin okula, o onun hakkı” diyecekler…

“Çocuklar adına konuşmak” değildir marifet, “çocuklarla konuşabilmektir” bir yetişkinin çocuğa karşı duyarlılık göstergesi…

Ha, eğer siz “Ne anlar çocuklar bu işlerden! Onlar adına biz konuşuruz, biz tartışırız.” diyorsanız, size söyleyecek sözüm yok. Çocukları marangoz dükkânındaki odunlar gibi görüp onun üzerinde işlem yapmaya devam edebilirsiniz… Ama eğer siz, çocuğu önemsiyor, küçük de olsa onun da düşünceleri vardır belki diyebiliyorsanız, bakalım ne düşünürler bu konuda diyecek olgunluğa sahipseniz, başörtüsü serbestliği konusunda onların da fikirlerini sorun. “Onları yönlendirmeden, kendi ön yargılarınızı bulaştırmadan” onlarla anketler yapın, görüşlerini alın…

Eğer bir toplumda toplumsal duyarlılık geliştirilmek isteniyorsa, çocuk ruhunun saflığından cesaret alınmalı.

Çocuk kadar barışçı, çocuk kadar uzlaşmacı olmalı...

Yazarın 29 Eylül 2014 tarihli yazısıdır

Sabah kahvaltıları ve akşam yemekleri

Bir kafeterya işletmecisi dostum ile sohbet ediyorduk. “İşler nasıl?” diye sordum. Tebessüm etti, “Aile içinde sorunlar arttıkça, bizim işler iyiye gider.” dedi.

Şaşırdım. “Nasıl yani?” dedim.

“Bizim en bereketli saatlerimiz, sabah 7 ile 9 arasıdır. Bu saatlerde kazandın kazandın, sonra akşama kadar tek tük uğraşır durursun müşteri ile.” dedi.

“İyi de bunun aile içi sorunlarla ne ilgisi var?” diye sordum.

“Hocam, ailesinde sabah kahvaltısı olmayanların ilk uğrak yeri kafeterya ve pastanelerdir.” dedi ve devam etti: “Sabah işe gidenler, okul için evden çıkanlar sabah kahvaltı yapmamışlarsa önce pastanelere uğrar, bir-iki poğaça, sandviç alır, yollarına öyle devam ederler. Ama aile içinde bir düzen varsa, sabah uğramaları azalır.”

Hiç böyle düşünmemiştim…

Benim şaşkınlığım artarken o konuşmaya devam etti: “Ha, aile içinde iyi bir iletişim, keyifli bir yaşam varsa, bu sefer de akşam saatlerinde dolar buraları. İnsanlar sevdikleriyle, eşi, çocukları ile gelirler otururlar. Ancak bu bize çok kazandırmaz. Çünkü buraya keyifli gelenler, birbirleri ile sohbet etmekten yiyip içmeyi unuturlar. Yediklerine değil, birbirlerine odaklanırlar. Bir bardak limonata ve bir dilim kek ile saatlerce sohbet ederler. Ne yalan söyleyeyim, para kazanamasak da, insanları böyle keyifli görmek benim çok hoşuma gidiyor.”

Bir toplumda aile mutluluk düzeyinin ölçülmesi için pastane kullanım alışkanlığına bakılabileceği hiç aklıma gelmezdi.

Evet, doğru bir gözlem.

Zira aileyi aile yapan en temel iki etkenden biridir sabah kahvaltıları. Bir diğeri de akşam yemekleridir.

Sabah kahvaltısı aile içi “düzenin”,  akşam yemeği “aidiyet bilincinin” göstergesidir.

Eğer bir aile içinde duygusal tükenmişlik yaşanıyor, günlük yaşam döngüsü bozuluyorsa ilk aksayan yer sabah kahvaltılarıdır.

Gece geç saatlere kadar oturmalar, uzun uzun televizyon seyretmeler, bitmek bilmez internet gezintileri günlük yaşam döngüsünü aksatır. Hâlbuki bir anne babanın, eşine ve çocuğuna yetebilmesi için istirahat etmiş bir vücuda ihtiyacı vardır. Fiziksel olarak dinlenememiş bir baba çocuğuna tahammülsüz olur. Yeterince istirahat edememiş bir anne çocuğunun ihtiyaçlarını “vaktinde ve yeterince” karşılamakta zorluk çeker.

Sabah kahvaltı yapmadan çocuğun okula, eşin işe gitmesi, kişiyi hırçınlaştırır, öğrenme kalitesini düşürür, duygusal bağları zayıflatır…

Hâlbuki sabahın ilk saatlerinde ailecek bir masada oturmak, ilk dakikaları birlikte geçirmek… Birbirleri ile vedalaşırken, akşam yeniden buluşma temennisinde bulunmak, aile bağlarını kuvvetlendirir. Günün kaliteli geçmesine neden olur.

Kahvaltılar aile içindeki “düzenin” ele vericisi olduğu gibi, akşam yemekleri de aile üyelerinin birbirlerine “bağlılıklarının”, aidiyet duygularının habercisidir.

Pedagojide akşam yemekleri bir karın doyurma eylemi değil, aile üyelerinin birbirleri ile duygusal bağlarını kuvvetlendirdiği fırsat zamanlarıdır. Bundandır ki akşam yemekleri “ye de hemen kalk” denilerek geçiştirilebilecek bir iş değil, dakikalar süren, sohbet edilen, günün özetinin çıkartıldığı, bir sohbet saatidir.

Eğer bir ebeveyn, aile yaşam kalitesini artırmak, daha keyifli bir aile ortamı oluşturmak istiyorsa, sabah kahvaltıları ve akşam yemeklerini düzene koymakla işe başlamalıdır.

Yoksa güne poğaça kuyruğunda başlamak, hiç de iyi bir başlangıç değildir.
 

“İçimde engel olamadığım bir şiddet isteği var”

Yaşamda karşılaşılan olaylar, kişinin taşıyabileceğinden daha ağır bir yüke dönüştüğünde, ruh kendine has otomatik bir koruyucu sistemi devreye sokar.

Duygular, kilitlenir…

Hisler kapanır…

Zihin, algı gücünü düşürür…

Bu sayede insan, istemsiz ve bilinçaltı bir reaksiyonla “ruhunu korur…”

Bu durumdaki kişi, büründüğü koruyucu zırh ile alacağı darbelere karşı daha korunaklı olmasını anlık hissizleşmesine, duyarsızlaşmasına, yaşadığı olaylara yorum getiremeyecek derecede zihinsel algısının düşmesine borçludur.

Örneğin, çocuğuna araba çarptığını gören bir annenin, duygu dünyası birden kilitlenir. Herkes bir telaş içinde sağa sola koşturur, bağırır-çağırırken, o, o an, öylece kalakalır. Halk tabiri ile “şok” geçirir. Bu hal, o annenin, ruhsal koruyucu mekanizmasının ani bir atak ile deveye girmesinin sonucudur.

İşte buna “travma” diyoruz…

Travma, kişinin başa çıkabilme yeteneğini aşan olaylar karşısında, ruhsal kilitlenmişlik halidir, geçici bir şok durumudur.

Her ne kadar geçici olsa da, yaşanan travmatik olaydan sonra kişi, önceki yaşamına kolay dönemez. Buna da, “Travma Sonrası Stres Bozukluğu” diyoruz.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu vaktinde tedavi edilmezse, ilerleyen yıllarda birtakım ruhsal rahatsızlıklara, davranış sapmalarına yol açar.

Çok sevdiği bir öğretmeninden dayak yiyen bir çocuktan tutun, karanlık sokakta önü kesilen bir kadının yaşadığı ürküntüye kadar farklı olaylar travmalara sebep olabilir.

Çoğu defa böylesi travmatik hatıralar, kişide “gece korkularına, sebebi bilinmeyen huzursuzluklara, dipten gelen bir panik haline, ağlama nöbetlerine” yol açar.

Böylesi kişiler, travmadan arta kalan bunaltıcı huzursuzluklarını önce en yakınlarına, eş ve çocuklarına, daha sonra sosyal çevresine yönlendirirler ki, bu da bir “savunma” çabasıdır aslında.

Vietnam savaşına katılan askerlerin Travma Sonrası Stres Bozukluğu üzerine çalışmalar yapan Amerikalı Psikiyatr Dr. John Grove, böylesi kişilerin, sürekli bir “alarm” halinde olduklarını, yaşadıkları güven kaybından dolayı tedirgin bir ruh hali ile “savunmacı” yaşam sürdüklerini ifade etmiştir. Tedavi edilmeyenlerin yüzde 80’i ise, yaşadıkları olayları tekrar tekrar hatırlamamak için madde bağımlısı olduklarını rapor etmiştir.

Yine, yapılan röportajlarda, bu durumda olan kişiler kendi duygu durumlarını, “İçimde engel olamadığım bir şiddet isteği var” diye tarif etmektedirler.

Ülkemiz, onurlu bir davranış sergileyerek, komşu ülkelerden gelen savaş mağdurlarına kucak açtı. Suriye’den, Irak’tan, İŞİD’den kaçanlar artık bizlerle birlikte yaşamaya başladılar. Komşumuz oldular. Sokakta çocuklarımızın oyun arkadaşı.

Ancak unutmamak gerek ki, komşularımız travmatik geçmişe sahipler. Onlara sadece ekmek, su ve deterjan temin etmek yetmez. Asıl ihtiyacı olan şey, sosyal yaşama yeniden entegre olmaları için psikolojik destektir. Bu insanlık borcumuzdur.

Yaşadıkları travmalar öyle yenilir yutulur cinsten de değil onların.

Onlar, gökten ne zaman düşeceği belli olmayan bombaların gerginliğini iliklerine kadar hissetmiş insanlar… Onlar, ağzına kurşun sıkılarak öldürülen komşularının hayatta kalma yalvarışlarını kulakları ile işitmiş insanlar…  Onlar, karısı ve kızını İŞİD’e kaptırıp yaşadıklarına bin pişman olarak ülkemize gelmiş insanlar…

Artık milyonları bulan ve ülkemizin her yerinde komşuluk ilişkileri başlattığımız bu kişilere, yaşadıkları travmalardan kurtulmaları için psikolojik destek sunulmaz ise, korkarım ki, bir süre sonra, kurbanının kimlerin olacağı belli olmayan ve hiç görmediğimiz türden cinnet olaylarının şahidi olacağız.

Yazarın 01 Eylül 2014 tarihli yazısıdır

Eğitim bireyi ya sersemleştirir, ya özgürleştirir

“Killi şist” nedir, hiç duydunuz mu?

Yabancı dilde değil, yazım yanlışı da yok, “killi şist” işte…

Bilemediniz mi…

Peki, “Kuvarist” nedir biliyor musunuz? Hani “Sedimanter” grupta yer alan kuvaristler..

Onu da mı bilemediniz?

Peki ya, metamorfik kayalardan olan “mikaşist” bir şey anlatıyor mu size?

Bu da mı tanıdık gelmedi?

Tanıdık gelmemesi normal, üzülmeyin. Zira bunlar,  güncel yaşamda karşılığı olmayan, belki bu yazıdan başka bir yerde de bir kez daha karşılaşmayacağınız “taş isimleri.” Evet, bunlar telaffuz etmesi zor, birer taş isimleri. Nereden çıktı derseniz bu taş isimlerinin, söyleyeyim, bu taş isimleri ülkemiz çocuklarına coğrafya dersinde öğretilmeye çalışılan konulardan biri.

Ben bir uzman olarak, 14-15 yaşındaki bir çocuğa hayatında hiç karşılaşmayacağı taş isimlerini öğretmenin onun eğitim yaşamına nasıl bir katkı sağlayacağını henüz anlayabilmiş değilim.

Üzülerek söylemek gerekirse, bu eğitim anlayışı ile de ne bilimde, ne de sanatta ilerleyebiliriz. Zira hem sanatçı hem de bilim insanı olacak özelliklerdeki çocuklara taş isimleri öğretmeye kalkarsanız ve “Çocuğunuz öğrenemiyor” diye bir de ebeveynine baskı kurarsanız, çocuklar hem kişiliğini hem de yeteneğini kaybeder.

Ülkemizin hâli işte bu…

Eğitim sistemimizde köklü bir yapılanma gerçekleştiremezsek, kendi çocuklarımızı eğitim ile sersemleştirmeye devam edeceğiz.

Bir de edebiyat konularına bakalım isterseniz…  Bakalım lise 2’nci sınıf çocukları edebiyatı neden sevmez, görelim.

Mesela, “sagu” hakkında konuşalım biraz.

Nedir sagu?

Sagu’yu şöyle tarif edeyim size. Eski Türklerde önemli bir kişinin ölümünden sonra düzenlenen cenaze törenine “yuğ töreni” denirdi. İşte bu törenlerde söylenen şiirlere de “sagu” adı verilmiştir. Sagular da “koşuklar” gibi “kopuz” eşliğinde söylenmiştir.

Anladınız mı meselenin önemini şimdi!

Neymiş, “Sagular, koşuklar gibi kopuz ile söylenirmiş.”

Kime öğretiyoruz bunu, 15 yaşında bir çocuğa.

Daha kendi mahallesinden kalkıp, başka bir mahalleye, araba çarpmadan gidebilecek ve kaybolmadan da geri gelebilecek beceriye sahip olmayan çocuğa “sagu” öğretmeye çalışırsan, tabii ki dünya sıralamasında sondan dördüncü olursun.

Alın elinize çocukların kitaplarını, bir göz atın içindeki bilgilere. Bir yandan dilinizin dahi dönmekte zorluk çektiği “Killi şist”i okuyun, diğer yandan çocuğunuzun gözlerine bakın. Böylesi anlamsız konularda ödev yapmak için kendini nasıl da zorladığını düşünün. Dersini yapmıyor diye kendi kendini yediğinizi… Ödevini yapmadı diye öğretmene karşı mahcup olduğunuzu…

Ben pedagog olmadan önce, başımıza neler gelmiş bilmiyordum.

Ama şimdi biliyorum. Görüyorum ki kendi çocuklarımızı eğitim yolu ile sersemleştiriyoruz.

Ülkemiz eğitim sisteminin özeti bu…

Dünyanın değişik ülkelerini geziyorum, eğitim sistemlerini inceliyorum, çocukları gözlemliyorum, hiçbir ülke kendi çocuklarına böyle davranmıyor. Eğitime bu kadar önem verdiği halde, eğitimi bu kadar eline yüzüne bulaştırmıyor.

Size tavsiyem, eğer çocuğunuza bir iyilik yapacaksanız, ya oturun onunla birlikte ders çalışın, ödevine yardım edin. Killi şist’i siz de öğrenin, saguları, yuğ törenlerini ezberleyin. Ya da, boş verin, ödevler yüzünden çocuğunuzla çatışmayı, gönlünü kırmayı. Bırakın öğrendiği kadarını öğrensin, öğrenemediği şeyler zaten ona çok bir kayıp yaşatmayacak güncel yaşamında.

Yeter ki, sınav zamanlarında sınavlarına hazırlansın yeter...

Yazarın 25 Ağustos 2014 tarihli yazısıdır

Eğiticinin eğitilmesi “iletişim becerisi” ile başlar

Bir eğiticinin en önemli özelliği nedir diye sorsalar, “sükûnetidir” diye cevap verirdim. Zira öğrenme, ancak sükûn halinde olursa derinlik kazanır.

Yoksa “pıtır pıtır” sağa sola koşturan, nefes nefese ders anlatan, elinde tuttuğu kitaplarından biri aşağı biri yukarı sarkmış olduğunu dahi fark etmeden öğrencisinin karşısına çıkan bir eğitici, çocuğa hitap edemez.

Sadece davranışta sükûnet değil, eğitici, öğrencisine hitap ederken de “sakin” olmalı, tane tane konuşmalı, arada bir durup, anlattıklarının anlaşılıp anlaşılmadığını gözlemledikten sonra anlatımlarına devam etmelidir. Yoksa eğitimci “iletişim engelli” gibi hızlı hızlı konuşuyor, kelimeleri yutuyor, ne anlatacağını bir süre sonra kendisi de unutuyorsa, böylesi bir eğitimcinin çocuğa vereceği şey ancak “kaygıdır.”

Bir gün bana sorsalar, sıradan bir meslek sahibi ile öğretmen arasındaki en belirgin fark nedir diye, “İletişim becerisidir” derdim. “Öğretmen, hitap etmesini bilen, mesleğini, sahip olduğu iletişim becerisi ile yücelten kişidir.”

Hitap, sadece öğrencisine değil, öğrencilerinin velileri ile de konuşmasını becerebilmelidir bir eğitimci. Okulda arkadaşı ile kavga etmiş bir öğrencisini, “Sizin oğlan bugün ortalığı birbirine kattı, gidince onunla anlayacağı şekilde konuşun, tamam mı?” diye annesine şikâyet ediyorsa… Ödevini yapmamış öğrencisinin velisine telefon açıp, “Çocuğunuz bugün yine…” diye başlayan cümleler kuruyorsa…  “Bizim çocuk neden düşük not aldı acaba?” diye merak eden veliyi, “Çünkü çocuğunuz hiç ders çalışmıyor da ondan” diye anne babayı çocuğa karşı kışkırtıyorsa, böylesi bir öğretmen sadece çocuğa değil o ailenin yapısına da zarar verir.

Birçok anne baba çocuğuna öğretmen tercihi yaparken, öğretmenin iletişim becerisine değil de, nasıl da “disiplinli” olduğuna bakıyor, kendi baş edemediği çocuğunun öğretmen tarafından “adam” edilmesinden hoşlanıyor. Çoğu defa okul önlerinde veliler kendi aralarında konuşurken parmak ucu ile gösterdiği öğretmen için, “Bu öğretmen çok da disiplinliymiş, bir haftada çocukları muma çeviriyormuş. Öğrenciler korka korka da olsa harıl-harıl ders çalışıyorlarmış… Çok uğraştım ama bizim çocuğu onun sınıfına aldıramadım. Sınıfına da hep torpilli öğrenciler geliyormuş…” diye konuşulan, şiddetin revaç bulduğu bir eğitim anlayışına göre benim yazdıklarım biraz lüks gelebilir belki, ama çocuk ruh sağlığını önemseyen anne babalar için bir öğretmenin çocukla iletişim becerisine sahip olması hayati derecede önemlidir.

Geçmiş zamanda bir öğretmenle öğrencinin iletişimine şahit oldum.

Çocuk, “Öğretmenim, ben…” diyor.

Öğretmen, “Sus… bir de konuşma karşımda.” diye azarlıyor.

Çocuk, “Ama öğretmenim…” diyor, öğretmen “Bak hâlâ konuşuyor. Kapa çeneni dedim sana.” diye aşağılayarak susturuyor öğrenciyi.

Canım sıkıldı…

Bir öğretmenin öğrencisini böyle aşağılamasını içime sindiremedim.

Ama asıl canımı sıkan şey, öğretmenin çocuğu aşağılayarak konuşması değil, bu konuşmanın öğretmenler odasında olması idi. Odadaki bir Allah’ın kulu, en azından bir bakış ile bir duruş ile küçük bir jest veya mimik ile de olsa rahatsızlığını göstermemesi idi…

İşte bundan dolayı, çocukla iletişim becerisi bir lüks olmaktan çıkmalı, eğiticilerin eğitilmesinin birinci başlığı haline getirilmeli.

Çocuk ile iletişim, gazetelerde haber olmalı… radyolarda program… Televizyonlarda siyasetten, ekonomiden, “dünya savaşlarından” daha öncelikli konuma yükselmeli ki, o toplum kendi geleceğini çocuk ile inşa edebilsin.

Yoksa “kapa çeneni” diyen eğiticilerin elinde çocuklar kişiliksizleşir de, kimse bu çocuk okuldan niye soğudu sorusunun cevabını bir türlü bulamaz.

Yazarın 18 Ağustos 2014 tarihli yazısıdır

Eğitimde reform, eğiticilerin eğitilmesi ile başlar

Önceki gün Twitter’da bir mesaj gördüm. Mesaj aynen şöyle:

"ÖSYM’nin son verilerine göre, YGS’de yaklaşık 900 bin öğrenci Fen, 420 bin kişi Matematik, 85 bin kişi Sosyal ve 5 bin kişi Türkçe sınavdan ‘sıfır’ çekti."

Okuyunca canım sıkıldı.

Zaten YGS’ye giren öğrenci sayısı 1 milyon 100 bin. 900 bini matematikten hiç soru çözemedi ise biz hangi eğitimden bahsediyoruz Allah aşkına!

Siz çocuğu alın, ilkokuldan liseye kadar 12 sene boyunca sabah akşam eğitin, 12. senenin sonunda 1 tane bile matematik sorusu çözemesin…

Kimse kusura bakmasın, suç çocuklarda değil, hem de hiç değil. Ülkemiz çocukları eğitim suçlusu değil, eğitim mağduru.

Gidip görüyorum, dünyanın değişik ülkelerinde eğitim sistemlerini inceliyorum. Çocukları gözlemliyorum.

Kimse bana "Türkiyeli çocukların ırka dayalı bir zekâ problemi olduğu için 12 sene eğitim aldığı hâlde yine de 1 tane dahi matematik sorusu çözemiyor" dedirtemez. Ülkemiz çocuklarının yaşadığı bu trajedi eğitim planlayıcılarının suçu.

Biliyorum bu konuda söylenmedik söz kalmadı, yazarı, çizeri, sosyoloğu, pedagoğu her yıl sınav sonuçları açıklandığında ""yahu yazık oluyor ülkemiz çocuklarına, eğitim sistemimiz hatalı"" diyor ama nafile…

Yine biliyorum benim buradaki satırlarım da kimsenin umurunda olmayacak, ama yurtdışındaki çocukların eğitimlerini gördükçe, Amerika’daki, Hollanda’daki, Danimarka’daki çocukların nasıl keyiflice eğitildiklerini izledikçe ülkemiz çocukları adına boğazım düğümleniyor, bir şeyler söylemek istiyorum.

Bir eğitim reformu için şu üç husus yeniden yapılandırılmalıdır:

1- Eğiticinin Eğitimi: Eğitimciler, göstermelik bir pedagojik formasyon ile değil, bir pedagog kadar çocuk ruh sağlığını bilecek donanıma eriştirilmelidir. Bu beş yıl mı sürer, Danimarka’daki gibi on yıl mı bilinmez, ama ilk hedef eğiticinin eğitilmesi olmalıdır. Düşünün, ülkemizde hâlâ, yazısı çirkin diye çocuğun defterini yırtıp çöpe atan eğiticiler var. Ya da ödevini yapmadı diye çocuğu teneffüse çıkartmayan, yaramazlık yaptı diye defterine on kere, yüz kere, bin kere ""özür dilerim öğretmenim"" diye yazdıran öğretmenler var. Veya yine düşünün, zaten hapishane koridoru gibi sesin yankı yaptığı koridorlarda çocukların koşmasına, cıvıldamasına tahammül edemeyip ""oğluuummmm"" diye bağıran, çocuğun arkasından tekme savuran eğiticiler varsa orada eğitim olur mu rica ederim siz söyleyin… Eğiticiler, çocuk psikolojisi konusunda eğitilmedikçe, hangi reformu yaparsanız yapın hiçbir şey değişmez.

2- Gerçekçi Müfredat: Acaba, eğitim planlayıcıları, tek tip bir müfredat ile bu kadar büyük bir ülkenin eğitim sistemini yönetebileceklerine kendileri inanıyor mu? Falanca tarihte filanca bölüme kadar konular bitmiş olacak denilirken, Hakkâri ile İstanbul’daki öğrencilerin aynı şartlar altında eğitim aldıklarını mı düşünüyorlar da tek tip müfredat uygulamakta ısrar ediyorlar? Hâlbuki modern eğitim sistemlerinde süreç değil, sonuç önemlidir. Örneğin, ilkokul üçüncü sınıfa kadar çocuk matematikte dört işlemi öğrenmeli diye hedef koyarsınız, okul bunu nasıl başaracak karışmazsınız. Sonuca erişmek için nasıl bir süreç işleyeceğini öğretmen karar vermelidir. Öğretmen, geniş bir zaman dilimi içinde kendi öğrencileri ile kimi zaman bahçede, kimi zaman parkta, her türlü ortamda öğrencilerine kendi planladığı dersleri anlatmalıdır. Eğiticinin işine çok karışmak, eğitimde kaos oluşturur.

3- Basamaklı Öğrenim: Ülkemiz eğitim sisteminde, ""spiral öğrenme"" yöntemi kullanılıyor. Yani öğrenci birinci sınıfta bir konu işliyor, konu enine boyuna tamamlanmadan bir sonraki konuya geçiliyor. Yarım kalan konu, zaten bir üst sınıfta yine tekrar edileceği için, döne döne her yıl benzer konularda öğrenciler bir kez daha, bir kez daha aynı konuyu tekrar ediyorlar. Böylece çok tekrar edildikçe daha iyi öğrenilir zannediliyor. Bir konu dört dörtlük öğrenilmeden bir sonraki konuya geçilirse, kişi kendini ""yetersiz"" hisseder. Tamamlayamadığı konu onun için ""öğrenemediği"" konuya dönüşür. Dön dolaş aynı şeyleri dinle, ama hiçbir zaman tam öğreneme… Hâlbuki bir önceki öğrenme tamamlanmadan bir sonraki konuya geçilmemelidir. Buna basamaklı öğrenme denir.

Amerika’yı tekrar keşfedelim demiyorum, izah ettiğim bu üç madde modern eğitim sisteminin üç sacayağıdır. Bu ayaklar yere sağlamca basmadan eğitimde reform yapamazsınız.

Bizden geçti biliyorum, zira bu reformlar, bugün başlanılsa bile en az on yıla ihtiyaç var... Ama olsun, ülkemiz çocuklarının içine düşürüldüğü bu trajedi bir gün son bulacaksa, on yıla da değer, yirmi yıla da...

Yazarın 11 Ağustos 2014 tarihli yazısıdır

Bonzai tehlikesi

Uyuşturucu kullanma yaşı 10’a kadar indi deniliyor ya hani, zannetmeyin ki bunlar ilgisiz ailelerin zaten sorunlu çocuklarıdır. Hayır, aksine, küçük yaşta uyuşturucu kullanmaya başlayan bu çocukların birçoğu kendi halinde mütevazı bir yaşam süren, ilgili ailelerin çocuklarından oluşuyor.

Zira uyuşturucu madde satıcıları bir süredir hedef edindikleri çocuk grubunu değiştirdiler. Artık sadece sorunlu çocuklarla değil, düzenli bir yaşam süren, mütevazı ailelerin çocukları ile de ilgileniyorlar.

Peki neden?

Bunun iki geçerli nedeni var:

Birincisi, ailesi ile sorunlu çocuklara uyuşturucu temin etmek satıcılar için bir riskti. Bu çocuklar, zaten kılık-kıyafet ve davranışları ile potansiyel suçlu gibi dikkat çektikleri için, polisin küçük bir kontrolü ile de madde bağımlısı oldukları ortaya çıkıyordu. Bu satıcıları zora sokuyordu. Hem müşterilerini çarçabuk kaybediyorlar hem de yakalanan her kişi kendilerini ele verecek potansiyel bir tehlike gibi duruyordu. Hâlbuki düzenli ailelerin çocukları daha az risk içeriyordu. Onların yakalanma tehlikesi zayıftı. Hatta öyle ki çocuğun ailesi, madde kullandığını fark etse bile, bu durumu dışa yansıtamıyor, itibar kaybı yaşamamak için suç duyurusunda bulunmuyordu.

İkinci sebep, düzenli aile çocuklarının internet kullanımındaki yetenekleri idi. Satıcılar, sokak aralarında, ellerinde torba ve her an yakalanma riski ile müşterilere satış yapmak yerine, bu çocuklara uyuşturucu maddeleri internet üzerinden çok kolay satabiliyordu.

Bundandır ki satıcılar yaşı kaç olursa olsun bütün çocukları potansiyel müşteri kabul edip bonzai haplarının satışını yaygınlaştırmaya çalışıyorlar.

Bonzai haplarının görünümü bütün çocukların ilgisini çekecek nitelikte hazırlanıyor. Renkli bir şeker görünümünde bu haplar, vanilya tadında. Üzerinde gülen yüzleri bile düşünmüşler. Fiyatı tam da bir çocuğun günlük harçlığı kadar, tanesi 2 TL.

İşte bundan dolayı, bonzai çocuklar arasında şekerli leblebi gibi hızla yayılıyor. Ne öğretmen fark ediyor ne de anne babalar. Hani sigaraya sarılan esrar gibi bir ot olsa, kokusundan anlarsınız. Ya da damardan verilen bir uyuşturucu olsa kollardaki delikler dikkatinizi çeker. Hâlbuki bu hapları çocuğun cebinde bulsanız bile onlara uyuşturucu hap diyemeyeceğiniz kadar masum görünümlüler.

Uzunca bir süre önce genç bir delikanlıyı getirmişti ailesi.

Son günlerdeki sinirli hallerine çözüm arıyorlardı çocuklarının.

Eli yüzü tertemiz, saçları güzelce taranmış, pırlanta gibi bir çocuktu, henüz 13’ünde.

Oturduk, konuştuk… Görünürde hiçbir sorun yoktu. Okul, eh işte… Arkadaşları ile arası, şöyle böyle... Anne babası sevecen, ilgili bir aile… İlk görüşmemizde herhangi bir problem göremedim. Öylece gittiler. İkinci görüşmeye geldiklerinde çocuğun siması değişmişti. Yüzü kararmış, kocaman iki tane sivilce çıkmıştı. Babası, “İşte böyle oluyor hocam sinirlenince” diye kulağıma fısıldadı. Üzüldüm, çünkü bu simayı tanıyordum, bu bir “bonzai” hap kullanıcısının simasıydı…

Sordum kendisine, “Nasıl başladın?” diye…

“Arkadaşım, falan” dedi… “Görünüşü şeker gibi olduğu için, kötü bir şey olacağını düşünmedim içtim ama artık bırakamıyorum.”

Anne babasının haberi yoktu çocuklarının bir hap kullanıcısı olduğundan.

Tedavisi en zor madde bağımlılığı bonzaidir.

O da sıradan bir tedavi değil, aylar süren psikiyatr ve nörolog gözetiminde yapılacak tedaviyi içerir.

Ülkem adına endişeliyim…

Çocukları hedef alan bu uyuşturucunun serbestçe internetten satılabilmesi, anne babaların böylesi hapları görseler dahi tanımayacak olması, tehlikenin büyüklüğünü gözler önüne seriyor…

Hükümet vakit kaybetmeden bu konuda bir eylem planı hazırlamaz, ciddi tedbirleri hayata geçirmezse, yarın geç olabilir. Zira bu gün 10 yaşındaki çocuklara kadar inmiş bu hapların kullanımının, yarın okullar açıldığında daha küçük yaşlardaki çocuklara inebileceğinin endişesini taşıyorum...

Yazarın 21 Temmuz 2014 tarihli yazısıdır

Duyarsız bir kalbin acısını en yakınları çeker

İnsanı insan yapan özellik, “duyma”sıdır.

Duyma, kulağın işitmesi değil, kalbin sızlayabilmesi hâlidir.

İnsan duyabildiği kadar insan, duyabildiği kadar anne, baba, eş ve dosttur. Duyamadığı kadar zarar verici…

Bütün acı çektiriciler, duyarsızlardır. Sorsalar, “Çocuk eğitiminde bir anne babanın en dikkat edeceği şey nedir?” diye, hiç tereddüt etmeden, “Çocuğun duyarlılığının korunması çabasıdır.” derdim.

Zira nerede bir genç gördümse anne-babasına kapıları çarpan, el kaldırıp duvarlara iten, o gençleri duyarsız da gördüm.

Hiçbir anne-baba çocuklarının o masum yüzlerine yakıştıramaz bir gün kendilerine canavar kesileceğini, kendi kardeşi ile yaka paça olabileceğini ve belki de kendi eşine, çocuklarına yaşamı dar edeceğini. Ama bana yine sorsalar, “Günümüz insanının en belirgin hastalığı nedir?” diye, yine hiç tereddüt etmeden “duyarsızlıktır” derdim.

Hiçbir anne-baba duyarsız bir çocuk yetiştirmek istemez, ama gel gör ki içinde bulunduğumuz yaşam el birliği etmişçesine çocukları duyarsızlık kuyusuna itiyor, bir daha kolay kolay çıkamazcasına…

Geçen hafta, bayramın son gününde, tek başıma oturdum bir çay bahçesine, su sesi ile kendimi dinliyordum. Yan masada dört genç, gülüşleri, esprileri ile yaşama sevinci dolu dolu sohbet ediyorlardı. Ellerinde akıllı telefonlar, sosyal medyada gündem takip ediyor, birbirleri ile şakalaşıyorlardı.

Bir ara içlerinden biri “La şu çocuğa bak… Kafası parçalanmış.” diyerek (sanırım) savaşta katledilmiş bir çocuğun resmini gösterdi…

Diğerleri uzandı, onun gösterdiği resme baktılar. “Bu ne la!” dedi biri. Bir diğeri “Bunda ne var la! Ben bi tane gördüm, ağızında bomba patlatmışlar, beynin yarısı var yarısı yoktu.” dedi.

Su sesi mu sesi kalmadı kulaklarımda… Boğazıma bir el sarıldı, boğmaya başladı sanki beni… Kalkasım geldi… Sokak sokak deli gibi koşasım geldi…

Dudaklarımı ısırdım… Kalkamadım, kalakaldım…

Garson geldi, dondurma siparişi verdi gençler…

Biraz sonra, birileri daha geldi masaya, espriler, gülmeler, şakalar kırdı geçirdi ortalığı…

Keyif düşmanı değilim ki gençlerin gülmelerini eleştireyim… Aksine, sıcacık yüzlerine ne de güzel yakışıyor tebessümler, sohbetler…

Benim korktuğum şey, gençlerin parçalanmış bir bebek cesedini gördükten sonra dondurma siparişi verebilecek kadar duyma özelliklerini kaybetmiş olmalarıydı… İrkildim birden…

Zira ölümü duyanın iştahı kesilir… Çocuk ölümünü duyanın başı ağrır… Parçalanmış bir çocuğun ölüm hikâyesini okuyanın içi daralır…

Bir masum çocuğun ölü bedenini izlemek insanlarda ne iç daralması, ne baş ağrısı, ne de iştah kesilmesine yol açmıyorsa, korktum birden…

Birkaç duyarlı insan kalsın isterdim şu dünyada, dostça yaşamak için… Ama görüyorum ki buna izin verilmiyor… İnsanlar insanları duyarsızlaştırmak için ellerinden geleni yapıyor. Medya filtresiz, siyaset ayarsız, ağızlar hakaret dolu, görsellerden irin akıyor… Ve insan, acı eşiği yükseldikçe duyarsızlaşıyor.

Kendimi geçtim, ama çocuklar adına endişeliyim. Duyarsızca yetişen nesil, birbirini yer bitirir. Eşini yer, dostunu yer, oturur kendi çocuğunu yer de acısını duymaz…

Ne yapalım peki? Ben çözümü, çocukların kalplerinin ancak taşıyabileceği kadar acı ile temas ettirmekte buldum. Televizyonlarda parçalanmış cesetleri seyrettirmekte, siyasetin nefret söylemleri ile kalplerini taşlaştırmakta değil.

Çocuklara azıcık acıyorsanız, onların kalplerini taşıyamayacakları kadar acı, kin, nefret, öfke ile tanıştırıp duyma eşiğini yükseltmeyin…

Duyarsızlaşmış bir kalp önce en yakınlarına acı çektirir, unutmayın...

Yazarın 04 Ağustos 2014 tarihli yazısıdır

Utanırsan çocuğunun çocuksu davranışından

Çocuk davranışlarının motivasyonu içseldir. Yetişkin davranışları ise genelde dış motivasyonlara dayanır. Bundandır ki, birçok ebeveyn çocukları ile sürekli bir çatışma içinde hissederler kendilerini, ‘bak herkes sana bakıyor....’ ya da ‘misafirlikte beni rezil etme, önündeki tabaktan ye...’ veya ‘yemek yerken şapur şupur yeme, seni görenler de anne babası hiç yemek yedirmiyor zannedecekler’ sözlerini neredeyse işitmemiş çocuk yoktur toplumumuzda.

Çocuğun, bir misafirlik ortamında da olsa, içsel bir eğilimle, canının çektiği yiyeceğe uzanmak istemesi gayet normal bir çocuk davranışı olduğu hâlde, ebeveynlerin o andaki önceliği genellikle çocuğunun canının çektiği yiyeceğe çocuğunu eriştirmek yerine, ‘şimdi bu çocuğu görenler benim hakkımda ne düşünür’ olduğundan dolayı, onu ikaz etmek, engellemek, kimse fark etmeden çimdiklemek yanlış bir ebeveyn tutumudur...

Çocuğu kalabalık içinde küçük düşürmek, uyarmak, sosyal fobiye zemin hazırlar... Çocuğun yanlış davranışları onu ‘sosyal ortamlarda’ mahcup ederek değil, ‘aile içinde’ birebir zamanlarda konuşarak, ‘empatik drama oyunları’ oynanarak düzeltilir...

Kendisi de çevreden çok etkilenen, birisi çocuğunu ikaz edecek diye kaygılanan ebeveynler, çocukları büyüyünceye ve davranış eğitimlerini tamamlayıncaya kadar çocuğa tahammül gösterebilen kişilerle görüşmeyi tercih etmelidir... Çocuğa tahammülsüz, eşyayı çocuktan daha çok önemseyen yetişkinlerin bulunduğu ortamlarda çocuk yetiştirmek çocuğun ebeveyni tarafından zarara uğratılma riskini de beraberinde getirir.

Engellenmiş, sosyal ortamlarda mahcup edilmiş, sürekli denetlenmekten kendi gibi olmayı başaramamış çocuklarda ‘çocuksu cıvıltıyı’ bulmak zordur. Onlar genelde, kenarda bir yerde oturmayı, ses çıkartmamayı, gülmemeyi, hoplamamayı, yemek masasında canının çektiği yiyeceği tatmak yerine önüne konulan ve belki de kendisinin damak tadına uygun olmayan bir yiyeceği zorlana zorlana yutmayı öğrenmişlerdir. Aksi takdirde, ebeveynlerinin nasıl da hışmına uğrayacaklarının tecrübelerini barındırır birçoğu zaten...

Bütün bunları neden söylüyorum?

Çünkü Ramazan geldi...

Misafirlikler başladı... İftar davetlerine çocuklar da gidip geliyor, iftar telaşını onlar da yaşıyorlar...

Evine misafir davet eden bir aile, misafirlerini ağırlama telaşı ile kendi çocuğunu unutuyor... Misafirliğe giden anne babalar ise gözleri ile çocuklarına gardiyanlık yapıyor, sürekli ‘dokunma, yapma, gel buraya’ diye sinir bozucu ikazlar içine giriyorlar...

16 yaşındaki bir kız çocuğunun annesi ile görüştüm önceki gün. ‘Hocam, kızım bir süredir artık bizimle olmaktan hiç hoşlanmıyor. Gittiğimiz yerlere gelmek yerine evde oturmayı tercih ediyor. Babası da bu duruma kızıyor, sinirleniyor, bazen aşırı tepki veriyor ama ne yaptıksa laf dinletemedik.” diye yakınmıştı...

Çocukla konuştum, işte şu yukarıda anlattığım ve hepimizin çocukluğuna da tanıklık eden olayları anlattı “İstemiyorum ya onlarla gitmek!” diyerek.

Belki bu çocuk 16 yaşında ve ‘İstemiyorum artık’ diye tepkisini ortaya koyabiliyor, ya küçükler? Henüz çocuksu cıvıltılarını kaybetmemiş olan 7 yaşındakiler, 10 yaşındakiler... Anne babasının oruç tutması ile telaşlanıp kendi de oruç tutmaya yeltenenler, becerenler, beceremeyenler... Misafir sofralarında iftar ederken açlıktan elleri ayakları birbirine dolaşıp ne yiyeceğini, hangi yiyeceğe saldıracağını şaşıran çocuklar...

Çocuklarınızı böyle görürseniz, utanmayın, sıkılmayın. ‘Sen ne biçim çocuksun beni mahcup ettin misafirlikte!’ diye söylenmeyin... Çocuk budur zira... Çünkü o, acıkınca yemek, susayınca içmek ister... Çok acıkmışsa hızlı yer, çok susamışsa üstlerine döke döke içer... Bunda ne ayıp vardır, ne utanç...

Eğer utanırsan çocuğunun çocuksu davranışlarından, sıkılır o da bir gün seninle birlikte var olmaktan...

Yazarın 07 Temmuz 2014 tarihli yazısıdır.

Eğitimde çocuğa saygı

Türkiye’ye yeni geldiğim sıralardı...

Okullarda gördüğüm eğitim yanlışları çok zoruma gidiyordu...

Öğretmen-öğrenci ilişkilerindeki nezaketsizliğin çocukların kişilik gelişimine ne kadar zarar verdiğini görüyor, üzülüyor, düzeltmek için oldukça çok çaba sarf ediyordum...

Bir keresinde, bir öğretmenin öğrencisine sert bir ses tonu ile “Kızım bana bak!” diye seslendiğini duymuştum koridorda...

Şaşırmıştım...

Zannetmiştim ki buyurgan bir ses tonu ile kendisine ‘kızım’ hitap edilen öğrenci rahatsız olacak ve öğretmenine “Benim adım ‘falandır’ hocam. İsterseniz  bana ismimle hitap edebilirsiniz.” diyecek... Ama yanılmıştım... Ne öğrenci bu hitaptan rahatsız oldu ne de o öğretmen koridordaki büyüklük tutkunluğu ile öğrencilere bağırtısına son verdi...

Şimdilerde o günlerdeki şaşkınlıklarımı hatırlıyor, kendi hâlime tebessüm ediyorum...

Sanırım artık ülkemizde çocukların eğitim adına ‘kişilik gelişimlerinin’ nasıl da zarara uğratıldığına eskisi kadar şaşırmıyorum, şaşıramıyorum...  Belki duyarlılığımı kaybetmedim ama artık bir şeylerin öyle hemen birden değiştirilebileceğine olan inancım kalmadı... Çocuğa saygılı bir eğitim sisteminin oluşumu çok zaman alacak... Ve bunu ben göremeyeceğim diye üzülüyorum...

Bu üzüntüm, yurtdışına her çıkışımda biraz daha derinleşiyor...

Yaklaşık 16 yıl Avrupa’da yaşadım... Oradaki eğitim sistemlerini yakından görme fırsatım oldu, bu tecrübelerin üzerine şimdilerde bir de Amerika’da eğitim alma ve gözlem yapma fırsatı edindim.... Amerikalı çocukları seyrediyorum okullarında... Onların adına mutlu oluyor, kendi çocuklarımız adına üzülüyorum...

Amerika’daki okullar kapanmadan önce bahçede öğrencisi ile konuşan bir öğretmen gördüm... Öğretmen, ‘oğlum’ diye seslenmiyordu öğrencisine, ismi ile hitap ediyordu. Hem de isminin yanına ‘bey’ ilave ederek, “Ahmet Bey, bakar mısınız lütfen.”

Böylesi bir hitabı kendi ülkemizde görsek, güleriz herhâlde bu öğretmene... Ve sanırım “Uzaydan mı gelmiş ne bu öğretmen!” deriz alaylı bir ifade ile...

Ama itiraf etmeliyim ki bir öğretmenin ağzına ne güzel yakışıyordu öğrencisine saygınca hitap etmesi ve öğrencisinin de onu saygıdeğer bir ciddiyetle dinlemesi...

Chicago yakınlarında bir öğretim görevlisi dostumla karşılaştım geçenlerde. Kendisi Türkiye’den Amerika’ya geçici görevle gelmiş... Bir yıldır burada yaşıyor ailesiyle...  Çocuklarından biri buradaki devlet okulunda öğrenci.... Oğlunun okul yaşamında edindiği tecrübeleri paylaştı: “Oğlumun öğretmeni, ona öylesine değer veriyor ki oldukça mutluyuz... Bir gün telefon açıp bana bir soru sordu... ‘Önümüzdeki hafta çocuklar okulda cinsel eğitim dersleri alacaklar. Eğer siz bu konuda farklı düşünüyorsanız bu derslere çocuğunuzun katılmama özgürlüğü var. Bana vaktinde bildirirseniz, ona ayrıca etkinlikler oluşturayım.’ dedi.”

Hâlbuki ülkemizde 6. sınıfta çocuklara ‘üreme’ dersinin içinde cinsel eğitim veriliyor, ne anne babadan izin alınıyor ne de kimseye haber veriliyor...

Dün New York’ta bir öğretmen arkadaşla görüştüm. “Hocam, Amerikalı ailelerin birinci önceliği çocuklarının eğitimidir.” dedi ve devam etti: “Çocuklarının eğitimi için anne babalar iyi okulların bulunduğu bölgelere yüksek kira bedeli ödemeyi göz alarak taşınırlar... Kendi çocuğunun okul aile birliğinde görev alabilmek için seçim kampanyaları düzenlerler, seçildikleri takdirde okulda kalite adına neler yapacaklarını ciddi ciddi anlatırlar... Okul aile birlikleri okulun her şeyidir. Örneğin, öğretmenleri onlar işe alır, öğretmenlerin, çocuklarla başarısız ilişkilerinde işlerine okul aile birlikleri son verir... Başarılı bir öğretmeni de kendi çocuklarının okullarına transfer edebilmek için çok çaba harcalar.”

Bütün bunlar olmayacak şeyler değil biliyorum ama bir toplumda çocuğa saygınlık ülke gündeminde yoksa o toplumun eğitiminde çocuğa saygınlık oluşması oldukça zordur.

Yazarın 30 Haziran 2014 tarihli yazısıdır.

Karne ve Çocuklar

Eğitim, çocuk ile ebeveyn arasındaki bağları koparmamalı.

Bu satırları Indianapolis’ten yazıyorum.

Indianapolis, Amerika’da bir şehir. Yoğun Türkiye gündeminden sıyrılıp biraz nefes almak için geldiğim bu şehirde, aynı zamanda bir terapi eğitimi alıyorum: Bağlanma Terapisi.

Bağlanma konusuna Amerika’da verilen önemi gördüğümde, oldukça şaşırdım. Zira çok değil, bundan bir önceki nesil ebeveynler, çocuğu kendilerine bağlama değil, çocuktan bir an önce ayrılmayı marifet zannediyorlardı. Bireysel çocuk yetiştirme adına kurulmuş bu pedagojik yöntemin fikir babası da Amerika ve Avrupa idi.

Artık bugün bireysel yaşam tarzını benimsemiş çocukların ebeveynleri için büyük hayal kırıklığı olduğunu gözlemliyoruz.

Eğitimcimiz bayan Gloria, bir uzman olarak itirafta bulundu: “Biz, daha önceleri anne babalara ‘çocuklarınıza fazla yakın durmayın, onları kucağınıza almayın, uyurken yanınızda yatırmayın, aksi hâlde çocuğunuz size bağımlı olur’ diye telkinlerde bulunuyorduk. Ancak daha sonra yapılan bilimsel çalışmalar gösterdi ki bağımlılık kazanmasın diye ebeveyninden uzak tutulan çocuklarda dikkat eksikliği, hiperaktivite, agresiflik, tepkisellik ortaya çıkıyor.”

İşte bu sorunu fark eden “sosyal gelişmiş ülkeler” artık bireysel çocuk yetiştirmek yerine, güvenli bağlanmış çocuk yetiştirme üzerinde önemle duruyorlar.

Biz artık biliyoruz ki kişilik gelişiminin en özel halkasını çocuğun ebeveyni ile kurduğu “güvenli bağlanması” oluşturuyor. Bu öylesi güçlü bir halka ki varlığı kişiyi ruhen güçlü kılarken, yokluğu anormal davranışlara sebebiyet veriyor.

Eğitim sırasında videolar izledik.

Mesela, 2 yaşlarında bir çocuğun yeme sorunu vardı izlediğimiz videoların birinde. Annesinin onca ısrarına rağmen yemeği reddeden, yediği bir parça yemeği de dili ile dışarı iten bir çocuk. Aslında çocuk bu davranışı ile ağızındaki yemeği değil, kendisine bağ kuramayan anneyi reddediyordu. Amerikalı anne çaresizdi. Çocuğuna yeterince besin verilmezse, tıbbi yöntemlere başvurulabilirdi ki bu da anneyi oldukça üzerdi.

Sonunda bir uzman yardımı almak zorunda kaldı. Aldığı psikolojik destek sayesinde çocuğu ile “yeniden bağlanmaya” başladı. Çocuğu ile yeniden bağlanan bu anne, hem kendisi doyasıya annelik duygularını yaşamaya başladı hem de çocuğu artık yemekleri reddetmeyi bıraktı.

Peki, bir annenin çocuğuna bağlanamamasının en temel sebebi nedir diye baktığımızda, ilk karşımıza çıkan şeyin o annenin de kendi çocukluk döneminde annesine bağlanamamış olduğunu görüyoruz. Kendi annesinden baskı, zorlama, aşağılama, suçlama, mahcup etme gibi davranışlar gören kız çocuklarının büyüyüp yetişkin olduklarında, kendi çocuklarına bağlanmakta sorun yaşadıklarını görüyoruz.

İkinci sebep ise ebeveynin “iyi çocuk yetiştirme” kaygısı, özellikle eğitimde…

Çocuk, dersini yapmadıkça çatılan kaşlarla, konu komşuda biraz yaramazlık yaptığında etinin çimdiklenmesi ile, odasını toplamadı diye bağırış çağrış ile yetiştiriliyorsa, böylesi bir çocuktan ebeveynine güvenli bağlanmasını beklemek çok da akıllıca bir bekleyiş değildir.

Bütün bunları neden söylüyorum? Çünkü bu hafta karne haftası ve tam da bu hafta çocuk kalplerinin en çok kırıldığı hafta…

Düşük notların sadece çocuğa mal edildiği bir ülkede yaşıyoruz.

Hâlbuki karne notları sadece çocuğa ait değildir. O notların içerisinde öğretmenin öğretmenlik yeteneği de var, ebeveyninin çocuğu ile ne kadar ilgilendiğinin sonucu da var. Akıllı bir ebeveyn çocuğu ile bağlanmalarına zarar verebilecek karneyi çok da önemsemez.

Önemseyeceği şey, çocuğunun ruh sağlığıdır.

Yazarın 16 Haziran 2014 tarihli yazısıdır.

Canım Yanıyor

"Öğrencilik yıllarımda çocuğa karşı duyarlı bir hocamız, çocuğun duygu dünyasına ait ince ayrıntılardan bahsediyordu.

Çocuğun kalbinin çok küçük olduğunu söylemişti tebessüm ederek.

""İşte şu kadar"" diye iki parmağının aralığını gösterdi, güldü sonra.

""Küçük kalbi heyecanlandığında çok çırpınır çocuğun"" demişti.

""Yetişkinler yere düşünce güler ama çocuk düşünce ağlar"" dedi.

""Ağlayınca geçmez belki dizinin acısı ama annesi onun ağlama sesini duyup geldiğinde susar çocuk"" dedi, şefkatle tebessüm ederek.

""Karanlıktan korkar mesela çocuk"" dedi, ""Korktuğunda ileri yürüyemezler onlar. Anne diye kaçar hemen oradan.""

Sonra bir aralık durdu…

""Çocuk korkunca ağlar"" dedi. Gözleri doldu.

Sesi boğuklaştı…

Kendini toparlamak için birkaç adım attı, tekrar konuşmayı denedi, beceremedi…

Hafif öksürükle boğazını temizledi. ""Çocuk"" dedi, konuşamadı…

""Sonraki ders buluşalım arkadaşlar"" diyerek dersi bitirdi.

Koridorda hızlı hızlı yürürken ağlıyordu. Kimsenin umurunda değildi belki ama ben bakakaldım.

Fırsat bulduğum bir gün ""Neydi sizi o gün konuşamaz hâle getiren şey?"" diye sordum. ""Bilmem, birden duygusallaştım, boş ver"" dedi.

Israr edince, anlatmaya başladı: ""O gün ben, çocuğun duygu dünyasının ince ayrıntılarından bahsederken ‘Çocuk korkunca ağlar’ demiştim. Aklıma Brezilya’daki çocuklar geldi. 1990’lı yıllarda Brezilya’da sokak çocukları artıyordu. Hükümet pedagojik yetersizdi, ne yapacağını da bilmiyordu. Çocuklar konusu hükümete itibar kaybettiriyordu. Sonra ne oldu bilinmez, Brezilya’da 3 binin üzerinde sokak çocuğu birden ortadan kayboldu. Sonradan bütün dünya öğrendi ki bu çocuklar başlarına kurşun sıkılarak öldürülmüştü. Başına silah dayanan bir çocuğun korkusu içime dokundu. Ağlamışlardır belki vurulurken. Çünkü çocuklar korktuklarında ağlarlar.""

İçim bir hoş oldu Brezilyalı çocukların hikâyesini dinlediğimde.

Yine içim bir tuhaf olmuştu Bosna savaşı anılarını okurken. Binayı askerler sarmış… Aşağı kattan yukarı doğru askerler kapıları kırarak içeri giriyor, evdeki herkesi kurşun yağmuruna tutuyorlardı… Üst katta annesi ile koltuğun arkasına saklanan bir çocuk, korkuyor ama ağlamıyordu. Silah sesleri yaklaştığında annesine döndü, sordu: ""Anne, askerler çocukların canı acımasın diye küçük kurşun sıkıyorlar değil mi?""

Bilmiyorum o çocuğun kurşun neresine gelmiş, canı yanmış mıdır ama benim canım o günden beri çok yanıyor.

Bir annenin, kendi çocuğunun kurşunlara hedef olması ihtimalinin çıldırtıcılığını içimde duyuyorum, canım yanıyor…

Diyarbakır’da çocukları kaçırılan bir annenin ""Benim çocuğum karanlıktan korkar, n’olur onu getirin!"" deyişini duyuyorum, canım yanıyor…

Ülkemde silahla kaçırılan çocuklara karşı devletin ""âcizliğini"" görüyorum, canım yanıyor…

Bütün bunlar olurken, ölü sessizliğine bürünmüş entelektüelleri, UNICEF’i, BM Çocuk Hakları İzleme Komitesi gibi kurumları harekete geçirmeyen yetkilileri düşünüyorum, canım yanıyor…

Bilemiyorum bizim ülkemizin çocukları mı acaba değersiz, herkes topu birbirine atıyor, kimse sesini gürce çıkarmıyor.

Şaşkınım… Bu ülkenin bir pedagogu olarak şaşkınım, çocuğu kaçırılmış anne babalar kadar şaşkınım…

Ben, ""Çocuğa kaşlarınızı dahi çatmanız onların duygu dünyasını zarara uğratır"" derken, artık kendimi bir uzaylı gibi hissediyor, belki de bu ülkeye fazlayım diye düşünüyorum. Canım yanıyor...

 

Dikkat dağınıklığı bir rahatsızlık mı, yetişkin baskısından bir kaçış mı?

"Psikolojide insanın üç dünyası vardır: Gerçek, hayal ve rüya…Gerçek yaşam, içinde bulunduğumuz, eşya ile direkt etkileşim kurabildiğimiz, ""sürekliliği kesintiye uğramadan"" ölünceye kadar devam edecek olan yaşamdır.

İnsanın başına ne gelirse, bu yaşam içinde gelir… Ümitler, korkular, nefretler, travmalar, psikolojik sıkıntılar hep bu yaşama aittir…

Rüya, insanın uyku sırasında eriştiği, sürekliliği olmayan, ""zaman akışı kuralsız"", bazen gerçek yaşam ile uyumlu, bazen taban tabana zıt bir başka yaşam alanıdır.

Hayal ise insanın uyanık olduğu sırada, ""farkına varmadan"" gerçek yaşamdan sıyrılıp çıkması, bilmedik bir âlemde ""oyalanıp"" tekrar gerçek yaşama dönmesidir. Yetişkinlerde ""dalgınlık"" veya günümüz çocuklarında sıkça kullanılan etiket ismi ile ""dikkat dağınıklığı"" denilen yaşam alanı işte burasıdır.

Eğer hayal ve rüyalar olmasaydı, yeryüzündeki bütün insanlar akıl hastası olurdu. Zira bu âlemler insanların ruhsal tedavi gördüğü bakım merkezleridir. Ne zaman ki gerçek yaşam insanı bunaltmaya, boğmaya başlarsa bu âlemlerin kapısı açılır, kişi orada biraz dinlenir, demlenir, rahatlar, sonra gerçek yaşama döner…

Gerçek yaşamdan ""dalgınlık"" hâli ile kaçan kişilerin en belirgin özelliği, sabit bir yere kilitlenmiş bakışlarıdır. Böylesi kişiler, fiziklerini gerçek yaşamda tuttukları için, çevre ile ""yarı iletişim"" içindedirler. Soru sorsanız, genellikle ""Hııı… evet… hmmm"" diye cevap verirler… Bu cevaplardaki gerçek anlam ""evet"" değil, ""ruhum dinlenmeye çekildi, beni meşgul etme""dir.

Kişinin zaman zaman hayal âlemine girip, dinlenip çıkması gayet normaldir. Normal olmayan ise kişinin bu davranışı alışkanlık hâline getirmesi veya çevresindeki kişilerin onu sürekli baskı ve zorlamalar altında tutarak gerçek yaşamdan kaçmaya mecbur bırakmasıdır.

Bu durum, çocuklarda daha belirgindir.

Çocuklar kendilerini yeterince koruyamadıkları için, ""baskın ortamlardan"" sıklıkla kaçar, üzerindeki baskılardan kurtulmaya çalışır, hayal dünyasına saklanırlar, orada biraz oyalanır, dinlenirler, tehlike geçtikten sonra tekrar gerçek yaşama dönerler.

Çocuğu bunaltan şey sadece baskın yetişkin karakteri değil, içinde bulunulan ortam da onun gerçek yaşamdan kaçmasına sebep olur.

Örneğin, kavga eden anne babanın yanında çocuk benliğinde duyduğu acıdan kurtulmak için kenarda bir yerde oyun oynamaya başlar. Aslında o sırada çocuk oyuncakları vasıtası ile gerçek yaşamı terk etmiş, hayal dünyasına sığınmış bir hâldedir.

Ya da uygun olmayan eğitim ortamlarında da yine çocukların gerçek yaşamdan çıkmak, hayallere sığınmak zorunda kaldıklarını gözlemliyoruz.

Öğrencisine erişememiş öğretmenlerin sınıfındaki çocuklarda çocuklar derse karşı ilgisizdir. Böylesi ortamdaki çocuklarda sürekli konuşma, yerinden kalkıp sınıfta gezinme, pencere dışını seyretme, sabit bir yere bakıp dalma davranışları gözlemlenir. Burada sorun çocuğun eğitime olan ilgisizliği değil, kendisine hitap etmeyen eğitim ortamıdır.

Çocuğun içinde bulunduğu ortam analiz edilmeden ""dikkat dağınıklığı var"" diyerek hasta muamelesi yapmak, doğru bir pedagojik yaklaşım değildir.

Çocukların bir barınağı olan hayal dünyası aynı zamanda onların gerçek yaşamda birçok işleri aksatmasına ve unutkanlık yaşamlarına da sebep olur…

Aslında unutkanlık zannedilen böylesi durumlar, çocuğun fizik olarak gerçek yaşamda olduğu hâlde, ruhen hayal âleminde olmasından başka bir şey değildir. Siz her ne kadar çocuk ile gerçek yaşamda iletişime geçtiğinizi düşünseniz de, çocuk o sırada hayal âleminde ""dinlenmektedir."" Böylesi çocuklar, okula ceketle gider, gömlekle dönerler… Kalemlerini çekmeceye koyar, çantasında ararlar… Ders yapmak için masa başına oturur, su içmek için girdiği mutfakta annesi ile sohbet etmeye koyulurlar…

Günümüz çocuklarında sıklıkla görülen bu sorunun çözümü, çocuğa hemen ""dikkat dağınıklığı var"" diye kolaycılığa kaçmak değil, çocuğun gerçek yaşamda kalış süresini uzatmak için, baskı ve zorlamalardan uzak durmak, dünya yaşamını çocuksu ruhu ile yaşayabileceği yaşam alanı sunmaktır.

Yazarın 09 Haziran 2014 tarihli yazısıdır

Çocuk İnsanı iyi eder

"Orta yaşlarda bir çift boşanmak üzereyken yanıma geldi. Uzun uzun konuştuk. Evliliği neden beceremediklerini sordum.

Kadın, eşinin kendisini ihmal ettiğini düşünüyordu… Eve geç geldiğinden, geldikten sonra da ya televizyon ya da telefonla vakit geçirdiğinden yakınıyordu…

İçini döktü. Eşi, on yıllık evliliklerinde bir gün bile çiçek hediye etmemişti mesela kendisine… Kötü bir koca değildi belki, ama ""İlgisizliği tüketti beni"" dedi… Ağlarken ""Kendimi eşimin yanında değerli hissetmiyorum."" dedi…

Trajikti aslında, zira kişinin değeri, bir başkasının ona sunduğu kadar değil, kendinde hissettiği kadardı… Bunu bilmezlik, dinmek bilmez bir ihtiyacı oluştururdu insanda… Farkında değildi hanımefendi, bundandır ki eşine kızgındı…

Beyefendi ile konuştum. O tükenmişti. ""Daha ne yapayım bilemiyorum."" dedi, sustu…

""Eşimin isteklerine karşılık veremiyorum, bıktırdı sonunda, ben de kapattım kendimi galiba."" dedi…

Sordum: ""Ne istiyor ki eşiniz?""

""Sabah-akşam onu sevdiğimi söyleyeyim, çiçekler alıp sürprizler yapayım, akşam yemeğini loş ışıkta romantik ortamda yiyelim… Ne bileyim işte… Bunaldım hocam.""

Devam etti: ""Telefon ettiğinde cevap veremezsem akşama yüzünün asılıp düşeceğini çok iyi biliyorum… Bunlar geriyor beni… Ya da eve geldiğimde, yorgun argın bile olsam, onunla sohbet etmezsem birden sinirlice kalkıp yanımdan gidiyor… Daraldım artık…""

Biraz durdu, sonra devam etti: ""Ev işlerinde ondan bir beklentim de yok, ister ev dağınık olsun ister yer yerinden oynasın, yeter ki eşimin suratı asık olmasın, gülsün cıvıldasın… Çocuklarla da arası iyi değil, hep bir bağırtı çağırtı… Çocuklar incinmesin diye araya ben giriyorum hep… Bıktım artık…""

Aslında karşımda birbirini seven, fakat çocukluk döneminde giderilmemiş ihtiyaçlarının peşine şimdilerde düşmüş, duygusal yoksunluklar içinde çırpınan iki yetişkin vardı… Giderildiği halde dindiremedikleri ihtiyaçlarının karmaşasını yaşıyorlardı…

Bazı ihtiyaçlar vardır ki çocukluk döneminde giderildiyse yetişkinlik dönemi ""dingin"" geçer...

Çocukluk döneminde giderilmemiş ihtiyaçlar, yetişkinlikte giderilse de dindirilemez…

Örneğin, baba yoksunluğu ile çocukluğunu geçirmiş bir kız çocuğu, yetişkin olduğunda eşi ile doyumsamakta zorluk çeker… İçinde inceden inceye bir derin ihtiyaç kendini hissettirir de hissettirir… Bu sızı, kimi zaman aslında eşinin ona bir çiçek aldığında dinecekmiş gibi yanılgıya düşürür, onun için kızar eşine, kimi zaman romantik bir ortamda mum ışığında yemek yemekle dinecek gibi gelir…

Hâlbuki çocukluk döneminde ""baba ihmali sızısı"" kolay dinmez…

Ya da anne yoksunluğunu yaşamış bir erkek çocuk da eşi ile doyumsamakta zorluk çeker… Böylesi erkekler eşinden gelecek sevgi gösterilerine kapalıdır, romantik teklifleri, cilveleşmeleri ""gereksizlik, yılışıklık"" gibi algılarlar… Eşi, kendisine erişmeye çalıştıkça, o, daha da kapanır, duygularını gizler, duyarsızlaştırır kendisini… Aslında bu tepki, eşine karşı değil, ""çok çabaladığı ve fakat bir türlü bağlanamadığı annesini, içinde yeniden duymamak için bir korunma çabasıdır…""

Anlattım bunları bu aileye… Sordular: ""Peki ne yapacağız, var mı bunun psikolojik bir çaresi?""

""Çocuk insanı iyi eder."" dedim… ""Nasıl?"" dediler, anlattım…

""Bırakın âlemi, dünyayı, her şeyi… Bir kuluçkaya yatar gibi çocuğunuzu bir iyi edici olarak alın koynunuza… Bırakın kendinizi onun iyi edici ruhuna, bağlanın… Çıkartın kendi gözlerinizi, onun çocuksu gözleri ile yaşama bakın… Çocuk olun yani… Zıp zıp zıplayabilecek kadar çocuk… Yaşamla ve kendinizle dalga geçecek kadar çocuk… Çok değil, 40 gün, çocuğunuzla aynı ruhu yaşarsanız, göreceksiniz, çocuk sizi iyi edecek."" dedim…

Ben hep gördüm ki çocuk, yetişkinin iyi edicisidir...

Yazarın 26 Mayıs 2014 tarihli yazısıdır

Çığlık atma eğitimi çocukları korur mu?

"Kabahat Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Ayşenur İslam’da değil, ona, çocukların kendisini tacizden koruması için ""çığlık atma eğitimi"" verilmesinin ""pedagojik"" yanlış olduğunu söylemeyen danışmanlarında galiba…

Zira az çok ""pedagoji"" bilen bir kişi, çığlık atma eğitiminin olmayacağını da bilir.

Çığlık, ""öğrenilen"" bir davranış değil, içsel bir reflekstir, zorda kalan kişinin istemsizce ortaya koyduğu savunma durumlarından biridir.

Refleks davranışlar, öğrenilmez, o, ruhun bir halidir. Kişi, yaşamını tehlikede hissettiğinde önceden hiç de planlamadığı bir refleksle o tehditten kurtulmaya çalışır. Bu, bazen tekme atma, ısırma, yerden bir şey alıp vurma şeklinde olabileceği gibi, bazen de çığlık çığlığa bağırma şeklinde ortaya çıkabilir.

Çocuğun hangi olayda, nasıl bir savunma ile ""saldırıya"" girişeceğini önceden bilemeyiz.

""Yaşamda kalma çabası"" da diyeceğimiz bu durum, çocuğun ""mizacına"" ve tehdidin nasıl ""algılandığına"" göre değişir. Kimi çocuk böylesi bir durumda tepinir, vurur, ele avuca sığmazcasına çırpınır, kimi çocuk fırsatını kollar pire gibi oradan kaçıverir.

Çocuğa ""böyle olursa, şöyle yap"" diye eğitim vermek, onun kendi mizaç yapısından kaynaklanan ""doğal"" savunma mekanizmasını bozar. Çocuk, belki bu durumdan kurtulmak için zarar vericinin elini ısırıp kaçacakken, kendisine öğretilen ""çığlık atma"" işine odaklandığı için savunmasız kalabilir.

Aslında sorun, zorda kalan çocuğun ne yapacağını ""bilememesinden"" değil, doğal tepkisini ortaya koymaktan ""çekinmesinden"" ve kendisine zarar verileceğini ""hissetmemesinden"" kaynaklanmaktadır.

Yaptığımız çalışmalarda görüyoruz ki bazı çocuklar kendisine yönelik taciz girişiminin başlangıcını ""sevgi"" gibi algılıyor. Çocuktaki bu yanılgı, genellikle ""mahremiyet eğitiminin"" yetersizliğinden kaynaklanıyor.

Mahremiyet eğitimi, bir ""saygınlık"" eğitimidir. Çocuğun kendini bir hanımefendi gibi hissetmesi, bir beyefendi gibi algılamasının eğitimidir. Böylece çocuk, ""şapur şupur"" öpülüyor olmaktan değil, ancak izin alınarak kendi bedenine dokunulabileceğini bir yaşam tarzı olarak edinir.

Birçok büyükanne-baba var ki torunlarını daha küçük yaşta ""pipisi, poposu"" demeden öpüp sevmekten mutlu oluyorlar. Hâlbuki mahremiyet duygusu gelişmesi için çocuğun mahrem yerlerine dokunularak sevilmez… Bu, çocuğun kişiliğine de saygısızlıktır.

Ya da birçok ebeveyni görüyoruz ki 7 yaşından büyük çocukların odalarına giriş çıkışta fütursuzca davranıyor, onların giyinip soyunmalarına aldırış etmeden yanlarında bulunabiliyorlar. Hâlbuki çocuk, mahremiyet sınırlarının nerede başlayıp bittiğini ebeveynin kendisine hissettirmesi ile edinir. Çocuğun ebeveyninden hissettiği bu saygınlık sınırını bir yabancı ihlal edecek olsa bunu tehdit olarak algılar, tepki verir. Ve eğer bir çocuk tepkiselliğini ortaya koyabilirse böylesi bir çocuk ile yetişkinler kolay kolay baş edemez.

Oyuncak mağazasına giren bir çocuk, orada çok istediği bir oyuncağı almayan anne babasına tepki için nasıl ki yerlere yatar, tepinir, baş edilemez bir hale gelir… Ve böylesi bir çocuğu o an kucağa almak, zorla bir yere götürmek neredeyse imkânsızsa, kendini tehdit altında hisseden bir çocuğun da kontrol altına alınması işte bu kadar zordur.

Zira çocuğun içsel yapısında kendini korumak üzere bir saldırganlık mekanizması vardır.

Bu mekanizmanın sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi için çocuğun, küçüklükten itibaren ebeveyni tarafından korkutulmamış, sindirilmemiş, aşağılanıp ürkütülmemiş olması ve yeterli düzeyde mahremiyet eğitimi alması ile mümkündür. Tacize uğrayan çocukların birçoğu, o zor durumda ne yapacağını ""bilemedikleri"" için değil, ""savunma reflekslerini"" kullanamadıkları için kuş gibi teslim olmaktadırlar.

Bakan Ayşenur İslam, ""çığlık atmayı"" önerirken tabii ki samimi, ancak samimiyet çocuk eğitiminde yeterli değildir. Pedagojik bilgiden yoksun samimiyet, ""çocuğun iyiliği için onu döven"" öğretmenlerin, anne babaların bahanesi olmaktan öte hiçbir işe yaramaz.

Okuldan ve eğitimden soğumuş bir çocukla karşılaşmıştım. Neden okula gitmek istemediğini anlatırken, öğretmeninin, onun ödevini beğenmediğini, gözünün önünde yırttığını ve yırttığı kâğıtları da suratına attığını anlatmıştı. Bir başka çocuk, babasının onun bir yalanını yakaladığında boğazından nasıl da tutup duvara yapıştırdığını, nefessiz kaldığını ağlayarak anlatmıştı… Bir diğer çocuk, annesinin ani bağırtılarından çok korktuğunu söylerken henüz 6 yaşındaydı. Ve bu çocukların ortak özellikleri, mahremiyet eğitimindeki yetersizliklerinden dolayı başlarına gelen olayın bir taciz olduğunu dahi bilememeleri ve bu tacizden kurtulmak için savunma mekanizmalarını kullanmaktan korkmuş olmalarıydı.

Yazarın 12 Mayıs 2014 tarihli yazısıdır

Hakkını helal et oğlum

"Yerin bilmem kaç yüz metre altından son sözlerimi yazıyorum. Sokakta top oynamayı hep erteledim oğlum sana. Hakkını helal et.

Pişmanlık, ertelediklerinin aklına takılmasıymış insanın… Ve demek ki artık erteleyecek günü de kalmayınca duyulan acı böyle bir şeymiş: Hakkını helal et…

Ne de çok şey ertelemişim, aklıma geliyor…

Bisiklete binmek isterdin mesela benimle hep. Hatırlar mısın? ""Yarışalım, ben seni geçerim valla!"" diye sevine sevine dolanırdın etrafımda… Benimse aklımda geçim telaşı. Tebessüm ederek ""Şimdi olmaz"" diye ertelerdim…

Hani bir kere de pastaneye gitmek istemiştin benimle. ""Baba n’olur birlikte pasta yiyelim, hem limonata da içeriz."" demiştin… Ben ""sonra"" demiştim, sonrasının olmayacağını bile bile… Şu an canım pasta çekti… Yok yok, canım seni çekti oğlum… İçimde bir yangın, canım seni çekti…

Söz… Bu sefer gerçekten söz, çıkınca pikniğe gideceğiz… Kırlarda koşacağız özgürce, hem annen de katılır bize… Mızıkçılık yok ama! Ben seni geçince ""ama babaaa"" demeyeceksin, darılırım sonra…

Yok yok, darılmayacağım bundan sonra…

Mesela dersini yapmadın diye kızmayacağım, vaktinde yatmadın diye söylenmeyeceğim… Hatta oturur birlikte seyrederiz senin sevdiğin filmleri… Hem mısır patlakları hazırlar annen de bize… Göreceksin yapacağım bunları…

Ertelenmişlik nasıl bir duyguydu bilemiyorum babacığım, ama ertelemişliğin pişmanlığı yakıyor içimi bir bilsen…

Niyeyse, aklıma sünnet olduğun günkü ağlayışın geldi birden, annenin teselli etmek için ""ağlama kuzum"" demesi… Ben, ""erkekler ağlamaz"" demiştim, hatırlar mısın? Hakkını helal et oğlum, insan ne hissederse onu yaşamalıymış, bunu geç anladım. Bundan sonra ağlayacaksan doyasıya ağla, sevindiysen doyasıya gül, duygularına engel olamayacağım artık…

Hani sana hep anlatırdım ya, Yunus Aleyhisselam karanlık bir gecede denize düşmüş ve Allah’tan başka hiçbir umut kalmamıştı… Öyle işte, Allah’tan başka umut kalmayınca, çırpınışlar da bitiyormuş oğlum… Ben telaşlı değilim, sen yeter ki annene söyle, o da hakkını helal etsin… Yeri geldi üzdüm onu, neydiyse telaşım şu üç günlük dünyada… Söyle annen, eğer sağ çıkarsam söz, onu bir daha üzmeyeceğim… Bir de unutmadan söyleyeyim, hani hep ""sonra"" diye ertelediğim annenin o çok beğendiği küpeler var ya, çarşıda gidip gelirken baktığı… Aslında para biriktiriyordum gizliden gizliye, sürpriz yapacaktım… Biriktirmiştim de hatta ama vakit bulup alamadım bir türlü… Üzgünüm oğlum, her günün yarını var sandım... Ama sen erteleme, git al annenle o küpeleri… Erteledikçe değil, anı yaşayınca insan mutlu olurmuş, bunu geç anladım…

Sakın üzülme, eğer buradan çıkamazsam…

Üzülme oğlum, sana onurlu bir yaşam bırakıyorum…

Baban hiç çalmadı, harama el uzatmadı… Zordu geçim bunu inkâr edemem…

Söylemesem de okul masraflarınız ağır geliyordu, bunu annen de bilir, sor istersen…

Mesela, senin o çok istediğin sırt çantası vardı ya hani, üstünde çizgi film resimleri olan, adı neydi hatırlayamadım şimdi… Ben ""alalım"" dedim de, annen kulağıma fısıldamıştı, ""üç kuruş daha üstüne koysak, pantolon alırız, çocuğun pantolonları eskidi hep"" diye… Çaresizlik zordu oğlum, öbür çocuklara baktım çanta alıyorlardı, sana baktım gözlerime bakıyordun… Bir şey diyemedim bilmem fark ettin mi, ""gelin başka yere bakalım"" dedim sonra… Sen ardımdan gelirken, çok ağladı gözlerim ama belli etmedim… Hakkını helal et, ben seni çok sevdim… Ama babalığı beceremedim oğlum…

Helal et mesela, canın elma çekmişti yemekten önce, hatta bir ısırık almıştın… Bense ""önce yemek, sonra elma"" diye ısırdığın elmayı elinden almıştım… İnsan bu, unutuyor işte, unuttum sonra elmayı tekrar vermeyi o telaşla… Eğer canın hâlâ çekiyorsa, onu dolabın üstüne koydum, tabureyi koy da al… Annene söyle ""babam izin verdi, yiyebilirmişim"" de…

İnsan oksijensiz kalınca değil, erteledikleri hatırına düştükçe bunalıyormuş oğlum, bunu geç anladım…

Hakkını helal et...

 

Yetişkinlerin yüreklerindeki zehirli hançerler

Kişinin ne olduğundan daha çok, kendini nasıl hissettiği önemlidir.

Bir kuşun kuş olmasından daha çok, kendini kuş gibi hissetmesidir önemli olan. Kendini kuş gibi hissetmeyen kuşlar uçamaz.

Nice çocuklar var ki aklı ile farklı, fikri ile farklı, çocuksu sevinci, hüznü ile farklı olsalar da, bu farkı fark edemeyen yetişkinlerin elinde perişan olup gidiyorlar… İçim acıyor…

Kimine “şımarık”, kimine “yaramaz” kimine ise daha bilimsel bir etiketle “hiperaktif” denilen çocukların yetişkinlerin ellerinden kurtulmak için çırpınışlarını seyrettikçe, bunalıyorum çaresizlikten.

Çocuk, yetişkin yetersizliğinin ilk kurbanıdır, maalesef…

Yetersiz ebeveynler görürsünüz. Örneğin, “Pedagog bizim çocuğa hiperaktif dedi.” bahanesinin arkasına saklanmışlardır… Artık kimse onlara “Nasıl çocuk yetiştirmişsiniz böyle, hiç yerinde durmuyor!” diyemeyecek, aksine “Allah sabır versin, böyle bir çocukla nasıl baş ediyorsunuz?” diye teselli edeceklerdir.

Ya da çocuğa erişemeyen öğretmenler görürsünüz, “Çocuğunuz ödevlerini yapmıyor, biraz evde ders yaptırın.” diyerek öğretmenlik görevini ebeveynlere devretmeye çalışan ve koca bir eğitim sisteminin anormalliğini çocuğa yükleyip “Çocuğunuzda dikkat dağınıklığı var galiba.” diyerek işin içinden sıyrılmaya çalışan öğretmenler…

Bir gün, ortaokula giden bir delikanlının farklı düşünme yeteneğini görmüş ve hayran kalmıştım. Sordum: “Okulda nasılsın, derslerin nasıl?” Cevap: “Sınıfın en tembeliyim.” Yeniden sordum: “Neden?” Cevap: “Derste hareketli olduğum için öğretmenim hep sınıftan çıkartıyor, müdür yardımcısına gönderiyor… Ama ben kımıldayamazsam, dersi anlamıyorum.”

Anlamaz, çünkü kinestetik zekâsı olan çocuklar kımıldamazlarsa akılları durur, anlayamazlar. Üstün zekâlı çocuklar kıpır kıpırdır. Eğer insan sevgisi ile dolu bir öğretmensen, çocuğu sınıftan kovmak, müdür yardımcısının yanına gönderip aşağılamak yerine, onun o hâlini saygı ile kabullenecek bir ruhsal genişliğe erişmen gerekmez mi?

Sordum çocuğa: “Müdür yardımcısının yanına gönderildiğinde kendini nasıl hissediyorsun?”

Cevap: “Çok değersiz…”

İşte buna “ben algısı” diyoruz…

Çocuğun ne olduğu önemli değil, kendini nasıl hissettiğidir önemli olan... Çocukluk yıllarında oluşan ben algılarının değişmesi de zordur, nice psikologlara gidersiniz de derdinize çare bulamazsınız.

Hani bir fıkra var ya…

Adamın biri kendini “arpa” zannediyormuş…

Bu yüzden bir türlü sokaklarda rahat dolaşamıyormuş… Kendisini kuşlar, tavuklar kapacak diye duvar diplerinde korka korka yürüyormuş…

Böyle yaşamak bir gün canına tak etmiş, tedavi olmak için bir psikoloğun kapısını çalmış.

“Ben kendimi arpa zannediyorum, tavuklardan korkuyorum bana yardım edin.” demiş.

Psikolog, “Birkaç seans görüşmeden sonra hiçbir şeyiniz kalmaz, endişe etmeyin.” diyerek görüşmeye başlamış bu talihsiz adamcağızla.

Çok değil, birkaç seans sonra, adam kendini iyi hissetmeye başlamış.

Psikolog son görüşmede adama sormuş: “Artık kendinizi hâlâ arpa gibi hissediyor musunuz?”

Adam, “İlahi psikolog bey, o günler eskide kaldı. Artık kendimi, insan olarak hissediyorum. Şimdi düşünüyorum da ne kadar saçma düşüncelermiş onlar, yardımlarınız için sağ olun var olun…” diyerek vedalaşmışlar.

Ancak birkaç dakika sonra adam nefes nefese tekrar odaya girmiş. Kapının arkasına saklanmış, korku dolu gözlerle psikoloğa bakarak “Ama psikolog bey, biz bir şey unuttuk… Tamam, ben arpa olmadığıma artık inandım ama bunu tavuklar ve kuşlar biliyorlar mı?” demiş…

Kişinin ne olduğu değil, kendini nasıl hissettiği önemlidir…

Aile içi sorunlar nedeni ile yanıma gelen bir çiftle konuşuyorduk. Hanımefendi bunalmış ve eşinden destek göremediğinden şikâyetçi olmuştu. Ona, “Sizce eşiniz sizi seviyor mu?” diye sorunca, “Eşim, seviyorum diyor ama bilemiyorum.” diye cevap verdi. “Neden bilemiyorsunuz?” diye sorduğumda çocukluk döneminin bütün trajedisi bir kelimeye sığdı birden: “Benim neyimi seviyor ki? Yani… Bilemiyorum…”

Çocukluk döneminde sevilmiş ancak varlıklarına değer görememiş çocuklar değersizlik hissi ile hislenirler… Onlar yetişkin olsalar dahi kendilerini sevilecek, sayılacak, mutlu olacak biri gibi hissetmezler…

Değersizlik hissini ne kendi çocuklarınıza ne de başkalarının çocuklarına yaşatmayın, bütün bir ömre zarar verecek zehirli hançerleri çocukların yüreklerine batırmayın. Acısı hiç unutulmuyor çünkü...

Yazarın 28 Nisan 2014 tarihli yazısıdır

Aceleniz ne?

Katıldığım bir seminer sonrasında, yaşlıca bir amca yanıma geldi.

“68 yaşında öğretmen emeklisiyim. En küçük oğlum 45 yaşında. Beni buraya davet ettiğinde, ona ‘Ben yaşlı başlı bir adamım, çocuk eğitimi ile bundan sonra ne eşim olur. Bırak evde kalayım.’ dedim. O ısrar etti: ‘Çocukların yok ama çocukluğun var, inat etme gel hadi!’ Bu söz bana dokundu. Hiç düşünmemiştim benim çocukluğum da mı vardı diye… Şimdi senin programını dinleyince içime bir şey battı. Kendimi düşündüm… Baktım… Ben hiç…”

Sonra boğazında bir şey düğümlendi, konuşamadı… Sanki elinin tersi ile bir şey iter gibi yapıp sırtını döndü gitti.

İçim acıdı…

Ardından bakakaldım… Kamburu çıkmış, sırtında koca bir çocukluğun öyküsünü taşır gibi kalabalığın arasına karıştı gitti…

Sonra 6 yaşındaki kızlarının sorunları için bir aile geldi yanıma.

Anne çok dertli: “Hocam, kızımızla başımız dertte. Okuluna bir türlü uyum sağlayamadı. Öğretmeni bir taraftan her gün mesaj gönderiyor, ‘Kızınız bugün de ödevini yapmadı’ diyor. Kızım inat ediyor, ‘Hayır yapmayacağım’… Odasını bir görseniz, darmadağın… Bana karşı geliyor, babasına karşı geliyor… Bir alışveriş merkezine gitsek, yanımızda durmuyor, sağa sola kaçıyor… Artık bu durum eşimle çatışmalara dönüşmeye başladı…”

“Kızınızla çatışmalarınız eşinizle neden probleme dönüşüyor ki?” diye sordum.

-Hocam, ben ödevini yapsın diye zorluyorum, eşim ‘Bırak, yapmazsa yapmasın, o daha çocuk.’ diyor… Ben ‘odanı topla’ diye baskı yapıyorum, eşim ‘Çocuğa baskı yapma yeter ki, bırak ben toplayayım.’ diye yüz veriyor…

Döndüm, beyefendiye baktım…

Kadıncağıza sordum: “Siz nasıl çocuktunuz?”

-Hocam, biz çocukluğumuzu mu yaşadık sanki… Benim rahmetli annem, çok titizdi… Biraz sert bir kadındı, ben daha küçük yaşta ütü yapmayı biliyordum. Bizimkisi ütülenmiş kıyafetlerini dolaba koymasını bile bilmiyor…

Ne acı bir tablo… Kızının çocuksu duygularını yaşamasına fırsat vermeyen ve onun bir an önce yetişkin olması için ha bire çekiştiren bir anne…

Başka bir zaman, 16 yaşındaki oğlunun sinirli haline yardım almak için bir aile geldi yanıma…

Uzun uzun konuştuk, dertleştik…

Baba, “Hocam, çok çabuk büyüdü… Ne zaman büyüdü fark edemedik… İş, güç, telaş derken bu yaşa geldi… Hatamızı biliyoruz… İhmal ettik… Küçükken etrafımızda gezinip dururdu, bir şeyler anlatmak için ha bire çabalardı… Oyun oynamak isterdi, geçiştirirdim, sıkılırdım… Şimdi o bizden sıkılıyor… Oğlumu yeniden istiyorum.” diye kirpiklerini sildi…

İçim acıdı, ama ülkemizdeki ebeveynlik manzarası bu…

Çocukluk öyküleri hiç yazılmadan yetişkinlik yıllarını yaşama telaşına düşüyoruz, üzgünüm…

Ne de az tanıklarımız var çocukluklarımızın, çocuksu duygularımızın…

Bir anne babadır hâlbuki çocuğunun en yakın tanığı ama hızlı geçen yılların pişmanlıkları ile dolu ebeveynlik hatıraları…

Bir ebeveyn çocuğuna ödev yaptırabildiği kadar değil, onun duygularına tanıklık yapabildiği kadar ebeveyndir… Yaşanmamış çocukluk yıllarıdır ebeveyni duyarsızlaştıran ve kendi çocuğuna da çocukluk yıllarını yaşatmayan gerçek…

İyi ebeveyn çocuğuna yaptırım uygulayabilen değil, onun çocukluk yıllarını yaşarken tanık olan ebeveyndir.

Bırakın çocukları, çocukça yaşasınlar, ileride zaten hayat onlara “yetişkin hüznünü” tattıracak, aceleniz ne?

Yazarın 21Nisan 2014 tarihli yazısıdır

Anlamsızlık ve yanlış anlamlandırmalar

Bir davranışın kendisinden daha çok, o davranışa yüklenen anlam önemlidir.

Aile içi çatışmaların temelinde “anlamlandırma farklılığını” ilk sıralarda görüyoruz.

Örneğin, mutfak çöpünü dışarı çıkartması için oğluna seslenen bir anne, çocuğunun azıcık gecikmesine birden anormal bir tepki verebilir. Böylesi bir annenin öfke patlaması, çöpün çıkmaması değil, çocuğunun kendi sözünü dinlememesini “saygısızlık” olarak anlamlandırdığı içindir. Hâlbuki çocuğun gecikmesindeki “gerçek sebep” annesine saygısızlık değil, oyuna dalmışlığı olabilir.

Çocukluğu otoriter bir aile içinde geçmiş kişiler, anne-baba olup kendi çocuklarından bir işin yapılmasını istediklerinde, bu işin hemen yerine getirilmesini isterler. Böylesi yetişkinler, bir işin gecikmesini saygısızlık olarak anlamlandırır.

Çocukluğunu baskıcı, otoriter, hırslı yetişkinlerin yanında geçirmiş yetişkinler buyurgandırlar.  Buyurdukları işlerin yerine getirilmesi kendi kişiliklerinin onaylanması anlamındadır. Eksiklikler, kişiliğine saygısızlıktır.

Bir gün yanıma çocukları sebebi ile anlaşamayan bir ebeveyn gelmişti.

Kadıncağız çok dertliydi: “Hocam, eşim çok tahammülsüz. Geçen gün 5 yaşındaki oğlumuz koltukların üzerinde zıplıyor diye hem bana hem de çocuğa olmadık sözler söyledi. Artık kaldıramıyorum eşimin bu gergin hâlini.”

Eşine sordum “Nedir sorun?” diye. Hanımefendiden daha dertliydi: “Hocam, akşam vakti yorgun argın evime geldim, azıcık dinlenmeye ihtiyacım vardı. Oğlan sanki bana inat koltukların üzerinde zıplayıp duruyordu. ‘Zıplama, oradan in aşağı.’ dedim. Eşim ‘Ne var canım, çocuk değil mi, zıplasın biraz!’ deyince kan beynime sıçradı, kendimi kaybettim, bağırıp çağırdım artık ne yapayım.” dedi.

“Neden kan beyninize sıçradı ki?” diye sordum.

“Ben yorgunum, dinlenmek için eve gelmişim. Çocuğa yapmaması gereken bir şey söylüyorum, eşim eğer bana ‘değer’ verse aslında, yorgunluğumu anlar, ‘Oğlum, baban biraz yorgun, zıplama orada.’ derdi.” dedi.

Bu beyefendinin kanını beynine sıçratan şey, çocuğun zıplaması değil, değersizlik hissi idi. Çocuğuna bir baba olarak “buyurduğu” şeyin yapılmasının anne tarafından engellenmesi, onun kendini değersiz hissetmesine neden olmuştu. Eşinin kendisini anlamaması da değersizlik hissinin tuzu biberi idi…

Bir başka örnek vereyim.

Sorunlarına profesyonel bir yardım almak isteyen bir aile  ile görüşmüştüm.

Kadın, eşini şöyle anlatıyordu: “Hocam, eşim oldukça tahammülsüz biri. Özellikle akşam eve geldiğinde yemek hazır değilse, birdenbire morali bozuluyor, sinirleniyor, beni aşağılıyor. Azıcık beklese sofrayı hemen hazır edeceğim ama sinirlendiği zaman ‘İstemiyorum yemek memek!’ diyerek küsüp kenara çekiliyor. Bazen kendimi onun hizmetçisi gibi hissediyorum. Onu kızdırmamak için yemek yaparken sinir oluyorum kendi kendime. Eşimden nefret eder hâle geldim.”

Beyefendiye, neden böyle davrandığını sordum.

Biraz durdu, gözüme baktı: “Biz ailemizden böyle gördük. Bir kadının kocasına ne kadar saygı duyduğunu eşine hazırladığı sofrada görebilirsiniz. Eğer eşi akşam işten geldiği hâlde kadın hâlâ yemeği hazır etmemişse, eşine işte bu kadar saygı duyuyor demektir. Benim kızdığım şey, yemek değil, saygısızlık.” dedi.

Kadın yemeğe başka anlam yüklemiş, erkek başka... Sorun yemek sorunu değil, yemeğe yüklenen saygı sorunu idi…

Aile içinde bir davranışın gerçek anlamından daha çok, o davranışın eşler tarafından nasıl anlamlandırıldığı önemlidir.

“Eşimin beni anlamasını istiyorum” diyerek küsmek, iletişimi kesmek, sorunu çözmez, daha da büyütür.

Yazarın 07 Nisan 2014 tarihli yazısıdır

Saygın evlilik, saygılı bir iletişimin sonucudur

Yaşanmış bir olayın unutulmasını istemek anlamsız bir istektir.

Zira unutmak iradi değildir.

Kişi yaşadığı bir olayı unutmak istedikçe, zihin bu isteği kendine bir müdahale olarak algılar ve direnç gösterir. Daha çok akla gelir.

Aynı şey konuşmak için de geçerlidir.

Konuşmak bir ihtiyaçtır. Zihnin boşaldığı kanaldır. Zihin boşalmazsa, duygusal patlamalar olur. O yüzden önemlidir kişinin kendisini ifade edebilme özgürlüğünün olması.

Ancak, konuşmak yetmez. paylaşmak da gerekir. Kişinin bir odaya çekilip kendi kendine konuşması, onun zihnen boşalacağı anlamına gelmez. İnsan, paylaşarak konuşursa ruhen huzura erer, konuştuğu kişiye bağlanır…

Bugün aile içinde yaşanan birçok sorun, bu üç temel ihtiyacın karşılanamıyor olmasından kaynaklanmaktadır.

Geçmişte yaşanmış ve fakat çözüme ulaşılmamış hatıraların varlığıdır aile içinde huzursuzlukların temel sebebi…

Eşler, geçmiş ile ilgili hâlâ çözümlenmemiş bir konuyu açtığında, “Sen hâlâ unutmadın mı onu?” diye birbirlerine baskı yapıyorlarsa, bu baskı o evliliği mutlu kılmaz, eşi eşe karşı yabancılaştırır, soğutur… Eşler, çoğu defa problem yaşamak yerine, problemi görmezden gelmeyi bir marifet zannediyorlar. Hâlbuki mutsuz evlilikler, problemi olan değil, problemi çözemeyen evliliklerdir.

Birçok evlilik, iletişim problemleri nedeni ile kahır yükü hâlinde devam eder de kimsecikler bilmez. Bir evliliğin kalitesi, o evlikteki iletişim kalitesi ile ölçülebilir.

Konuşma özürlü olmadığı hâlde konuşamayan bir eşe sahip olmak, bunalım kaynağıdır.

Konuşmayan eşi olan bir kadın, çocuklarına hırçındır, yaşamda mutsuzdur…

Kendisi ile konuşmayan eşi olan kişiler, kendi içlerinde konuşmaya başlar ki, bu o insan adına gerçek bir trajedidir.

Eş, eşi ile konuşabildiği kadar evlidir.

Ancak, konuşmak yetmez. Kişi konuştuklarının karşılık bulmasını ister. Sözlerinin karşısındakine dokunduğunu hissetmek ister, yankı bulmaya ihtiyacı vardır zira insanın… Kendi duygularının karşıda yankılandığını gördükçe değerli olduğunu hisseder insan.

Değersizlik hissi, yankı bulamamaktır.

Saygın bir evlilik, saygılı bir iletişimin sonucudur.
 

Kadın işi, çocuğu ile değil, insan olduğu için değerlidir

Geçen yıl bir aile, yaşadıkları sorunlar ile baş edememiş, boşanma noktasına gelmişti. Ayrılmadan önceki son bir çare olarak beni hakem seçmişler, yardım istediler.

Henüz 3 yıllık evlilerdi. Genç kadın 26, eşi 28 yaşında. Maddi problemleri yok. Adamın güzel bir işi ve iyi bir geliri var. Görünürde her şey yolunda gibi ama genç kadın ayrılmayı kafasına koymuş bir kere. Her ne kadar kocası “Ben de ayrılmak istiyorum” dese de, eşi kadar kararlı değildi.

Oturduk, konuşmaya başladık ama durum birbirlerini suçlar vaziyete doğru kaymaya başlayınca, ayrı ayrı konuşmaya karar verdik.

Kadın dışarı çıktı.

“Nedir sorun, bana anlatır mısın?” dediğimde, adam, başladı anlatmaya: “Hocam aslında fazlaca da bir sorunumuz yok. Ben Doğulu bir ailenin çocuğuyum. Evin tek erkeğiyim. Benden büyük abim 7 yaşında iken vefat etmiş. O yüzden, anne babam benim üstüme çok düşüyor. Bunun için ısrarla, çocuk sahibi olmamızı istiyorlar. Eşim ise, henüz kendini anne olmaya hazır hissetmediğini söylüyor. Annem bir keresinde eşimle tartışırken ‘Çocuksuz kadın, kadın değildir!” diye bir şey söylemiş. Eşim bu sözden sonra annemle bir daha konuşmadı. ‘Benim doğuracağım çocuğa annen ne karışır?’ diye tepki gösterdi. Ben, kendi ailem ile eşimin arasında kaldım. Yaklaşık 1 yıldır ne annemler bize geliyor, ne de eşim oraya gidiyor.” dedi.

Kocasını dinledikten sonra, kadını davet ettim içeri, “Nedir sizi buraya getiren sebep?” diye ona sordum.

Genç kadın, bam teline basılmış gibi, gerildi, “Artık yapamıyorum hocam… Bıktım, dayanamıyorum.” diye başladı anlatmaya, “Biz, evlendik ama aile olamadık daha… Kayınvalidem evimize öyle karışıyor ki, ne yediğimizden tutun, nereye gittiğimize kadar her şeyden haberdar olmak istiyor. Tamam dedim, olur dedim. Bunların hepsine evliliğim için katlanırım, dedim ama çocuk sahibi olmamız konusundaki ısrarı beni iyice germeye başladı. Sadece o değil, kayınpederim de öyle. Bana laf vurmak için, herkesin içinde “Bir kadının çocuğu yoksa vicdanı da yoktur!” demeye başladı. Kayınvalidem, artık hiç çekinmeden, “Çocuksuz kadın kadın değildir!” diye söylenir oldu… Beni çocuğumla seveceklerini açık açık söylediler. Bütün bu baskılar üst üste geldiği bir sırada eşimle tartıştık. Eşim, ‘Senin ne kadar anne olmama hakkın varsa, anne babamın da o kadar torun sevme hakkı var, buna engel olmazsın’ dedi. Ben, ‘Kendimi anne olmaya hazır hissetmiyorum’ dediğimde, ‘O zaman kendini hazır hissettiğinde evlenseydin, neden benim de başımı yaktın.’ deyince, şok geçirdim. İçimde eşime ait bütün duygular birdenbire yer değiştirdi. Kendimi o kadar çaresiz, değersiz hissettim ki…” derken dudakları titredi ve ağlamaya başladı.

O ağlarken, ülkemizdeki kadınlar için de ben de ağlamak istedim.

Hâlbuki kadın, çocuğu ile değil, önce, insan olduğu için değerlidir.

Bir kadının çocuk sahibi olmaması, onun aşağılanacağı bir durum değildir.

Kadın veya erkek fark etmez, bir kişinin henüz anne-baba olmamasını başına vurmak, konu komşu içinde bu özel durumunu dillendirmek, saygın bir davranış değildir. Bu, hem o kişinin ruh sağlığını ve hem de doğacak çocuğun ruh sağlığını tehlikeye atmak olur.

Konuşmalar, karşılıklı suçlamalar sürdü gitti…

Aşağılanmışlık o kadar incitici boyutlara gelmişti ki, yeniden bir araya gelmelerini sağlayamadık çiftin.

Başaramadık.

Ayrıldılar…

Henüz çocuğu yok diye bir ailenin yıkılmasına zemin hazırlamak, karı kocanın arasını açmak, etik ve ahlaki bir davranış değildir.

Vicdansızlığı, bir ailenin henüz çocuk sahibi olmamasında değil, bu özel durumu sağda solda ifşa edip, konuşma konusu hâline getirmekte aramak gerekir.

Yazarın 10 Mart 2014 tarihli yazısıdır

Öne geçme çabası

Yaşam, bir düz çizgi üzerinde ve ileri doğru hareket hâlinde midir, yoksa bir çember gibi ilerisi olmayan kısır döngüden mi ibarettir?

Bireyin bu soruya verdiği cevap, onun yaşam kalitesini belirler.

Yaşamı bir düz çizgi gibi görenler, çizginin bir sonraki noktasına erişmek için yoğun çaba içindedirler. Bu, “öne geçme çabasıdır.”

Önde bulunmanın daha kârlı olacağı algısı, kişide sonu gelmez bir öne geçme dürtüsünü beraberinde getirir. Böylesi kişiler, birilerinden geri kaldıklarında rahatsız olur, moralleri bozulur, canları sıkılır.

Bu dürtüsel hâl, çocukluk döneminin kişide bıraktığı bir bozukluk hâlidir.

Birçok ebeveyn çocuklarında bir başarı motivasyonu oluşturmaya çalışırken, onları, bulundukları konumlarından rahatsız ettiklerini ve öne geçmek dürtüsü oluşturduklarını fark etmezler bile. Böylesi ebeveynler, sıraya dizilmiş bir başarı listesinde çocuğunun konumunun bir öncekinin önüne geçtikçe mutluluk duyarlar. Çocuklarını da öyle teşvik ederler.

Hâlbuki öne geçme çabası içine sokulan çocuklar bir süre sonra hiçbir şeyden memnun olmaz bir mızırdanma hâline düşerler. Oyun arkadaşının kendisini yenmesine tahammül edemez, başkalarının başarılarından kendisinin geride kaldığı anlamını çıkarttıkları için, canları sıkılır, içleri daralır. Kıskançlık ve haset, öne geçme çabası ile yetiştirilmiş çocuklardaki en belirgin ruh hâlleridir.

Böylesi kişileri yetişkinlik yıllarında trafikte görürsünüz, bir araç daha öne geçebilmek için tuhafça çırpınış içindedirler. Yol vermeyi, trafik centilmenliği değil, geride kalmanın ezikliği olarak anlamlandırırlar.

Veya böylesi kişileri, markette, kasa önünde ödeme sırasında görürsünüz, bir öncekinin ödeme yapmasını bekleyemeyecek kadar aceleleri vardır onların. Kasiyere “Hemen şunu alır mısınız?” diye ellerinde salladıkları parayı, alelacele, öndekinden önce teslim etme telaşındadırlar.

Onlar, otobüse, tramvaya, asansöre binmek için de bir mücadele içindedirler. Sizin daha önce gelmiş olmanızın bir anlamı yoktur.  Zira bir sonraki işe odaklandıkları için, ne sizi ne de sizin hakkınızı çiğnediklerini düşünecek vakitleri vardır.

Böylesi kişiler, kendilerini yaşamın öznesi, başkalarını da kendi yaşamlarının subjesi zannederler. Bu yüzdendir ki gerek aile içinde ve gerekse sosyal yaşamda bencildirler, saygısızdırlar.

Övüngendir öne geçme çabası içinde olanlar. Başarılarını anlatırken, başkalarının haklarını nasıl da çiğnediklerini ele verir anlattıkları başarı öyküleri de farkında değildirler.

Sempatik değil, gergindirler. Her an kendilerini savunmaya “bir ben miyim yani” demeye hazırdırlar.

Yaşamı bir dairesel döngü olarak görenler ise öne geçme çabası içine girmezler. Onlar öne geçme diye bir şeyin olmadığını fark etmişlerdir. Yarış içinde değil, yaşamın içindedirler.

Sakin ve dingindirler. Başarıları, bir sonraki ana erişme çabasından değil, içinde bulundukları anı değerlendirebilmiş olmanın gücünden kaynaklanır.

Bir sonraki günün başarısını, önüne geçtikleri kişilerin sayısında değil, kendilerini bir önceki günün ötesindeki kazanımlara eriştirmekte görürler. Onlar, başkaları ile değil kendileri ile yarış içindedirler.

Böylesi kişiler sadece kendi başarılarının mutluluğu ile değil, başkalarının mutluluğu ile de mutlu olmayı becerebildikleri için, mutluluk hâlleri diğerlerinden daha fazladır.

Çocuğuna güzel bir kişilik kazandırmak isteyen ebeveynler, onlarda, öne geçme çabası oluşturmak yerine, “içinde bulundukları anın kıymetini bilme becerisi” kazandırmalıdır. Kendi konumlarını, başkalarının bulunduğu yere göre değil, kendi bir önceki konumlarına göre ölçmeyi öğretmelidirler.

Zira yaşam, öne geçenlere mutluluk veren bir mücadele alanı değil, bulunduğu yerin keyfini çıkaranlar için keyif verici bir mekândır.

Yazarın 24 Şubat 2014 tarihli yazısıdır

Engellenen çocuk hırçın olur

Çocuk, yetişkin değil, “sadece” çocuktur.

Çocuktan bir yetişkin olgunluğu beklemek, çocukluk dönemini zarara uğratır. Böylesi bir beklenti onun “çocukluk yaşamına” da haksızlıktır.

Çocuk, çocukluk hayatını yaşayabildiği kadar ruhen sağlıklıdır.

Çocuksu bir hayat sürememiş kişilerin yetişkinlik yılları “duygusal yetersizlik” içindedir. Böylesi kişiler gergindirler, çabuk sinirlenirler… Birçok yetişkinin kendi eşlerine olan duyarsızlıkları, çocuklarına olan tahammülsüzlükleri, öfke kontrol bozuklukları bu yetersizliğin yıllar sonra dışa vurumudur…

Zira “öfke kontrol sistemi dengesi” çocukluk yıllarında oluşur. Duygularını yaşının gereği gibi yaşayamamış, ebeveyni ile ruhsal doyumlar elde edememiş kişilerin ortak dramı tahammülsüz oluşlarıdır…

Çocuğuna iyilik yapmak isteyen bir yetişkinin yapacağı en büyük iyilik, onun çocukluğunu yaşamasına izin vermektir.

Çocuklarda görülen bütün anormal davranışın temelinde onun çocukluğunun “engellenmesi” vardır.

Engelleme, fıtratın önüne geçmedir. Doğal akışın geciktirilmesidir. Çocuk, yaşamda engellerle karşılaştıkça güçlenir ancak engellendikçe agresifleşir.

Örneğin, hiçbir çocuk başlangıçta saldırgan değildir. O ancak, duygusal gelişimi aksarsa saldırganlaşır, hırçınlaşır. Erken yaşta çocuğun içinde uyanan hırçınlık hissi, onun öfke kontrol sisteminin bozulmasına neden olur. Öfke, irade gelişiminden önce uyarılırsa, irade öfkeyi kontrol edemez hâle gelir.

Duygusal gelişimini doğal bir şekilde sürdüren, engellenmemiş çocukların iradeleri, henüz uyarılmamış öfkelerinden, daha güçlüdür.

Yapılan bütün pedagojik araştırmalar gösteriyor ki, duygusal gelişimi engellenen, ebeveyni ile güvenli bağ kuramayan çocukların iradeleri zayıf oluyor.

Çocuk eğitiminin baskı, zorlama ve korkutarak olacağını zanneden ebeveynlerin çocukları, sadece aile içinde değil, çevresine karşı da yıkıcı olur.

Sadece duygusal gelişimi değil, sosyal, fiziksel, zihinsel gelişimi aksadıkça anormal davranışlar baş gösterir.

Örneğin, gelişimi gereği arkadaş ortamına ihtiyaç duyduğu bir dönemde çocuğun sokağa çıkmasına engel olunursa, oyun oynaması için “koşullar” öne sürülürse, böylesi çocuklar huzursuz, geçimsiz, anne babaya karşı asi hâle gelir.

Birçok ebeveyn çocuk eğitiminin “çocuğun engellenmesi” ve “koşullarını yerine getirmesi hâlinde ona imkânlar sunulması” ile olacağını zannediyorlar.

Hâlbuki çocuk eğitiminin iki temel yanlışı “engelleme” ve “koşul” öne sürmedir.

Çocukluk dönemi, koşulların öne sürülerek davranış oluşturma dönemi değildir. Onun “ihtiyaçları” koşulsuzca karşılık buldukça iradesi güçlenir, “Dersini yaparsan seni severim”, “Yemeğini yersen dışarı çıkmana izin veririm”, “misafirlikte akıllı oturursan dönüşte oyuncak alırım” diyerek çocuk yetiştirmek, onun duygusal gelişimini zarara uğratır.

Bir gün çocuğunuzun öfke nöbetleri geçiren, kapıları yüzünüze çarpan birine dönüşmesini istemiyorsanız onun duygu dünyasını doyasıya yaşamasına izin verin…

Ve bir gün “ben sana ne eksik ettim ki, bana böyle davranıyorsun” diye sorguladığınız çocuğunuzdan “ben hiç çocukluğumu yaşamadım ki” sözünü işitmek istemiyorsanız, ondan yetişkin davranışı beklemekten vazgeçin.

Çocuğun en mutlu olduğu an onun şartsız çocuk olmasına izin verildiği andır.

Bütün bunları neden söylüyorum. Yarıyıl tatili bitti, okullar açıldı.

Onlara okul, ödev, ders yüzünden baskı yaparak çocukluk yıllarını yaşanmaz hâle getirmeyin.

Çocukluk yıllarının doyasıya yaşanması, ödevden daha önemlidir.

Yazarın 10 Şubat 2014 tarihli yazısıdır

Hiçbir çocuk yalan söylemez

"Önceki yıllarda, radyodaki canlı yayına bağlanan bir baba,

-"Hocam, siz çocuklara kızmayın, onları dövmeyin diye anlatıyorsunuz. Tamam, bunlar güzel laflar ama anlattığınız şeyler bizim çocuk için geçerli değil. İnanın, bizimki ancak baskıdan anlıyor, iyilik yapmaya gelmiyor" diye söze başladı.

Şaşırdım:

-Neden… Nesi var ki sizin çocuğunuzun?

Adam devam etti:

-Nesi yok ki? Yalancının teki. İki lafından biri yalan. Annesi de ben de artık şaşırdık kaldık. Dövdük olmadı, sövdük olmadı, nasihat ettik hiç olmadı. Bir gün elimde kalacak diye korkuyorum, o bana mısın demiyor.

-Kaç yaşında çocuğunuz?

-Daha, 10 yaşında. Yalanları öyle sıradan yalan değil hani. Tam bir profesyonel.Bakın ben size en son olayı anlatayım da siz bana hak verin. Geçende karnelerini aldılar. Akşam bekledim ki karnesini getirsin, göstersin. Ne gelen var ne giden.

‘Oğlum karneni almadın mı?’ diye sordum,

‘Baba artık karneler elle yazılarak doldurulmuyormuş. Millî Eğitim Bakanlığı karnelerin bilgisayar sistemi ile doldurulmasını mecbur tutmuş’ dedi.

Ben de ‘Olsun bilgisayarla doldurulmuş karneni getir o zaman’ dedim.

Oğlan hiç tereddüt etmeden ‘İyi de baba, bilgisayar sistemi çökmüş, okulda bazılarının karnelerini veremediler’ dedi.

Ben de ne yapayım, ‘İyi o zaman, aldığın zaman getirirsin’ dedim.

Ertesi gün işe gittim, içime bir kurt düştü. ‘Ya yalan söyledi de beni kandırdıysa?’ diye içim içimi yedi.

Eşimi aradım, ‘Çocuğun öğretmenini arayıp bir sor, bu çocuk yine yalan söylemiş olmasın’ dedim. Eşim öğretmenini aramış. Herkesin karnesini eksiksiz teslim ettiğini söylemiş öğretmen.

Sinirden, akşamı zor ettim. Eve geldim ‘Lan sen manyak mısın, beni katil mi edeceksin! Bu kaçıncı yalan! Öğretmenin karneni verdiğini söylüyor. Nerede karnen?’ diye baskı yapınca ağlamaya başladı.

‘Baba, karneler dağıtıldığında arkadaşım karneme bakmak için elimden çekti, ben de vermek istemeyince yırtıldı. Sen kızarsın diye söyleyemedim’ dedi.

Ben de ona ‘Oğlum yeter ki doğruyu söyle kızmam’ dedim ve yumruklarımı sıka sıka kendime hâkim oldum, bir şey yapmadım.

Ertesi gün iş yerinde yine krizlere girdim ‘Ya yine yalan söylediyse’ diye.

Annesini aradım, ‘Çocuğun karnesini yırtan o çocuk kimmiş, bir öğren. Sonra çocuğun annesine telefon et, sor bakalım öyle bir şey olmuş mu, anlattıkları doğru mu?’  dedim.

Akşam eve geldiğimde öğrendim ki bu anlattığı da yalanmış. Hatta eşimin telefon ettiği çocuğun annesi de kendini suçlu hissetmiş. Bu sefer patladım.  Ne yalan söyleyeyim, güzelce dövdüm. Korkudan titremeye başladı, ağladı.

‘Tamam, baba vurma getireceğim karnemi’ dedi. Gitti, içeriye sakladığı karnesini getirdi. Bir de ne göreyim, tam 7 tane zayıf. Zaten altı üstü 7-8 dersi var, anlayacağınız hepsi zayıf.

Telefondaki öfke dolu bir sesle anlatmaya devam ediyordu:

-Siz şimdi radyoda güzel güzel konuşuyorsunuz. Çocuklara iyi davranın, kızmayın, onları sevin okşayın. Ben öyle davransam var ya, bu çocuk hepten yoldan çıkar. Bu kadar baskı yapmama rağmen yalan söylüyorsa, baskıyı kaldırsam ne olur düşünemiyorum bile.

Ne diyeceğimi, söze nereden başlayacağımı şaşırdım.Vicdanımla birlikte sordum:

-Sizin, kendiniz gibi bir babanız olsaydı… 7 tane de zayıfınız olsaydı… O karnenizi babanıza gösterebilir miydiniz?

Radyodaki kişi biraz durdu, sessizleşti.

-Bilmem… Galiba döver diye korkardım, gösteremezdim herhâlde. dedi.

Eğer bir çocuk anne babasına karnesindeki kırık notları göstermeye çekiniyorsa, bu utanç, çocuğa değil, ebeveynin bizzat kendisine aittir. Zira anne babalık, çocuğun eksik ve zayıf yanlarını deşeleyip onun yüzüne vurma, onu utandırıp mahcup etme işi değil, kırılmış bir çocuk kalbine tesellici olabilme becerisi geliştirmektir.

Ebeveyn, çocuğun zarar vericisi değil, tesellicisidir.

Daha da ötesinde, çocukların karnelerindeki başarı da başarısızlıklar da sadece çocukların kendisine ait değildir. O başarıda öğretmenin payının olduğu gibi, başarısızlıkta da öğretmen yetersizliğini hesaba katmadan, eğitim sistemindeki karmaşayı düşünmeden, bir ebeveyn olarak çocuğunuza yeterince rehberlik edip edemediğinizi sorgulamadan, “suçu” çocuğa yüklemek ne kadar zayıf bir pedagojik bakış açısıdır.

Pedagoji der ki hiçbir çocuk yalan söylemez.

Yalan, insan fıtratının değil, korkunun ürünüdür.

Ve bir çocuk yalan söylüyorsa, çocuğun kendisinin değil, çocuğa tesir eden yetişkinlerin tedaviye ihtiyacı vardır.

Yazarın 27 Ocak 2014 tarihli yazısıdır

Çocuklara düzen alışkanlığı nasıl kazandırılır?

Anne babaların şikâyetçi oldukları konuların başında, çocuklarına kazandıramadıkları “düzen” alışkanlığı gelir.

Kimi ebeveyn, 10 yaşındaki oğlunun elbiselerini katlayıp dolabına yerleştiremediğinden, kimisi 12 yaşındaki kızının yatağını dağınık bırakıp okula öylece gittiğinden yakınır.

Aile içindeki düzensiz yaşam nedeniyle birçok evde çatışmaların ardı arkası kesilmez.

Hâlbuki düzen, öyle bir “ruhsal kazanımdır” ki çatışma arttıkça düzensizlik de artar. Bir çocuğun kendi yaşamını düzene koyabilmesi, ancak o çocuğun duygu dünyasının düzenli olması ile mümkündür.

Öte yandan düzen, çocuklarda “belli dönemlerde” ortaya çıkan bir ihtiyaç hâlidir. Eğer anne babalar, çocuklardaki bu ihtiyacın oluştuğu dönemleri bilir ve bunu karşılamak için rehberlik ederlerse, böylesi bir çocuk hiç zorlanmadan düzenli yaşamı kendinde bir tarz hâline getirebilir.

Düzen, üç ayrı yaş döneminde ortaya çıkar, bunların ilki 3 yaş, ikincisi 10 yaş ve üçüncüsü de ergenlik sonrası dönem, yani yaklaşık 19-20 yaş dönemidir.

Çocuklara en kolay düzen alışkanlığı kazandırılacak dönem, 3 yaş dönemidir.

Bu yaşlardaki çocuklar dikkatle izlenecek olursa, onların “içsel bir yöneliş” ile düzen oluşturma gayreti içinde oldukları gözlemlenebilir. Şöyle ki: Çocuklar bu dönemde düzeni sağlayabilmek için önce “alan” oluşturma çabası içindedirler. Zira düzen, ancak belirlenmiş bir alan içinde gerçekleşen eylemdir. Sınırları belli olmayan bir yerin tertip ve düzeni sağlanamaz.

İşte çocuklar 3 yaş döneminde garip bir şekilde kendilerine “alan” oluşturmaya başlarlar. Masaların altına girer, masaların kenarlarını yastıklarla kapatırlar. Arkadaşları ile oynarken onlara ve kendilerine sınır çizerler, “Buraya sakın geçme” diye birbirlerini ikaz ederler. Bu yaş dönemindeki çocuklara ev içinde bir oyun çadırı kurulacak olursa, çocuklar bu çadırın içinde kendi yaşamlarını kurmaktan çok mutlu olurlar.

Çocuğun bu dönemde oluşturduğu alanlara ondan izinsiz girilemez, girilirse çocuk tepki verir.

İşte çocuğun kendi içsel yönelişi ile gerçekleştirdiği bu çaba fark edilemez veya engel olunursa, çocuk bir süre sonra artık masanın altına girmez olur, dolapların içine saklanmayı bırakır, kendi hayalî alanlarının sınırlarını kullanmaktan vazgeçer. Aslında bu trajik vazgeçiş, çocuğun kendini gerçekleştirmekten vazgeçmesi anlamına gelir.

Eğer ebeveynler bu dönemi kaçırırlarsa, bir sonraki düzen kazanım dönemi 10 yaş civarına denk gelir.

Bu yaş döneminde ise çocukta düzen ihtiyacı “kendi kişiliğini oluşturma mücadelesi” ile oluşur. Böylece, örneğin, kız çocukları, aynı annesi gibi çanta kullanmaya, erkek çocuklar babası gibi cüzdan taşımaya heves ederler. Çocuk böylesi bir döneme girdiğinde, onun kendi kişiliğinin oluşumunu da destekleyecek şekilde, çanta, cüzdan, gözlük kılıfı, kalemlik gibi gereçlerin temin edilmesi oldukça önemlidir.

Yine bu dönemde çocuğun sadece kendisinin kullanabileceği bir odası olursa, düzen alışkanlığı “aidiyet hissi” ile de pekişir, daha bir kalıcı olur. Ancak çocuğa verilen oda evdekiler tarafından “izinsiz” kullanılıyor, annesi çamaşırları o odaya seriyor, baba kendince odada değişiklikler yapıyor, girip çıkıyor ise böylesi bir çocuk “aidiyet duygusu ile düzen oluşturma gücünü” yitirir.

Eğer bu dönemde de ebeveyn çocuğuna gerektiği gibi rehberlik yapmadı ise, artık bir sonraki düzen ihtiyacının oluşacağı dönem beklenmelidir. Çocukla tartışmak, onu aşağılamak, baskı altına almak, cezalandırmak geçici düzen oluştursa da, uzun vadeli olarak bakıldığında çocuğun düzen hissini derinden bozar.

Çocukların ergenlik döneminden sonra oluşturduğu düzen, içsel bir düzen değil, dış dünyaya düzensiz görünmemek adına düzendir.

Arkadaşları odasına girdiğinde, akrabaları onun çamaşırlarını ve pijamalarını yerlerde gördüğünde oluşan “mahcubiyet” hissi ile başarmaya çalıştığı düzendir ki bu oldukça yorucu bir çabadır.

Bütün bu bilgiler ışığında bakıldığında, aslında ebeveynlerin çocukları ile çatışmasına gerek olmadığını görüyoruz. Eğer bir çocuk düzensiz ise bu onun bir kabahati değil, gelişim dönemlerinde kendisine yeterince rehberlik yapılamamış olmasının bir sonucudur.

Son bir not: Hangi dönemde olursa olsun, çocuğun düzenli olabilmesi, ancak o çocuğun kendisine saygı duyuyor olması ile mümkündür. Kendine saygıyı öğrenmemiş bir çocuğun duyarlılık dönemleri iyi geçse de o çocuk düzensizdir.

Yazarın 06 Ocak 2014 tarihli yazısıdır

Büyük gemi geçiyor

Ailelerle yaptığım görüşmelerden anlıyorum ki ebeveynler çocuklarının dünyaya hazır hâlde geldikleri yanılgısına sıkça düşüyorlar.

Hâlbuki çocuk, dünyaya, dünyada olup biten işlerden habersiz geliyor. Bir ebeveyn için belki artık sıradan şeyler, çoğu zaman çocuk için heyecan verici oluyor.

Yetişkinler dünyaya kendi gözleri ile değil, bir çocuğun gözü ile bakabilecek yeteneğe erişebilirlerse yaşamdan keyif alabileceklerdir. Bu, aynı zamanda yetişkinin kendi iyi oluş sürecidir. Zira çocuk ruhu yetişkini iyi eder.

Eğer yetişkin, çocuk ile aynı duyguları yaşayabilecek kadar kendini çocuğa “bırakamıyorsa”, “kendini kasıp kalın duvarlar arkasından çocuğuna sesleniyorsa, böylesi bir ebeveyn için çocuk ancak “rahatsız edici” olur.

Zira çocuğun en güçlü dileği kendini ebeveynine “duyurabilmektir…” Bu, işitsel bir duyurma değil, yetişkinin duygu dünyasına, kendi duygularını duyurabilme çabasıdır.

Ben bugüne kadar çocuğunu duymadan ebeveynlik yapan ailelerin çocuklarını hep sorunlu gördüm… Ve çocuğun kendisine bu yönelişi ile mücadele etmiş, ona eşduyum sağlamak yerine, buyurucu anne baba olmayı tercih etmiş olup da bu mücadeleden kârlıca çıkmış ebeveyn görmedim. Çocuğunu yendiğini zanneden, onu susturmayı, sessizleştirmeyi ve kendine “zoraki itaat” ettirmeyi becerebilmiş ebeveynler de kaybetmiş ebeveynlerdir. Onların kaybettikleri şey, çocuklarının yaşama sevincidir.

Psikolojinin ülkemizdeki değerli ismi, Doğan Cüceloğlu Hoca’nın bir seminerinde verdiği örnek içimi çok acıtmıştı.

Hatırasını şöyle dile getiriyordu Doğan Hoca:

Bir gün gemide yolculuk yapıyorduk. Çocukları ile gemiye binmiş bir çift gördüm. Bu çift, bir başka aile ile karşılaştı gemide, sevindiler, hal hatır sordular birbirlerine. Genç aileler keyifle sohbet ederken, ailenin küçük çocuğu denizde bir gemi gördü. Heyecanlandı… Babasına koştu. “Büyük gemi geçiyor, büyük gemi geçiyor!” dedi. Babası, arkadaşı ile konuşuyordu. Çocuğunun bu heyecan dolu sesine “Tamam, anladık!” diye karşılık verdi.

Çocuk, babasının kendisine kızdığını anlayamadı. Annesine koştu: “Büyük gemi geçiyor, büyük gemi geçiyor!”

Anne, çocuğuna döndü, tebessüm etmek için kendini zorladı, çocuğun gösterdiği taraftaki gemiye dönüp bakmadan “Evet, hı hı, gemi…” dedi.

Annesinin tepkisizliğine rağmen çocuk yine de heyecanını yenememişti, babasına tekrar koştu: “Büyük gemi geçiyor, büyük gemi geçiyor!”

Babası, birden sinirlendi, “Anladık, yeter!” diye çıkıştı.

Çocuk şaşırdı. Öylece kalakaldı…

Gemi bu, orada sizin bakmanızı bekleyecek hali yok, baktın baktın, bakmadın geçip gidiyor. Ve öyle de oldu, büyük gemi öylece geçti gitti…

Belki ebeveyn için bir geminin yüzüp gitmesi sıradan bir durum olsa da çocuk için heyecan vericidir.

Anne babalar, yaşamda birçok büyük gemileri kaçırıyor ve çocukların yetişkinlik dönemindeki sorunları, ebeveynlerin kaçırdıkları bu gemilerin toplamından ibarettir.

Bir çocuğun ruhen sağlıklı olabilmesi, ebeveynine kendisini duyurabilmesine ve büyük gemilerin geçişini ebeveyni ile seyredebilmesine bağlıdır.

Günler günleri, aylar ayları, yıllar yılları kovalıyor, çocuklarımız birden büyüyor. İşte bir yıl daha geride kaldı. Büyük gemileri kaçırmayalım lütfen.

 

Cinsel eğitim vermek için mahremiyet eğitimi zarara uğratılmamalı

Yılın hep bu ayları geldiğinde, çocukların ebeveynler ile çatışmalarında bir artış gözlemliyoruz.

Ergenlik öncesi çocuklara bir hâl oluyor. Garip bir hâl… Ne oluyorsa bu dönemde çocuklarda, kimi zaman huzursuzluk, agresiflik, hırçınlık, kimi zaman da içe kapanıklık gözlemliyoruz.

Bununla birlikte her yıl tam da bu dönemde içlerinde bir “hortlak” uyanmışçasına cinselliğe merak saldıklarına şahit oluyoruz.

Aileler, çocuklarında o güne kadar hiç rastlamadıkları şekilde internet arama motorlarında ahlak dışı kelimelerle arama yaptıklarını, filmlere ve resimlere yöneldiklerini şaşkınca dile getiriyorlar.  Yardım istiyorlar.

Önceki hafta 11 yaşında kızı olan bir anne yardım talebi ile kapımı çaldı.  Biraz mahcup, biraz utanarak  “Hocam, hiç iyi değilim. Kızım beni hayal kırıklığına uğrattı.” dedi.

“Ne oldu ki?” diye sordum.

“Aslında kızım çok ahlaklı, dürüst, masum bir kızdı. Ama babası bir gün, kızının internette hangi sitelere girdiğine bakmak istedi. Şok geçirdik. Kızım defalarca uygunsuz sitelere girmiş. Çok kötü yazılar, resimler... Hocam hiç sormayın…” diyerek elini dudaklarına götürdü ve ağlamaya başladı. “Ben kızımın böyle bir şey yapabileceğini hayal dahi edemezdim. Şu an onun yüzüne bakamıyorum.  İçimde ona karşı bir tepki var. Bize yardım edin.” dedi.

“Peki” dedim ve kızını davet ettim yanıma.

İçeri girdi. “Buyur otur istersen” dedim. Tam da karşıma utana sıkıla oturdu.

Yüzünü yere çevirdi. Parmakları ile kazağının kenarından sarkan bir iple oynamaya başladı. Sıkılıyor olduğu her hâlinden belliydi.

“Ne oldu, neden annenlerle kavgalısın?” diye sordum. Kızardı önce, cevap vermedi. Sonra yavaş yavaş anlattı: “Babam bilgisayarıma bakmış. Ben bazı sitelere girmiştim, ona kızdılar.”

- O sitelere girmek nereden aklına geldi ki?

- Arkadaşlarım söyledi. Sınıfta herkes biliyor zaten. Merak ettim.

- Ne zamandır bunlar konuşuluyor ki okulda?

- Şey! Öğretmenimiz derste anlatmıştı.

- Neyi anlattı?

- Şey! Fen dersinde üreme konusunda anlatmıştı öğretmenimiz. Ondan sonra herkes şakayla bunları konuşmaya başladı zaten.

Çocuğun utana sıkıla anlattığı hikâye bana çok şey ifade etti.

Zira şu an okullarda fen dersi içinde yer alan “üreme” konusu, çocuklara hem erken yaşta hem de “topluca” verildiği için fayda sağlamak yerine zarar veriyor. Çocuklarda erken yaşta cinselliğe karşı merak duygusu uyandırıyor. O yaşta gündemlerinde olmayan bir konuyu “kontrolsüzce” ve “laubalice” konuşulur hâle getiriyor. Pandora’nın Kutusu açılıyor, sonra çocuklar öylece kendi hâllerine bırakılıyor. Bu konuları duyan çocuklar ne yapıyor, kendi aralarında neye yöneliyor kimse takip etmiyor.

Ben şahit olduklarımı söyleyeyim. Bu dersten sonra çocuklar kimi zaman uygunsuz davranışlara yöneliyor kimi zaman da içlerindeki huzursuzlukları gizlemeye çalışırken aileleri ile çatışıyorlar…

Bu sorunu bizzat yaşamış olan birini siz de duymak isterseniz anlatayım. Önceki hafta radyo programına telefonla bağlanan bir dinleyici, 6. sınıfta aldığı bu dersten sonra cinselliğe nasıl merak saldığını anlattı. Küçük yaşta uyarılan duyguları ile kendi bedenine yöneldiğini ve yıllardır da bu alışkanlıktan kurtulamadığını utana sıkıla anlattı.  Ve ardından şu acısını dile getirdi: “Şu an kız kardeşim 6. sınıfta. Lütfen yetkililer sesimi duysun, kardeşim bu konuları duymaya hazır değil.”

Umarım yetkililer cinsel eğitim vereceğiz diye çocuklarda mahremiyet eğitimini zarara uğrattıklarını bir gün fark ederler.

 

Üniversiteye sınavsız giriş olur mu? (2)

Başarılı bir eğitimin en temel unsuru, eğitim alan kişinin “bireysel yatkınlıkları” ile eğitim konusunun uyumlu olmasıdır.

Bu durum eğitimin “kendindenlik” ilkesi ile yürümesini sağlar. Öğrenci iç motivasyonla eğitim sürecini devam ettirir. Zaten merak ettiği konuları okulda daha da derinleşerek öğrenmek eğitimi keyifli hale getirir.

Bireysel yatkınlıklara göre eğitim sistemi kurgulanmadığı takdirde, öğrenmenin sürekliliği için birtakım motivasyon araçlarına ihtiyaç duyulur. Bu, kimi zaman eğitimin önemini anlatan “heyecan verici konuşmalar”, kimi zaman eğitimsiz kalınması durumunda geleceğin kötü olacağı ile ilgili “kaygı verici senaryolar” ile çocuğu eğitime devam ettirme çabasını gerekli kılar…

Misafir öğretim görevlisi olarak yurtdışındaki üniversitelerde ders veren ülkemiz öğretim görevlilerinin oradaki ilk izlenimleri genelde “öğrencilerin nasıl da ilgili” olduklarıdır.

Acı, fakat gerçek bir durumdan bahsedecek olursak, ülkemiz üniversitelerinde öğrencilerin birçoğu “bir an önce vizeleri, finalleri verip okuldan ayrılmaya” çaba harcıyorlar… Vaktinde mezun olamamak ve okulun bir yıl daha uzaması, “bir yıl daha tecrübe kazanma fırsatına çevirebilirim” diye değil, bir aşağılanmışlık hissi içinde “herkes mezun oldu bir ben kaldım” diye düşünmeye sebep oluyor.

Acaba ülkemiz üniversitelerinde kaç öğrenci var ki birinci tercihi olan üniversiteye yerleşmiş olsun.

Halbuki eğitimin kalitesi, kişinin kendi istediği mesleğin eğitimini alması ile mümkündür. Bu kaliteye erişmenin önündeki en büyük engel üniversite giriş sınavlarıdır.

“Sınav yapmadan her öğrenci istediği bölüme yerleşse, ne olur?” diye yetkililere sorulacak olsa, alınacak cevap “o zaman herkes hukuk ve tıp fakültelerine gitmek ister” olacaktır.

E, gitsin, çocuklar tıp fakültesine gitsin. Buna neden engel oluyorsunuz? Böylece binlerce tıp doktoru mezun olsun ülkemizden. Bir gün gelip de, hastanelerde doktor kadroları dolduğunda, özel muayenehaneler her köşe başında yoğunlaştığında, artık insanlar hekim aramak yerine, kaliteli hekim aramaya başladıklarında ve hatta hekimliğin bir iş olarak artık cazibesi kalmadığında, bu bölümlere ilgi zaman içinde azalacaktır.

Böylece gerçekten hekimlik kabiliyeti olan kişiler sahada sivrilecek, onlar zaten kendi kişisel yatkınlıkları ile elde ettikleri başarılar dolayısı ile isimleri ön plana çıkacaktır.

Şu an, tıp fakültesine giremediği halde belki de dünyanın en iyi cerrahı olacak bir kişi, peyzaj mimarlığı yapıyordur da ülkemiz bu gerçeğin farkında bile değildir… Kim bilir belki de, psikolojide dev bir isim olabilecek kabiliyetlere sahip kişiler, sınav kapıları önünde her yıl dolaşıp duruyordur da bu kabiliyetten ülkemiz mahrumdur, bilim dünyası mahrumdur.

Olmaz böyle şey diyerek hemen önyargıya kapılmamalı. Alın size bir örnek, Hollanda’da bırakın öğrencileri bir ön eleme ile üniversite eğitiminden yoksun bırakmayı, kişi, “lise mezunu olmasa bile”, 21 yaşın üzerinde olması şartı ile “buyurun” diye üniversite kapıları açılıyor. Ve bu kişiler ülkenin önde gelen bilim insanları oluyor.

Eğitimde özgür düşünceyi henüz yakalayamamış, klasik eğitimin dar kutusunun içine sıkışmış ülkemiz eğitim sistemi önce kendi “çokbilmişlik” kısırdöngüsünden çıkmalıdır…

Sınavsız bir üniversite giriş sistemi oluşumunda ikinci temel sorun “üniversite” sayısının yetersiz olması. Buradaki kısırdöngü ise içler acısı durumda. “Hadi ülkemizde bir seferberlik ilan edelim ve üniversite binaları kuralım kurtaralım şu çocukları sınav kapılarının önünden” diyecek olsak, “üniversite binası kurmak sorun değil, asıl sorun açılan üniversitelerde görev yapacak öğretim elemanı eksikliğidir” diye bir ön yargı çıkacaktır. Peki, öğretim elemanı neden yok ülkemizde, neden yüksek lisans ve doktora programları bolca açılmıyor diye “safça” bir soru sorduğunuzda acı tablo daha net ortaya çıkacaktır. Çünkü öğretim görevlisi olmak için kendinde heyecan duyanları da ALES isimli bir sınava girmesi şartı konulmuş… Hatta o da yetmez, bir de YDS isimli yabancı dil sınavına girme şartı var… Ama burası Türkiye ve “bilim dili anadil” olması gerekmez mi? Olmuyor işte, eğitimdeki bunca karmaşayı görmezden gelip “kendimizi kibir aynasında görmenin” acısını ülkemiz çocukları yaşıyor maalesef.

Hâlbuki öğretim görevlisi olacak kişileri, zaten kendileri oldukça zahmet çekerek eğitimlerini devam ettirmeye gönüllüler ise, onları “ön eleme” yaparak kapıda bırakmak yerine “süreç içinde doğal elenme” sistemini oluşturmak eğitimdeki kısırdöngüden çıkmayı sağlayacaktır...

 

Üniversiteye sınavsız giriş olur mu?

En son söyleyeceğimi başta söyleyeyim de vakti olmayanlar bütün bir yazıyı okuma zahmetinde kalmasın. Evet, üniversiteye sınavsız giriş sistemi oluşturmak mümkün…

Nasıl mı?

İzah etmeden önce bir şaşkınlığımı da ifade edeyim. Bir gün gelip kendi ülkemde böylesi basit bir konunun izah edicisinin ben olacağımı hiç düşünmemiştim.

Öncelikle bu satırları “Birisinin aklına bir şey gelmiş de onu yazmış” diye değil, ömrünün yarısına yakınını yurtdışında geçirmiş bir uzmanın satırları olarak değerlendirin lütfen.

Konuya, pratik bir soru ile başlayayım: Ülkemizde neden üniversitelere giriş sınavı yapılıyor? Çünkü liselerden mezun olan öğrenci sayısı üniversitelerin kontenjanlarından daha fazla da ondan…

Bunun çözümü için nereye odaklanılmış durumda?

Üniversite sayısı artırılmaya çalışılıyor…

Bu doğru bir yöntem midir? Hayır, tek başına doğru bir yöntem değil…

Peki, ne yapılabilir? Üniversite sayısını artırmakla birlikte, o yıl “mezun öğrenci sayısını azaltmak” daha iyi bir eğitim sistemini doğurur.

Nasıl mı?

Şöyle ki: Şu anki “klasik eğitim”e göre her öğrenci 4 yıl lise okuyor. Eşit öğrenme şartları taşımayan öğrenciler aynı müfredatla karşı karşıya kalıyorlar…

Hâlbuki bu hem bir haksızlık hem de üniversite önlerinde yığılmalar oluşturur. Bunun yerine, bazı liseler 3 yıl, bazıları 4, bazıları da 5 yıl olmak üzere üç ayrı öğrenme yöntemi takip edilecek olursa, her yıl üniversite sınavına giren mezun öğrenci sayısı 3’te 2 oranında azalır. Böylece, çocuğum koşu atı gibi hemencecik okusun, “hızlı bir müfredatla üniversiteye hazırlansın” diyen veliler, okul idaresi ile çocuğun durumunu gözden geçirerek “3 yıllık lise”yi tercih eder… “Hayır, ben çocuğumun hızlı bir eğitim almasını değil, yavaş ve ezilmeden lise hayatı geçirmesini istiyorum” diyen veliler de 5 yıllık liselere çocuklarını kaydettirirler…

Bu okulların kalite yönünden bir farkı olmaz, sadece “hedef öğrenime ulaşmada zaman farklı” olur.

Her okul türünden bir diğerine geçiş de serbest olursa, yani 3 yıllık lisede zorlanan bir öğrenci 4 yıllık liseye geçebilirse veya 5 yıllık lise kendisine hafif gelen bir öğrenci 4 yıllık liseye geçebilirse öğrenciler kendilerine uygun türde bir lise ile üniversite yaşamına adım atmış olurlar…

Bu sistem ne kazandıracak?

1-   Öğrenciler “kendi öğrenme hızlarına göre” keyifli bir lise hayatı geçirecekler… Her öğrenci kendi mizacına uygun öğrenme süreçleri ile eğitim yaşamını kesintiye uğratmadan üniversiteye erişecektir.

2-   Bu sayede, “sanat ile eğitim”, “doğa ile eğitim” ve “spor ile eğitim” imkânları oluşacaktır. Çünkü zamanı geniş olan okullar çocuklara kendi sahip oldukları yeteneklerinin yardımı ile eğitim kazanımlarını verebilme şansı elde edecektir. Örneğin, bir çocuk müzik yeteneği sayesinde kullandığı baterinin ritmi ile matematik becerileri elde edebilir, bir diğer çocuk doğaya merakı nedeni ile bir kırkayak böceğinin ayaklarını sayarken yaşam içinde matematiği keyifle öğrenir de farkına bile varmaz…

3-   Farklı sürelerde bitirme yılı bulunan okullar sayesinde üniversite önlerindeki yığılmada zaman kazanılmış olur. Her yıl yaklaşık 1 milyon öğrencinin aynı anda mezun olup üniversiteye girmesi ertelenmiş olur.

4-   Liseden üniversiteye geçişte uygulanacak bu sistem, aynı şekli ile ortaokuldan liseye geçişte de “çocukların yeteneklerine göre lise” anlayışına uygun olarak hazırlanırsa, ülkemiz diğer eğitim reformlarını gerçekleştirebilmesi için 5-6 yıllık bir zaman kazanmış olacaktır.

Şu an, okullar “kaliteli” ve “kalitesiz” diye bir ayrıma tabi tutulduğu için, doğal olarak öğrenciler daha ortaokul yıllarından itibaren fen lisesine girebilmek için çaba harcıyorlar. Hâlbuki bu sistemde okullar kaliteli ya da kalitesiz diye değil, “çocuğun öğrenme şekline uygun ya da değil” diye tercih edilecektir.

Bunun bir örneğini merak edenler, Hollanda eğitim sistemine bakabilirler...

 

Hiperaktif çocuklarda ilaç tek çözüm mü?

Günümüz anne babaları çocuklarının iki halinden oldukça şikâyetçiler: Dikkat dağınıklığı ve hiperaktivite bozukluğu.

Çocukların bu durumundan öğretmenler de rahatsız, onlar da sınıfta düzeni sağlamakta zorluk çekiyorlar.

Ve ben başka bir şey daha söyleyeyim, aslında bu durumdan çocukların bizzat kendileri de oldukça rahatsız. Her an anne babasından “yeter, dur” diye laf işitmek veya öğretmeninden “bıktım artık senin şu sınıfın içinde gezinmelerinden” diye ikazlar almak o çocuk açısından da oldukça bunaltıcı bir durum…

Peki, nedir bu hiperaktivite denilen şey?

Öncelikle bilmek lazım ki, çocuğun hareketliliği onun elinde olan bir davranış değildir. O, kamçılanan bir koşu atı gibi sağa sola koşmak zorunda olduğu için hareketlidir… İçsel bir dürtünün kendisini zorlaması halidir hiperaktivite… Hiçbir çocuk “hmmm ben şimdi koşmak istiyorum, sağa sola çarpmak istiyorum” diye aklı ile düşünüp böylesi eylemi gerçekleştirmez. Çocuk ne hissediyorsa onu yapar…

Bu hissetme işi, bazen “çocuk” fıtratının doğasından kaynaklanır ve bu sayede çocuklar “fiziksel gelişimlerini” tamamlarlar. Bazense çocuğun çevresi çocuğa ekstra dürtü verici bir ortam oluşturduğu için çocukta hareketlilik gözlemlenir.

Birincisinden yola çıkarsak, çocuğun zaten çocuksu halinden kaynaklanan hareketlilik onun bir “ihtiyacıdır” ve çocuk bu hareketlilik ile “fiziksel gelişimini” gerçekleştirmektedir…

Eğer “ihtiyacından kaynaklanan hareketliliğine” engel olunursa çocuk “sakar” olur…  El, kol, parmaklarını bütün vücudu ile uyum içinde kullanmakta zorluk çeker. Örneğin, çocuk 5-6 yaşına geldiği halde bir sürahiyi kaldırıp bir bardak suyu doldurabilecek yeteneğe erişemez… Ya suyu bardağın dışına döker ya da bardak dolduğu halde suyu dökmeye devam eder. Böylesi bir durumda kalmak çocuk açısından sanki çok mutluluk verici bir şeymiş gibi, bir de ebeveyninden “ne yapıyorsun sen, bırak bakim onu” diye azar işitirse, işte ebeveynin bu davranışı çocukta “ekstra dürtü” oluşturur… Bu azarı işiten çocuk, yerinden kalkar ve anlamsız hareketler yaparak sağa sola koşmaya başlar, yılışır, güler, şımarır… Biz biliyoruz ki hiperaktif zannedilen birçok çocuk aslında üzerindeki baskı ve zorlamalar nedeni ile kıpır kıpır ve hareketlidir… İster ödev, ister sınav yüzünden, isterse de tertip ve düzen içinde olması için baskı yapılan çocuklar üzerlerindeki bu baskıları “hissetmemek” için kendilerini “hareketliliğe” veya “duymamaya” verirler…

Şiddet, çocuğu duyarsızlaştırdığı gibi, aynı zamanda hareketli kılar…

Aile içinde, kendi yaşının üzerinde beklentiler oluşturulan çocukların ruh hali budur. Onlar, bir yere koşan değil, kendilerinden kaçan çocuklardır.

Baskı ve zor altında tutulan çocukların haricinde bir de tükettikleri gıdaların verdiği dürtülerle hareketlenen çocuklar var ki bunlar belki de günümüzün en trajik yaşam öyküsünü süren çocuklardır.

Hazır gıdaların tadını, kıvamını, dayanıklılık süresini artırmak veya renk vermek amacı ile kullanılan kimyasal katkı maddelerinin, çocukların zihinsel yapısına verdikleri “dürtüler” ile onun davranışlarını anormalleştirdiğini artık biliyoruz…

Örneğin, E102 numaralı “tartazin” gıda renklendiricisi ile renklendirilmiş yiyecekleri tüketen çocuklarda sadece “hiperaktivite” bozukluğu oluşmuyor, aynı zamanda, bu çocuklarda burun üşümesi, yüz cildinde hassasiyet, aspirin duyarlılığı oluşturduğundan dolayı Finlandiya, Norveç ve Avusturya’da yasaklanmış durumda…

Veya E110 gıda boyası ile renklendirilen, unlu gıdalar, pasta, tatlı, çerez, dondurma, içecek, konserve balık, hazır çorba ve bazı şuruplar çocuklarda hiperaktiviteye sebep olduğu gibi, rinit (burun akması), burun tıkanıklığı, hazımsızlık ve iştahsızlığa yol açtığı gerekçesi ile Norveç’te yasaklandı.

Bütün bu gerçeklerden yola çıkarak, bir çocuğun hiperaktif olduğunu iddia edebilmek için, önce o çocuğun üzerinde ekstra dürtü oluşturan sebepleri dikkate almak gerekir. Aksi takdirde, bir yandan çocuk sentetik gıdaları tüketirken, diğer yandan da çocuğa “dur, yapma” demek veya  “bu çocuğu durduramıyoruz” diyerek ona ilaç vermek oldukça yanlış bir tedavi yöntemi olur.
 

Var mısınız eğitimde gerçekten reform yapmaya?

Kim istemez ki çocuğuyla hafta sonu oturup kahvaltı yapmayı? Hafta içi iş güç, okul derken birbirini neredeyse göremez hâle gelen aile bireylerinin, hafta sonu bir kahvaltı sofrasında yan yana gelmesini…

Ama olmuyor işte…

Bu ülkenin çocukları için kurguladığınız ve iyi bir şey olduğuna öylesine emin olduğunuz “klasik eğitim sistemi” aile bütünlüğünü öylesine bozuyor ki, ne tadı ile tuzu ile akşamlar kalıyor ailelere, ne de bir hafta sonu…

Soruyorum vicdanı olan herkese: Okula giden çocuğu olup da ailecek bir akşam vakti, sınav stresinden ve ödev kaygısından uzak keyiflice dakikalar geçiren kaç aile var bu ülkede?

Kaç tane çocuk, akşam vakti, ödev derdi olmadan, babasının kolları arasında keyiflice dakikalar geçirebiliyor veya kaç tane çocuk annesi ile bilmece, bulmaca, tekerleme, sayışmaca oynayabiliyor akşamları?

Yapılması gereken sayfalarca dolu ödev, okunması gereken sayfalarca kitap varken, çocuklar ailesi ile nasıl bütünleşebilir ki? Çocuk akşam vakti kardeşiyle, anne-babasıyla oyunlar oynasa, ertesi gün ya öğretmeninin azarını işitecek ya arkadaşlarının içinde rezil olacak ya da sınavdan zayıf alacak.

Kendisini zorlasa, ödevlerini yapmaya çalışsa, yorgunluktan neredeyse durmuş zihninin kontrol edemediği gözleri ile ya yazıları okuyamayacak veya yorgunluktan kalem tutamaz hâle gelmiş parmaklarıyla çaresizce yazı yazmak için kıvranıp duracak. Bir de “Ödevini yaptın mı?” diye başında bekleyen anne-babasının kaygısını da düşününce, işte size eğitim felsefemiz…

Rica ederim siz söyleyin, bunu mu layık gördünüz ülkemiz çocuklarına sunacağınız eğitim sistemi olarak? Baskı ve zor altında bırakılan çocuklara sunduğunuz şeylerin adı mı eğitim?

Bunca yıldır ailelerle görüşüyorum, onların çocuklarına dönük kaygıları ile yüzleşiyor, ağıtlarını duyuyor, dua ve beddualarına şahit oluyorum. Ama sizi temin ederim ki bu ülkede çocukları ile huzurlu akşam yaşayan anne-babalara neredeyse rastlamadım ben.

“Bizim çocuğun maşallahı var, sadece okulda öğretmeninin anlattıkları ile bütün bu sınav bariyerlerini aştı, aile bütünlüğümüz de bozulmadan falanca üniversiteyi bitirdi” diyebilecek kaç aile var milyonlarca kişinin yaşadığı şu ülkede?

Yok, maalesef yok! İster bu ülkenin bakanı olun ister başbakanı, ister iş adamı olun ister bürokrat, eğer çocuğunuzun eğitimde yarı yolda kalmasını istemiyorsanız, gündüz okula, gece ödeve razı olacaksınız. Ama yetecek mi bu? Yine de yetmeyecek. Çünkü karşınıza bir süre sonra bir de “sınava dayalı yerleştirme sistemi” çıkacak. Çocuğunuzun, merkezî sınav sisteminin ne olduğunu bilmeden, deneme sınavları yapmadan, sınav mantığını öğrenmeden, geçmiş yıllarda çıkmış sorulara şöyle bir göz atmadan zorlanacağını ve başarısız olacağını da biliyorsunuz.

Şimdi eğri oturup doğru konuşmalı. Bütün bu anormal yapının sorumlusu, çocuklara ödevler veren öğretmenler mi? Çocuklarının bu karmaşık yapıda takılıp kalmaması için çaba sarf eden anne-babalar mı?

Şimdi siz, hem 1900’lü yılların Katolik Avrupa’sının “klasik eğitim sistemini” ısrarla uygulamaya çalışın, modern eğitim sistemlerinden haberiniz olmasın hem de eğitimde yetersiz kalan çocukların kendilerini kurtarmak için buldukları eğitim fırsatlarını ellerinden alın… Bu haksızlık, hem de büyük haksızlık!

Sanki anne babalar çocuklarından ayrı kalmayı çok istiyor, sanki çocuklar her yerden heyula gibi hortlayan ödev, ders, sınav sözlerinden çok mutlular. Bunların hiçbirinin sorumlusu bu kişiler değil. Sorun ısrarla böylesi bir kaotik sistemi ülkemize dayatan eğitim yöneticilerinde.

Eğer varsa eğitimi kurgulayacak birkaç kişilik akil heyetiniz, sınavsız bir eğitim sistemi oluşturun. Sınavsız eğitim sistemi nasıl olur diye soruyorsanız, o zaman zaten sınıfta kalan siz olursunuz. Gidin bakın dünyanın eğitimdeki en başarılı ülkesi Danimarka’ya. Çocuklar 7. sınıfa kadar yazılı nedir, sözlü nedir bilmiyorlar bile. Sınavları yok 7’ye kadar. Okula keyifle gidiyor, “yaşama ait bilgileri” öğretmenlerinden keyifle öğreniyorlar. Sakın birtakım bahaneler üretip “Onların nüfusu, onların yaşam standartları” demeyin, özgür düşünün, açın ufkunuzu, neler göreceksiniz neler…

Kurun böylesi bir eğitim sistemi, görün bakalım aileler çocukları ile nasıl da buluşacak akşamları kestane patlatırken ocak üstlerinde… Ve babalar çocukları ile nasıl da sarmaş dolaş olacak ödevsiz ve sınavsız bir eğitimin huzurunu duyarken…

 

İnsan değerlidir

9 yaşlarında bir kız çocuğunu getirmişti ailesi. Çocuklarının son zamanlarda iyice içe kapandığını, çevre ile ilişkisini neredeyse tamamen kestiğini anlatmışlardı.

Aileyi dinledikten sonra, bir de kızlarını görmek istedim.

Geldi yanıma çocuk…

Daha odaya girdiği anda içim sızladı.

Omuzları yukarı kalkmış, baş omuzlar arasına saklanmış, eller yürürken sallanmaz halde bedenin yanında unutulmuş, adımlar kısa, küçük ve ürkek.

“Sorun nedir?” diye sordum, “Neden buraya geldiniz?”

Çocuk, “Annem babam beni biraz çekingen buluyorlar da o yüzden.” dedi.

- Peki, sence, çekingen misin?

- Bilmem… Belki… Biraz…

- Buraya girerken de çekinerek mi girdin?

- Hı hı…

- Yeni gittiğin yerlerde mi çekiniyorsun hep?

- Evet, onun için ben de bir yere gitmek istemiyorum. Çünkü bir yerlere gidince, birileri ile konuşmak zorunda oluyorum, kalbim hızlı hızlı atıyor, terliyorum.

- Neden?

- Bilmiyorum…  Yanlış bir şey yapacağım gibi geliyor sanki. Yanlış şeyler söyleyeceğim. Komik duruma düşeceğim diye korku oluyor içimde. Bazen de karşımdaki kişinin beni azarlayacağını düşünüyorum. O zaman da konuşmak istemiyorum.

- Çevrendeki en kızgın kişi kim?

- Hımm… Annem… Ama annemi ben kızdırdığım için kızıyor, yoksa kızmaz ki!

- Nasıl kızdırırsın mesela anneni?

- Onun dediğini yapmayınca kızar hemen. Ben de onu kızdırmamak için dediğini yapmalıyım.

- Yapmazsan?

- Bağırır o zaman…

Çocuğu dinledikçe nasıl da ‘suçluluk hissi’ edindiğini içim acıyarak gördüm.Annesi ona kızsa da, azarlasa da, çocuk her halükârda kendini suçlu hissediyor. Daha o küçük yaşta, annesinden edilgen olmayı, karşısındaki kişinin isteğini yerine getirmeyince nasıl da aşağılanacağını bizzat öğrenmişti.

Böylesi bir öğrenme, kalıcı bir öğrenmedir.

Zira insanın öğrenmesi iki şekildedir. Biri ‘zihin’ ile, diğeri ‘ruh’ ile.

Zihinsel öğrenmeye ‘ezber’, ruhsal öğrenmeye ‘edinme’ diyoruz. Ve edinilmiş bilgiler kişiliğin bir parçasını oluşturur. Ürkeklik, korkaklık, çekingenlik veya agresiflik gibi.

İnsanın duyması da iki şekildedir. Biri ‘kulak’ ile, diğeri ‘ruh’ ile.

Kulağın duymasına ‘işitme’, ruhun duymasına ‘his’ diyoruz. Hisler duyguların tetikçisidir. Duygular ise davranışları oluşturur.

Ruhta uzun süre kalıcı hisler, ‘huy’ olan davranışa dönüşür.

Huylar kalıcıdır.

Çekingenliği için yanıma getirilen çocukta da kalıcı olan hisler ‘suçluluk’ ve ‘değersizlik’ idi. Ve bu kalıcı hislerle çocuğun başı omuzlar arasına saklanmış, ürkek bir kuş gibi insanlardan uzak duruyordu.

Bu çocuğun annesi ile duygusal bir bağı olduğu için, annesinin kendisine kızmasını ‘ruhu’ ile dinliyordu. Ruhunda duydukları, hislerini oluşturmuştu. Böylece çocuk, aslında, aşağılanmayı kitaplardan değil, bizzat kendi ruhunda yaşayarak öğrenmişti.

Bir ebeveynin çocuğuna bağırması, aşağılaması, belki o an işe yaramış olabilir ve belki çocuk ebeveynin istediği davranışı yerine de getirmiş olabilir. Ancak atılan taş ürkütülen kurbağalara değmez. Bir iş yaptırma uğruna çocuğun ‘değersizlik hissi’ edinmesi ve bu değersizlikten kaynaklanan davranış bozukluklarına girmesi hiçbir anne-babanın işine yaramaz.

Asıl olan şey, çocuğa kendini değerli hissettirecek bir ebeveynlik tarzı benimsemektir.

Ve bu çocuğa bir lütuf değil, onun yaradılıştan hakkıdır.

Zira çocuk, siz değer verdiğiniz için değil, yaradılış gereği zaten değerlidir.

Siz onun bu değerini görseniz de, görmeseniz de...

Bir çocuk 7’sinde ne ise 70’inde de o mudur?

İnsan yaşamının en önemli dönemi çocukluk yıllarıdır.

Zira çocukluk, “hislerin” oluştuğu dönemdir.

Hisler, bir kişinin kişiliğini oluşturan en temel dürtü kaynağıdır.

Mesela, çocukluk yıllarında kendisine “saygıdeğer” olarak davranılmamış, kimi zaman küçük düşürülmüş, kimi zaman aşağılanmış ve ihmale uğratılmış bir çocuğun içinde “değersizlik hissi” oluşur. Böylesi bir hissin oluştuğu kişi, yıllar da geçse, içindeki bu histen kurtulmayı kolay kolay başaramaz.

Zira hisler kalıcıdır, söküp atılması oldukça zordur.

Hisler, kişinin huyunu oluşturur. Huyun kontrolü, aklın elinde değil, “duyguların” elindedir. Duygular hislerin artık şekle bürünmüş halidir.

Çocukluk döneminde “güvensizlik” hissi oluşmuş olan bir kişi, yetişkinlik döneminde kimseye kolay kolay güvenemez. Böylesi bir kişinin siz ne kadar aklına hitap etseniz ve güven dolu sözler söyleseniz de o kişinin “duygularını” değiştirmedikçe güvensizlik hissini yok edemezsiniz. Bir kişinin duygularının değişmesi ancak kendisine hitap eden kişiye “tam bir güven” duyması ile olur.

Yetişkinlik yıllarındaki psikolojik problemlerin birçoğunun kaynağı çocukluk hatıralarından edinilen böylesi hislerdir.

Kurtulunamamış hisler kişide psikolojik problemlere yol açar…

Çocuk zihni savunmasızdır.

Bir yetişkin çocuğa nasıl davranıyorsa, çocuk, kendisinin öyle davranılması gereken biri olduğuna inanır.

Kendisine yapılan kötü muameleyi, o yetişkinin insana “saygısızlığı” olarak değil, kendisinin “saygıya değmeyen biri” olduğundan kaynaklandığını zanneder.

Bu yüzden bir ebeveyn çocuğuna ne kadar kötü davranırsa davransın, çocuk ertesi gün yine de kendisine kötü davranan ebeveyninin yanına sokulur, ona yaranmak için “şımarmaya, yılışmaya” başlar. Bu, ebeveynine ihtiyacı olduğu için bir çıkar arayışı değil, değersiz olan kendisini ebeveynine yeniden kabul ettirme çabasıdır.

Bir anne kızgınlık anında çocuğunu “Geri zekâlı mısın nesin sen de be!” diye aşağılasa, bu sözü işiten çocuk daha çok gülmeye ve yılışmaya başlar.

Aslında bu bir çocukluk dramıdır.

Zira burada çocuk, annesinin kendisine hakaret ettiğini düşünmez, kendisinin aslında gerçekten geri zekâlı biri gibi olduğuna inanır.  Ve geri zekâlı olan kendisini annesine sevdirmek için ekstra bir “sevimlilik” çabasına girişir, daha çok hoplar, daha çok zıplar, dil çıkartır, güler… Bu durum çocuk açısından kendini sevdirme çabası olsa da, yetişkin için çoğu defa çocuğun şımarması olarak yorumlanır…

Eğer çocuğun davranışlarının temelinde yatan hisler ebeveyni tarafından doğru olarak algılanmaz ve o hislerin onarımı için gerekirse çocuktan özür dilenmez ise çocuktaki bu hisler bir süre sonra kalıcı hale dönüşür.

Kendisinin geri zekâlı gibi olduğuna inanan bir çocuk, artık okulda da garip garip davranışlar sergiler, derste öğretmenini, teneffüste arkadaşlarını bunaltır… Aslında böylesi durumlarda çocuğun aradığı şey “değerlilik hissidir”. Ve bunu o çocuğa kim verirse, çocuk onunla sükûnete erer.

Bütün bu hislerin en yoğun kazanıldığı dönem, 6 yaş öncesi dönemdir. Atalarımız, “Bir çocuk 7’sinde ne ise 70’inde de odur” diye boşuna söylememiş olsa gerek...

 

Çocuk eğitimi adım adımdır

13 yaşında bir kız çocuğunun annesi, kızı et yemiyor diye görüşmeye geldi. “Neden et yemiyor ki?” diye sorduğumda “Bilmiyorum ama 6-7 yaşından sonra hiç et yemedi. Zorladığımızda kimi zaman inatla direndi, kimi zaman istifra edene kadar ağladığı oldu. Biz de gücümüz yetmeyince artık zorlamayı bıraktık.” dedi.

Annenin bu çaresiz hâlinden sonra genç kızla ayrıca konuşmaya başladık. “Ben et yiyemiyorum, midem bulanıyor, annem babam da beni anlamıyorlar.” dedi.

Kendisi ile uzun uzun konuştuk. Bunun nedenini birlikte düşündük. Çocukluk yıllarında neler yaşadığına değindik. Geçmiş yıllarla “duygusal bir bağ” kurduk. Hangi olaydan sonra et yememeye başladığını hatırlamaya çalıştı, önce hatırlayamadı. Sonra içi burkuldu, duygusallaştı ve ağlamaya başladı.

Daha sonra hatırladı bu durumun ne zaman başladığını: “7 yaşındaydım, babam bana bir kuzu almıştı. Apartmanımızın bahçesine bağlamıştık. Adını ‘Kuzucuk’ koymuştum. Okuldan geldikçe ona ot veriyordum, yapraklar toplayıp avucumda yediriyordum. Otları yerken elime nefesi geldiğinde çok hoşuma gidiyordu. Gözleri kara idi, bana baktığında sanki beni görüyor gibi geliyordu. Bazen onunla konuşuyordum. Çok mutluydum. Bir gün okuldan geldiğimde evde dayımlar da vardı. Kuzucuğu keseceklerini konuşuyorlardı babamlar. Ben inanamadım. Babam bunu nasıl yapar diye düşündüm. Babamın elindeki bıçakları görünce de korktum. Babama  ‘Yapma ne olur!’ diye yalvardım ama babam beni dinlemedi. Dayımla birlikte Kuzucuk’un yanına indiler. Annem ile ben pencereden bakıyorduk. Ben çok ağladım. Kuzucuk’un etlerini yukarı çıkarttı babamlar. Annem birazını pişirdi, sofrayı hazırladı. Kuzucuk aklıma gelince ağlamaya başladım. Babam kızdı bana, ‘Abartıyorsun’ dedi. Zorla et yedirmeye çalıştı. Ben daha çok ağladım. Sanırım işte o günden sonra bir daha et yiyemedim.”

Aslında eğitimde yaptığımız temel yanlışlardan birini bu genç kız da yaşamıştı.

Çocuk eğitiminde bir “tedricilik ilkesi” vardır ve oldukça önemlidir. Eğitim derece derece ve yavaş yavaş gerçekleşir. Çocuk, bir önceki duruma uyum sağlamadan, eğitimin bir sonraki durumu oluşturulmaz. Çünkü eğitimin ruha bakan bir yönü vardır.

Yetişkinler bazen çocukları kendileri gibi görüyor, kendileri gibi değerlendiriyorlar.

Hâlbuki çocuk, çocuktur, yetişkin değildir.

Bir yetişkinin karşılaştığı olayları anlamlandırması ile çocuğun anlamlandırması farklıdır.

Yetişkin, bir gereklilik olarak kurban keser ve onun için kurban bir “ibadet” anlamı taşır. Hâlbuki 7 yaşındaki bir çocuk ne ibadet bilir ne de gereklilik, o “Kuzucuğunu” bilir sadece.

Henüz duygusal yeterliliğe erişmemiş yaştaki bir çocuğun hissî bir bağ ile bağlandığı canlıyı kesmek, çocuk ruhuna zarar verir.

Bu zarar çocuğun kimi zaman etten tiksinmesi, kimi zaman kendisini duyarsızlaştırması ile sonuçlanır. Birçok yetişkin “Ben çocukken birçok kurban kesimi gördüm, bana bir şey olmadı.” dese de ruhun hangi olayda nasıl bir değişikliğe uğradığını kişi kendisi göremez.

Önümüzdeki hafta Kurban Bayramı.

Üzgünüm ama birçok çocuk kurban kesim alanlarında olacak. Kimi kesilen kurbanın gözüne bakacak, kimi saçlarına, kimi ise kasabın elindeki bıçağa…

Hâlbuki bir önceki kurbanın kesimini, bir sonraki kurbanlık hayvanın görmemesi için gözlerinin bağlanmasını tavsiye eden bir dinin hassasiyeti çocuklardan neden esirgenir anlamak oldukça zor.

Duyarlı bir ebeveyn, çocuklarına kurban ibadetini sorunsuz bir şekilde aktarmak istiyorsa, eğitimde tedricilik ilkesini kullanmalıdır.

Buna göre çocuklar 7 yaşından önce kurban kesimi görmemeli, Kurban Bayramı’nı bir “bayram” olarak tanımalıdır.

12 yaşına kadar olan çocuklar ise kurbanı “kesim anında” değil, kesildikten sonra görebilir, kurban etinin işlenmesinde ailesine destek olabilir.

Çocuklar ancak 12 yaşından sonra kesimlerde bulunabilir ve kurban kesiminde ailesine yardımcı olabilirler.

Çanakkale 18 Mart Üniversitesi’ne teşekkürler

Geçen hafta, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Senatosu, Anadolu kültür ve değerlerini ön plana çıkartan pedagojik bakış açısını değerli bulup şahsıma “Fahri Doktora” unvanı verdi. Bir uzman için 74 kişilik senato heyetinin takdirini kazanıp doktora unvanına layık görülmek farklı bir duygu imiş… Kişiye cesaret veriyormuş… Çanakkale Üniversitesi’nin sayın rektörü ve senatosuna duyarlılıklarından dolayı teşekkür ederim.

Yazarın 07 Ekim 2013 tarihli yazısıdır

Yaramaz çocuğun ilacı nedir?

Bir kadın vardı. Çocuğuna hiç laf geçiremiyordu.  Kadın ne söylese, çocuk onun zıddını yapıyordu. Çocuğun okulu da kötü gidiyordu. Ne derslerini istekli takip ediyor ne de ödevlerini tam yapıyordu.

Annesi kızsa da, dövse de kâr etmedi. Babası odalara kapatıp cezalar yağdırsa da çocukla baş edemedi.

Çaresiz kadın, bir gün çocuğu okula götürürken yol üstünde ‘ayı oynatıcısı’ gördü.

İnsanların merak içinde etrafını sardığı ayı oynatıcısı, tef çalıyor, burnunda halka takılı ayı da zıplaya zıplaya oynuyordu. Kadın durdu, düşündü. Kendi kendine güldü: “Ben bir çocuğu terbiye edemezken adam ayıyı terbiye etmiş!”

Sonra ayı terbiyecisinin yanına yaklaşıp “Ben bir çocuğu terbiye edemedim, sen nasıl oldu da vahşi bir ayıyı terbiye ettin?” diye sordu.

Adam tebessüm etti: “Her işin bir kolayı var, o da bende gizli.”

Kadın, “N’olur bana yardım et. Çocuğumla başım dertte.” diye yalvardı.

Ayı oynatıcısı çocuğa baktı, “Zor değil. Sen bunu bana bir hafta getir, ben onu da söz dinler hâle getiririm.” dedi.

Kadın sevindi.

Çocuğu ayı oynatıcısına götürmeye başladı. Aradan daha birkaç gün geçmesine rağmen çocuktaki eski davranışlar yavaş yavaş düzelmeye başladı. Çocuk artık annesine karşı gelmiyor, itiraz etmiyordu. Bir hafta sonra çocuk tam da kadının istediği kıvama geldi. Kadın çok sevindi.  Ayı terbiyecisine bolca dua etti.

Konu komşu bu duruma çok şaşırdı. O söz dinlemeyen asi çocuk gitmiş, yerine sessiz, sakin, akıllı uslu bir çocuk gelmişti. Öğretmeni çocuktaki bu değişikliklerden memnun oldu, kadına tebriklerini iletti.

Ancak çocuktaki bu değişiklik çok uzun sürmedi.

Eskiden olduğu gibi, sinirli, hırslı, öfkeli değildi belki ama bu sefer arkadaşlarının eşyalarını çalmaya, gizli işler yapmaya, göz göre göre yalanlar söylemeye başladı. Öğretmen çocuğun annesini çağırıp “Ne yapacaksınız bilmem ama çocuğunuz bir garip oldu. Artık hırsızlık yapmaya, yalan söylemeye başladı.” dedi. Kadın çok üzüldü. Yana yakıla yine ayı terbiyecisini aradı ama bulamadı. Adam oralardan gitmişti.

Kadının bu çaresiz hâlini gören, güngörmüş bir komşusu, “Üzülme” dedi, “Benim tanıdığım gönlü geniş bir âlim zat var. İstersen bir de ona durumu anlat.”

Kadın razı oldu. Çocuğunu aldı, bu âlim zata götürdü.

O zat, durumu dinledi, “Sen bir hafta bana bu güzel delikanlıyı getir, ben bir bakayım nesi varmış.” dedi.

Kadın razı oldu.

Çocuğu getirip götürmeye başladı. Daha iki görüşmeden sonra adam çok ürktü. Çocuğun annesine dönüp “Sen bu çocuğa ne yaptın! Ben çocukta hayvan siması görüyorum.” dedi.

Kadın şaşırdı, “Ben bir şey yapmadım.” dedi. Sonra hatırlayıp devam etti: “Ama bir zamanlar çok yaramazlık yapıyor diye bir ayı terbiyecisine götürüp çocuğu ona terbiye ettirmiştim.”

Adam çok üzüldü. “Be kadın, hiç hayvan terbiyecisine çocuk terbiye ettirilir mi! Hayvanlar korku ile, insanlar vicdanı ile terbiye olur. Bazen hayvanlar bağırılarak, dövülerek, cezalandırılarak, ayakları yakılarak terbiye olunur. Hâlâ sahibini dinlemiyorsa, karanlık odalara hapsedilip çaresiz bırakılarak terbiye olunur. Bunlar hayvana bile zulüm iken, sen nasıl olur da kendi çocuğunu hayvan terbiye eder gibi terbiye ettirdin?” dedi.

Sonra devam etti: “Hem unutma, çocuğuna laf geçirmek değildir çocuk eğitimi. Çocuğun kalbine girip ona şefkatle tesir edebilmektir asıl olan. Hadi sen al git çocuğunu, önce kendi vicdanını duyarsızlıktan kurtar, sonra da şeker şerbet içirir gibi onu koynuna al, kendini ona ver, sarmaş dolaş ol. Sen kendini ne kadar yumuşatabilir ve ‘kuzum’ diye kendini çocuğuna bırakabilirsen, çocuğun da o kadar yumuşayıp ‘annem’ diye sana kendini bırakır. Onun ilacı ne ayı terbiyecisi ne de benim, sadece sensin.”

Yazarın 30 Eylül 2013 tarihli yazısıdır

Baba bugün ne oldu biliyor musun?

İnsanları karşılaştıkları olayların zorluğu değil, o olaylara yükledikleri anlamlar kaygılandırır. Bu, psikolojinin temel kuralıdır. Çocuklar için de böyle…

Çocuk, problemlerin ne anlama geldiğini, yetişkinin o probleme bakışı ile belirler. Çok büyük gibi gelen problemler, güçlü kişilikli bir yetişkinin dünyasında bazen küçücük kalır. Böylesi bir yetişkinin yanındaki çocuk, problem ne kadar büyük olursa olsun endişeye kapılmaz. İsterse dışarıda kıyametler kopsun, yetişkin bu kopan kıyametleri tebessümle karşılıyorsa, çocuk pozitif bir ruhla yetişir.

Bunun tersi olarak, küçücük sorunları bile büyütmeyi bir alışkanlık hâline getirmiş yetişkinin yanındaki çocuk, mutsuz, kaygılı ve yaşama karşı tutarsız olur. Hep şikâyetçi, hep memnuniyetsiz bir hâle bürünür.

Çocuk için yaşamın her anının anlamlanması gerekir ki belirsizliklerden oluşan kaygılardan ve korkularından kurtulabilsin.

Bundandır ki çocuklar güncel yaşamdaki olayları ebeveynlerine anlatmaya çok isteklidirler. Bu istek, çocuğun anne ve babası ile salt bir iletişim kurma arzusundan değil, yaşadığı olayların ebeveyni tarafından yorumlanarak bir “anlam” kazanmasına duyduğu ihtiyaçtandır. Bu anlamın her hâlükârda pozitif bir değer taşıyıp taşımayacağı çocuğun kişilik inşası için oldukça önemlidir.

Arkadaşı ile tartışan ve ardından onunla küsen bir çocuğun bu olayı heyecanla anne ve babası ile paylaşmak istemesi, sadece bir kavga anını resmetmek değil, o anlatım sırasında ebeveynin nasıl yorum getireceğini de görebilmektir. İşte çoğu defa ebeveynler tarafından basit gibi duran çocuğu ciddiye alma ve olayları yorumlayış tarzı, çocuğun yaşama bakış açısını belirleyecektir.

Eğer bir ebeveyn çocuğunun heyecan içinde anlattığı bir olayı göz ucu ile dinliyor ve ağız ucu ile “Hıı, öyle mi?” diye karşılık veriyorsa, böylesi bir ebeveynin yanında yetişen çocuğun yaşamı da ancak bu kadar anlamlıdır.

İşte ergenlik dönemi çocuk-ebeveyn çatışmalarının en geniş kaynağı da burasıdır. Ebeveyni tarafından hayatı pozitif olarak anlamlandırılmamış çocuklardır bugün sorun olanlar.

Bir gün oğlan, “Baba, senin hayata baktığın gibi bakmıyorum ben.” dediğinde veya kız, “Anne, senin ahlak anlayışın ile benim ahlak anlayışım farklı galiba.” diye temel ahlakî kurallara itiraz ettiğinde şaşırmamak gerek… Çünkü çocuk kendi görevini yaptı ve çocukluğun her döneminde “Anne bu niye böyle?” diye sordu ve sen “İşim var, sonra!” dedin. Ya da “Baba, bugün ne oldu biliyor musun?” diye karşında zıp zıp zıplarken, “Bilmiyorum, şu an bilmek de istemiyorum!” diyerek lavaboya gittiğinde, geride bıraktığın şaşkın bakışlı gözlerin karşılığıdır ergenlik sorunları.

“Çocukluk dönemi” masumdur, ebeveynler kendilerinde gördükleri hataları ne kadar çabuk değiştirirlerse çocuk da ebeveynle birlikte değişir. Bu yüzden biz, bu dönemdeki çocuk davranışlarını değiştirmek için ebeveynlerin davranışlarını değiştirmeye çalışıyoruz.

Ancak “ergenlik dönemi” böyle değildir. Anne babalar kendi hatalarını görüp değiştirseler de bu değişiklik direkt olarak ergenin üzerine yansımaz.

Çocukluk dönemi anne ve babalar için bir fırsattır. Bu dönemde çocuğun ebeveyninin yanına her geliş-gidişi, yaşamı özeldir. Sorduğu her bir soruya verilen cevap özeldir. Çocuğun aldığı cevaplar ne kadar olumsuzluklar, bıkkınlıklar, zorlayıcılıklar barındırıyor ise çocuğun hayatı o kadar başarısızlıklar ve anlamsızlıklar içinde geçecektir.

“Her şeyin bir çaresi var.” diyerek tebessüm eden yetişkinlerin yanında yetişen çocuklar ise daha güçlü bir kişilik yapısına erişeceklerdir.

Unutmamalı, hayattaki sorunlar, sorunların büyüklüğü ile değil, o sorunlara bakış açısı ile büyür veya küçülür.